54. Edyp i jego losy
1. W mitologii greckiej syn Lajosa i Jokasty.
2. Po Amfionie i Dzetosie władzę nad Tebami posiadł Lajos, od którego wyszło pokolenie najnieszczęśliwszych władców. Przepowiednia bowiem mówiła, że zginie z ręki własnego syna, a ten ożeni się z jego żoną, a swoją matką, Jokastą. Kiedy więc Lajosowi urodził się syn, przekłuli mu pięty, związali i porzucili w górach. Tam znaleźli go pasterze i oddali na wychowanie królowej, która nie miała własnego potomstwa. Został on nazwany Edyp, czyli człowiek o spuchniętych nogach.Edyp, czując się nieszczęśliwy, pojechał do Delf do wyroczni, gdzie dostał upomnienie od boga, aby nie wracał do ojczyzny, gdyż zabije ojca i ożeni się z matką. Edyp, sądząc, że miejsce w którym dotychczas mieszkał jest jego ojczyzną, postanowił pojechać gdzieś indziej. Po drodze, w ciasnym wąwozie, napotkał wóz, którym jechał jakiś pan ze swoimi dworzanami. Służba kazała Edypowi usunąć się z drogi, ale on jako bardzo uparty młodzieniec, nie posłuchał tego rozkazu. Z tego powodu wywiązała się bójka, w której zginęli wszyscy pasażerowie powozu. Edyp poszedł dalej i nie przyszło mu do głowy, że ten pan na wozie to jego własny ojciec. W Tebach, gdy dowiedziano się o śmierci władcy, na jego następcę powołano jego szwagra, Kreona. Po kilku dniach panowania nowego władcy w okolicach miasta pojawił się dziwny potwór, który porywał ludzi i rzucał w przepaść. Nazywał się Sfinks. Miał twarz i piersi kobiety, a resztę ciała lwa, ze skrzydłami. Oznajmił on, że dopiero wtedy da spokój miastu, kiedy znajdzie się ktoś, kto rozwikła następującą zagadkę: co to za zwierzę, które z rana chodzi na czworakach, w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech? Mimo wielu narad nikt nie zdołał wymyślić rozwiązania. Wówczas Kreon ogłosił, że kto tego dokona, dostanie królestwo Tebańskie i ożeni się z Jokastą. Wtedy właśnie przybył Edyp do stolicy. Wieczorem miał sen, który mu podał rozwiązanie. Rankiem poszedł do Sfinksa i powiedział: „Człowiek chodzi rano tzn. w dzieciństwie na czworakach; gdy dorośnie staje się zwierzęciem dwunożnym; a w starości, która jest życia wieczorem, podpiera się laską jakby mu trzecia noga przybyła" . Gdy Sfinks to usłyszał, rzucił się w przepaść.Następnie Edyp ożenił się z Jokastą i objął panowanie. Jokasta urodziła dwóch synów: Polinejkesa i Eteoklesa, oraz dwie córki: Antygonę i Ismenę. Jednak państwo zaczęły nękać nadzwyczajne klęski, gdyż wisiała nad nim klątwa bogów. Wezwano więc wieszcza, Tejrezjasza, który odkrył prawdę: król Teb jest winien zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa. Na wieść o tym Jokasta powiesiła się, a Edyp wykłuł oczy i odziany w łachmany żebracze o kiju wywlekł się z miasta. Zaszedł do miejscowości Kolonos i tam umarł. W Tebach zostali dwaj synowie. Umówili się, że co rok inny będzie panował. Pierwszy berło wziął Eteokles. Po roku jednak nie chciał ustąpić tronu i wygnał brata z kraju. Ten schronił się w Argos, gdzie ożenił się z córka królewską i namówił teścia do wyprawy przeciw Tebom. Nie przyniosła ona jednak rezultatu. Na polu walki zmarł również Eteokles. Rządy objął ponownie Kreon. Ciało Polinejkesa rzucił na pożarcie krukom i zabronił je pogrzebać. Antygona jednak nie posłuchała rozkazu i pochowała je, za co zamurowano ją żywcem w sklepionej piwnicy. W dziesięć lat później synowie wodzów pokonanych pod Tebami przygotowali nową wyprawę. Miasto nie mogąc się obronić, zostało opuszczone przez ludność. Wrogie wojska zburzyły je doszczętni, a pozostałe skarby posłały w ofierze świątyni delfickiej.
55. Endymion i Selene (Luna)
Selene– w mitologii greckiej córka Hyperiona i Tei, siostra Heliosa i Eos. (W niektórych wersjach mitów jest córką Pallasa - Tytana lub samego Heliosa; czasem uważa się ją za matkę Hor). Uznawana za personifikację Księżyca. Białolica, odziana w śnieżnobiałe szaty, co wieczór, gdy jej brat Helios kąpał swe rumaki, wyjeżdża na swym dwukonnym rydwanie i oświetla swym tajemniczym blaskiem Ziemię.
W mitologii pojawia się dość rzadko, głównie w wątkach miłosnych. Zakochał się w niej Zeus (z tego związku narodziła się Pandia lub wg innych mitów Herse - rosa), bożek Pan zwabił ją do lasu świetlistym owczym runem.
Selene przedstawiono zwykle jako młoda kobietę z sierpem księżyca. Odpowiednik Selene w mitologii rzymskiej to Luna.
Rzymski posąg bogni Księżyca Luny (Selene) Diana i Endymion, Jérôme Martin Langlois
(Muzea Watykańskie)
Jeden z hymnów greckich na cześć bogini, tak ją oto opisuje: "Selene ma skrzydła przestronne, a blask, który rozsiewa po niebie, rodzi się z głowy nieśmiertelnej i ogarnia całą ziemię. Poświatą swoją ozdabia wszystkie rzeczy, a jej złota korona rozświetla ciemne powietrze. W połowie miesiąca boska Selene kąpie się w Oceanie i ubrana w szaty świetliste, zaprzęga jasne rumaki do wozu, z którego lecą dalekie promienie. Wtedy moc jej największa, a jej światło staje się wróżbą dla ludzi."Najsłynniejszy mit o Selene, opowiada o jej miłości do pięknego pasterza Endymiona. Zeus nie chcąc by młodzieńca zeszpeciły zmarszczki, dał mu wieczną młodość oraz sen nieprzespany. Endymion spał w grocie góry Latmos, podobny do białego posągu z marmuru. Pewnej nocy Selene ujrzała go jadąc w swym rydwanie. Pokochała go i odtąd ilekroć wyjeżdża na swym srebrnym wozie, zatrzymuje się nad grotą i patrzy w jego oblicze. Czasami - w porze kiedy śpiewają słowiki - schodzi do niego szepcząc zaklęcia, niestety nie może go jednak obudzić.
56. Eneasz
Eneasz– bohater wojny trojańskiej i eposu Eneida. Legendarny protoplasta Rzymian, żołnierz i podróżnik. Syn Anchizesa i bogini Afrodyty, książę Dardanów, obrońca Troi.
Po jej upadku wraz z ojcem Anchizesem i synem Askaniuszem oraz garstką uratowanych towarzyszy szuka nowych siedzib. Bogowie obiecali Eneaszowi nową ojczyznę. Po długiej tułaczce (Tracja, Macedonia, Delos, Kreta, Sycylia) przybył do fenickiego miasta Kartaginy. Miastem rządziła królowa Dydona. Chciała poznać z ust naocznego świadka historię zburzenia Troi, więc urządziła ucztę, przy której Eneasz opowiadał. Dzięki bogini – Wenerze – Dydona zakochała się w Eneaszu i gotowa była oddać mu swą rękę oraz władzę nad miastem. Jednak Eneasz opuścił Kartaginę, gdyż zgodnie z wolą bogów miał zostać założycielem nowego potężnego państwa.
Potajemnie wyruszył w dalszą drogę. Dydona z rozpaczy przebiła się mieczem. Po kilku dniach wędrówki, wylądował koło miasta Kume, w Zatoce Neapolitańskiej. Niedaleko stąd było wejście do podziemia. Gdy je zwiedził odpłynął z towarzyszami na północ. Dopłynęli do brzegów Italii przy ujściu Tybru, do krainy Lacjum, wyszli na ląd, żeby odpocząć. Był tam tylko jeden dąb, a pod nim trochę trawy. Usiedli na niej i zaczęli zajadać owoce i twarde jak stoły placki. Eneasz wiedział już, że to jest jego ziemia obiecana. Król Lacjum Latynus (Latinus) udzielił przybyszom gościny i oddał Eneaszowi swą córkę Lawinię za żonę. Eneasz miał ożenić się z Lawinią, lecz wcześniej doszło do wojny między Latynami i Rutulami, a wszystko za sprawą Junony. Eneasz musiał więc stoczyć walkę z Rutulami i ich wodzem Turnusem, któremu poprzednio była obiecana Lawinia. Eneasz odniósł nad nim zwycięstwo, pozostał w Lacjum, gdzie założył nowe miasto, nazwane od imienia żony Lawinium. Zginął w walce z Rutulami, a ciało jego zostało uniesione przez bogów. Jest głównym bohaterem Eneidy Wergiliusza.
Mozaika pompejańska przedstawiająca rannego Eneasza z synem Askaniuszem
57. Erichtonios- jego znalezienie
Erichtionos czyli "Zrodzony z Ziemi". Erichtonios był jednym z pierwszych władców Aten. Syn Hefajstosa i Gai. Hefajstos próbował zgwałcić Atenę, ale ona wymknęła się. Nasienie boga wytrysnęło na udo bogini, ale ta starła spermę kawałkiem wełny i rzuciła na ziemię, w ten sposób zapładniając Gaję. Z tego miejsca wyłonił się Erichtonios. Był pół wężem- pół człowiekiem, wychowankiem Ateny.
W mitologii greckiej heros attycki, król Aten, syn Hefajstosa i Gai (wg innych wersji Ateny lub Attis, córki Kranaosa). Niektórzy mówią, że narodził się z żądzy, jaka ogarnęła Hefajstosa do Ateny. Jako dziecko strzeżony przez węże. Wychowała go Atena w świątyni na Akropolu. Erichtonios został jednym z pierwszych królów ateńskich. Wynalazł pług, zaprzęg czterokonny oraz nauczył ludzi wytapiać srebro. Został zabity przez Posejdona lub Zeusa w odwecie za zabicie Traka Himmaradosa podczas wojny Aten z Eleuzis. Po śmierci został przeniesiony na niebo jako konstelacja. Następcą Erichtoniosa na tronie Aten został jego syn Pandion.
Symbolem Erichtoniosa był wąż.
Po nim [Królu Pandionie] panował Erichtonios, który, podobnie jak Kekrops, nie miał ani ojca, ani matki, lecz urodził się wprost z ziemi, niby kłos zboża. Do pasa miał postać ludzką, a zamiast nóg ogon węża. Tym dziwnym noworodkiem zaopiekowała się Atena, która włożyła go do kosza i kazała pilnować trzem dziewczynom: Aglauros, Herse i Pandrosos. Zabroniła im surowo otwierać kosz i zaglądać do wnę¬trza. Lecz panny były ciekawe, więc uchyliły wieko, a ujrzawszy tajemnicze monstrum, tak się przeraziły, że dostały obłędu. Rzuciły się ze skały Akropolis i umarły.
(Jan Parandowski, Mitologia Grecja)
58. Erynie
Erynie - w mitologii greckiej boginie zemsty strzegące prawa społecznego i naturalnego. Zostały zrodzone z krwi okaleczonego Uranosa, spadającej na Matkę Ziemię. Ponieważ nie należało wymieniać ich imion, nazywano je również Eumenidami ("Łaskawymi"), Semnaj ("Czcigodnymi") lub Araj (Klątwami). Przedstawiane są jako staruchy z wężami zamiast włosów, psimi głowami, ciałami czarnymi jak węgiel, skrzydłami nietoperzy i przekrwionymi oczami.
Były trzy Erynie:
· Alekto- niestrudzona
· Tyzyfone- mścicielka, wymierzająca karę, szczególnie prześladowała zabójców
· Megajra- wroga, zawistna
Zadaniem Erynii było prześladowanie przestępców, przede wszystkim zabójców, lecz także śmiertelników naruszających ład społeczny (tabu). Ich odpowiednik w mitologii rzymskiej to Furie.
Klitemnestra budząca Erynie, detal z apulijskiego krateru czerwonofigurowego, IV w. p.n.e.
59. Europa i jej porwanie
· Europa według mitologii greckiej, była córką Agenora, fenickiego władcy miast Sydonu i Tyru, i jego pierwszej lub drugiej żony – Telefassa lub Argiope.
Słynęła z niezwykłej urody. Zeus, zakochawszy się w Europie, przybrał postać pięknego białego byka i zjawił się na łące, miejscu zabaw Europy i jej towarzyszek. Europa uwiedziona łagodnością i delikatnością byka usiadła na jego grzbiecie. Zeus-byk korzystając z tej sytuacji zerwał się do ucieczki i nie spoczął, dopóki nie przepłynął morza i nie dobiegł do cudownej groty położonej na Krecie.
Zamieszkawszy na Krecie, Europa urodziła Zeusowi dwóch synów: Minosa i Radamantysa. Niektóre źródła mówią także o trzecim: Sarpedonie. Europa wyszła później za mąż za Asteriosa, króla Krety, który adoptował jej dzieci, a byk został umieszczony przez bogów na nieboskłonie w postaci gwiazdozbioru Byka. Otaczano ją boską czcią. Uważano ją za najpiękniejszą kobietę na świecie.
Europa
Europa i Byk, Gustave Moreau, 1869
· Europa będąca córką Agenora króla fenickiego miasta Sydonu była najpiękniejszą kobietą swych czasów. Czas najbardziej lubiła spędzać nad brzegiem morza bawiąc się i tańcząc ze swymi towarzyszkami. Zachwycony urodą dziewczyny Zeus użył podstępu i pod postacią pięknego byka porwał Europę w trakcie zabawy. Pędził z nią przez wygładzone przez Posejdona morza w towarzystwie Afrodyty, która obsypywała piękną dziewczynę kwiatami. Gdy dotarli do Krety umieścił Zeus swą oblubienicę w grocie, którą osłaniał cienisty klon.
a.bunia