SCIAGI_kOSC[1].doc

STYLE W OŚWIECENIU:

-retoryczny,-potoczny,-poetycki folkloru ludowego,-modlitewno biblijny,- konwencjonalnie poetycki.

STYL RETORYCZNY (ORATORSKI)

-rozpowszechnienie w lit.staropolskiej

-w poezji renesansowej i barokowej – w utworach o tematyce politycznej np. „Wieczna sromota...” J.Kochanowski, „Prywat Polską kieruje” Sz.Szarowolski

-w epice np. „Transakcja wojny chocimskiej W. Potocki

-liryka funeralna np. Smutny żal po utraconych dzieciach S.Morsztyn

-liryki miłosne „Sekret” A.Morsztyn

-religijne O.Karmonowski

Cechy stylu retorycznego:

-apostrofa (często połaczona z anaforą)

-symetryczny zrytmizowany układ konstrukcji składniowych

-pytanie retoryczne

-rozmaitość intonacyjna

-antycypacyjny szyk zdania

hipotaksa wewnętrzna

-metafora, aluzje mitologiczne – figury

-peryfrastyczność czyli nienazywanie rzeczy po imieniu

Typ stylu retorycznego:

-cyceroński

Elementy stylu retorycznego pojawają się w poezji stanisławowskiej wszędzie tam gdzie zaznacza się wydatnie funkcja impresywna, agitacyjna, w związku ze szczególnym napięciem emocjonalnym, w formie gatunkowej ody, szczególnie zaś często w rodzaju poezji politycznej. Reprodukcje mów politycznych odnajdują się nawet w komediach np. „Powrót posła”. Tematyka polityczna bądź moralna pociąga za sobą rozmaite wykładniki dydaktyzmu. Oratorskie style panują w prozie oświeceniowej. Narracja nosi zazwyczaj piętno dydaktyzmu, do którego klucz stanowi wyraz cnota. Panuje styl cyceroński, styl poważnej retoryki. Typowymi wypowiedziami tego stylu są wielokrotnie złożone okresy, pełne podrzędnych konstrukcji.

STYL POTOCZNY

-lit.sarmacka XVII „Ogród nie plewiony W. Potocki

-lit.mieszczańska, zwłaszcza sowizdrzalska

-w komediach – średni styl potoczny „Powrót posła, Henryk IV na łowach; niski „Sarmatyzm”

-średni styl potoczny: Krasicki, Karpiński, Kniaźniń

-niski: Naruszewicz w satyrach, Trembecki w bajkach i „Synu marnotrawnym”, Węgierski. Wchodzi do utworów o określonej poetyce gatunkowej; do satyr,bajek i komedii. Posługuje się wyrazami potocznymi a nawet obelżywymi, na które składały się 2 grupy słów:1.nazwy cech,przedmiotów,zjawisk itp. ocenianych ujemnie:łotr,prostak.2.nazwy synonimiczne np.babsko,łeb. W obie grupy słowne obfitują satyry Naruszewicza. Styl potoczny staje się ważnym czynnikiem przemian liryki polskiej. Nowatorstwo użyć potocznych wyraża się w tworzeniu nowej metaforyki np. u Kniaźnina „Do czytelnika”. Karpiński odrzuca na ogół sztafaż mitologiczny, dzięki czemu nowe potoczne powiedzenia mniej się odcinają reszty tekstu tworzącego. W poezji oświecenia dośc często potoczność łączy się z elementami folkloru.

STYL TEKSTÓW URZĘDOWYCH

Pierwsze teksty urzędowe to dokumenty średniowieczne, w których znajdują się pierwociny polskiego słownictwa urzędowego. Zeznania świadków pod przysięgą, umieszczane w tzw.rotach sądowych, zawierają sporo i pojedynczych terminów i całych formuł związanych z prawem oraz sądownictwem: świadczyć, prowizna – należność prawna; winowat, ręczyć, zająć, zastawa itp. najbardziej charakterystyczną właściwością stylu wielkich pism urzędowych jest petryfikacja (kostnienie) składników zarówno pojedynczych wyrazów pełniących funkcję terminów jak i całych formuł. Których nie było wolno naruszać i na swój sposób interpretować. Już w średniowieczu ustalił się pierwszy zasób takich terminów i formuł związany z feudalnym ustrojem ówczesnej Polski. Tego rodzaju formuliczną urzędowość wykazują np.polskie przekłady artykułów prawa magdeburskiego tzw.ortyle, pochodzące z XV wieku.

Historycy języka dowodzą że w XVI wieku a zapewne i przedtem obrady sejmowe toczono po polsku. Najstarszy zachowany diariusz sejmowy pochodzi z lat 1547-1548 zawiera on m.in. mowę biskupa Maciejowskiego. W `1501 ukazuje się pierwsza konstytucja przełożona na polski, w 1525 pierwszy akt ustawodawzy pisany po polsku. Po 1543 akta sądowe spisywano po polsku.  W oświeceniu i na początku XIX w.zanikają liczne wkładki łacińskie, zachowują się latynizmy już przystosowane do j.pol. Następne wielkie odejście od łaciny nastapiło po 1945r. Obecnie ogłaszane teksty ustaw starają się być mozliwie przystępne, pozbawione wyrazów obcych.

STYL DZIEŁ NAUKOWYCH

Historia powstania

Początków można doszukiwać się już w średniowieczu, gdzie zalążkiem tekstów naukowych były recepty lekarskie. Następnie w Oświeceniu, a dokładniej w XVI wieku zaczęły powstawać liczne poradniki medyczne, gospodarskie itp. o charakterze naukowym. Jednak właściwy rozwój stylu przypada dopiero na wiek XIX, kiedy rozpoczęła się fala wielkich odkryć naukowych. Wzrosło zapotrzebowanie na rozpracowywanie szczegółów owych odkryć, co było niezbędne do późniejszego ich wykorzystania. W rezultacie rosła liczba ludzi pracujących w zawodzie naukowca. W masie szczegółów opracowywanych w wielu dziedzinach, przez naukowców, którzy kontaktowali się głównie za pomocą różnojęzycznych publikacji, zaczęły powstawać problemy w komunikowaniu się. Ich zwalczanie wymagało tworzenia nowych terminów oraz zaopatrzenie ich w ścisłe definicje, tak aby uniknąć dwuznaczności. Tak narodził się bardzo sztywny i schematyczny styl naukowy.

Cechy charakterystyczne:

-funkcja poznawcza, wynikająca z celu pracy naukowej dążącej do zapoznania czytelnika bądź słuchacza z omawianym zagadnieniem.

-Przewaga zdań podrzędnie złożonych i wielokrotnie złożonych o skomplikowanej budowie. Ich częste występowanie służy precyzyjnemu, ścisłemu i przejrzystemu wyrażaniu myśli. Taka budowa najlepiej oddaje skomplikowany niejednokrotnie tok rozumowania naukowca.

-Zdominowany przezterminologię naukową przyjętą w danej dziedzinie (dużą część terminologii stanowią wyrazy obce, co wiąże się z międzynarodowym charakterem nauki). Autor pracy naukowej nie podaje objaśnienia terminów, zakłada, że czytelnik bądź słuchacz rozumie ich znaczenie. Sprawia to, że tekst jest niezrozumiały dla "zwykłego człowieka", tj. nie zajmującego się nauką na co dzień.

-Brak jakichkolwiek językowych środków obrazowania i figur poetyckich takich jak metafory,porównania, powtórzenia.

-Pozbawiony nacechowania emocjonalnego.

-Logiczna kompozycja obejmująca tezy, argument, wnioski, przykłady. Występuje podział na rozdziały i akapity, ponadto zawiera liczne tabele, wykresy, symbole, wzory.

-Liczne cytaty i przypisy.

-Użycie wyrazów i wyrażeń, określających intelektualną postawę autora wobec własnych twierdzeń (prawdopodobnie, zasadniczo, moim zdaniem, jak sądzę itp.).

-Użycie, często zwyczajowo utartych, form nawiązywania kontaktu z czytelnikiem (Zwróćmy uwagę..., Rozpatrzymy z kolei zagadnienie... itp.).

-Obiektywność przedstawianych zjawisk i problemów, poprzez użycie form bezosobowych lub formy liczby mnogiej.

Występowanie

Obecność stylu naukowego można zobaczyć w pracach naukowych, ale nie tylko. Niektóre podręczniki, szczególnie te skierowane do studentów, są pisane stylem naukowym. Poza tym: encyklopedie, publikacje naukowe i leksykony. Nie ogranicza się go tylko do formy pisanej. Wszelkiego typu wykłady naukowe czy sympozja także są wygłaszane w stylu naukowym.

ORTOGRAPFIA POLSKA – wydana w Królewcu w 1551r. Wraz z tłumaczeniem Nowego Testamentu. Autorem „ortographi” i tłumaczem był XVII-wieczny pisarz i uczony Stanisław Muszynowski. „ortographia” jest przykładem formowania się stylu naukowego w epoce renesansu. Ma ona przede wszystkim charakter dydaktyczny i normatywny ponieważ jej autor zmierzał do kodyfikacji wydawanej w ówczesnej Polsce tekstów drukowanych. Teksty te publikowane były w drukarniach rozproszonych terytorialnie (w Królewcu i w Krakowie były 3 drukarnie niemieckie Haller i Vietor).

EKSPONENTY TEKSTOWE STYLU NAUKOWEGO W ORTOGRAPHI

-terminologia językowa z zakresu wiedzy o języku, z zakresem pisowni, ortografii i pisowni np. ortografia, litera, figura,punkt,słowo,dźwięk,wymawianie,czytanie i pisanie.

Ortografia-nauka pisania i czytania

litera-znak graficzny głoski            ├ tautonomia

figura-znak graficzny głoski=litera ├ terminologiczna

punkt-é,ó,á,-znak diakrytyczny w dwóch funkcjach:

a)znak diakrytyczny oznaczający ściśnięcie,pochylenie samogłoski

b)znak diakrytyczny wskazujący na palatalność spółgłoski (zmiękczenie)

dźwięk-głoska

pewien obyczaj-norma ortograficzna

wyrozumienie rzeczy-jednoznaczne odczytywanie wyrazów

błąd-odstępstwo od normy ortograficznej

nauka-jako zbiór wiadomości.

TERMINY:

a)etymologia w Ortographi

-latynizmy leksykalne czyli wyrazy łacińskiego pochodzenia zapożyczone do języka polskiego np. ortografia-ortographia, wyraz podzielny ortograficznie- prosty, graphio-pisanie – to pożyczka z greki; litera-litera, figura-figura,punkt-punktum tz.kropka, -um- adaptacja morfologiczna przez eliminację morfemu -um.

-zapożyczenia:

–                       latynizmy

–                       grecyzmy

leksemy te są internacjonalizmami.

b)struktura w terminologii naukowej w Ortographi

-rzeczowniki odczasownikowe-utworzone przy pomocy morfemu -anie,-są to tzw derywaty sufiksalne

-terminy niederywowane tzw.wyrazy podstawowe np. słowo,język,czytać

-konstrukcje leksykalne typu nauka czytania i pisania, pewien obyczaj,wyrozumienie rzeczy.

Cechy terminu:

-ma ograniczony zasięg stylowy czyli używany jest w określonej dziedzinie naukowej,

-ma ściśle określone znaczenie,jest ono zwykle zdefiniowane w słowniku terminologicznym np. słownik terminów literackich, słownik terminów językoznawczych

-większość terminów używanych w stylu naukowym w języku polskim to tzw.internacjonalizmy- zapożyczenia łacińskie i greckie,upowszechnione w różnych językach indoeuropejskich.

INNE SKŁADNIKI STYLU NAUKOWEGO:

-tytuł (funkcja informacyjna-informacja o temacie,co będzie tematem,specyfikuje dyscyplinę wiedzy,tytuł wskazuje na gatunek tekstu)

-określenie tematu i wskazanie odbiorcy tekstu

-określenie celu wypowiedzi naukowej

-stan wiedzy naukowej

-egzemplikacja materiałowa i przykładowe reguły ortografii.

SPÓJNOŚĆ TEKSTU NAUKOWEGO:

–                       kohezja

–                       koherencja

spójność całościowa wyrażałabym się w monetematyczności czyli w takiej organizacji tekstu, która dotyczy jednego wątku problemowego czyli poznania i formalizowania wątku. Jest zwarty tematycznie. Jest spójny tematycznie-koherencja.

Nawiązanie międzyzdaniowe (np.dzięki zaimkowi;tym sposobem,to jest,wyrażenie definicyjne,iż,kto,co,aby)

Tekst Ortographi jest linearny, z zastosowaniem sygnałów spójności tematycznej.

Pionowe i poziome rozczłonkowanie tekstu:

Poziome wyraża się w klasycznym uporządkowaniu wypowiedzi naukowej. W Ortographi widoczne jest w wyodrębnieniu partii wprowadzającej do głównej wypowiedzi (tytuł,cel,etc.). Potem następuje część merytoryczna,która kodyfikuje Ortographię.

Pionowe wyraża się w powiązaniu danego określonego tekstu naukowego z wiedzą przywołaną z innych tekstów naukowych (odniesienie do innego tekstu-Pismo Święte, do innego wydania Ortographi.

Wartości stylowe tekstu naukowego (kategorie stylistyczne):

-logiczność (jednolitość tematyczna,uporządkowanie argumentów uzasadniających wprowadzenie norm gramatycznych,spójność,terminologia,klasyfikacja)

-obiektywność (użycie form liczby mnogiej obiektywizujące,upowszechniające wiedzę naukową)

-precyzyjność (analityczne przedstawienie systemu Ortographi polskiej)

-nieemocjonalność (tekst jest wolny od emocji)

Funkcje językowe tekstu naukowego:

-poznawcza (ulega ekspozycji jedna funkcja naukowa, mianowicie poznawcza)

-informacyjna (nośnik informacji)

-metajęzykowa

-komulatywna (polega na tym,że tekst naukowy magazynuje wiedzę naukową w określonym czasie)

UWAGI O JĘZYKU NAUKOWYM ADAMA NARUSZEWICZA

Naruszewicz (1733-1796) został wybrany jako twórca pomnikowego dzieła „Historyi narodu polskiego” dziela niewątpliwie naukowego,które wraz z innymi historiograficznymi pracami Naruszewicza stanowią „epokę w dziejopisarstwie narodowym”. Wypowiedź naukową winny cechować:obiektywizm,jasność i ścisłość z dokładnością,pewna metodyczność (tzn.zabiegi utrwalające percepcji treści),powaga zbliżona do oficjalności,stosowna do materii tekstu nieprzestawiającego naukowy obraz świata przeciwstawiający się obrazowi potocznemu.

1.Obiektywizm-dobór kategorii fleksyjnych. Spotyka się często formę 1.os.lm. Odnoszącą się jednak do czynności autora np.iakeśmy wyżey mowili. Temu samemu celowi służą formy bezosobowe np. iako się w Tomie IV obszernie mowiło. Tu zaliczyć też można częśte u Naruszewicza użycie bezokolicznika w funkcji modalnej. Jednak zdarza się czasem wyraźne przyznanie się autora do pewnych sądów np. rozumiem,że to słowo iest utworzone..

2.Jasność. Stosowanie odpowiedniego,zrozumiałego słownictwa,właściwe składniowe uformowanie tekstu,spójność uwydatniająca związki logiczne, konsolidująca całości przedstawieniowe. Wykładnikami jasności tekstu są tzw.środki więzi,łączące składniowo- logiczne człony wypowiedzi:

-spójniki:więc,zatem; wyrażnie łączące elementy rozumowania lub uwydatniające współzależność przedstawianych zdarzeń np.Być mogło więc,że śmierć Troydena..

-składniowe wskaźniki przeciwstawne wobec treści poprzedzającej np.pomnożyła pogańskie kaydany liczna szlachta do sześciu tysięcy.Reszta zaś...dała tym większe bezpieczeństwo...;lub wskaźniki wyjasniające treść np. Albowiem pisze Długosz...

-zaimki wskazujące na treść poprzednią: ten,tenże,ten sam, anaforyczne:który, np.o których Drewnobanach naydawnieysze kroniki Franków czynią wzmiankę; jak podobny,podobne,równie,przeciwnie np. Nie masz podobney wzmianki; przeciwnie pisze.

-leksemy powtarzane na przestrzeni większych parti tekstu np.wzdłuż całej strony,co stosuje Naruszewicz bardzo często,zwłaszcza wielokrotnie powtarzając odnośne nazwy osób czy miejsc występujących w opisie danego fragmentu dziejów.

-wyrazy odsyłające do sąsiednich partii tekstu typu:obacz, niżej, wyżej np.wspomniony autor, a także porządkujące informacje np. złożył nakoniec upor.

Do jasności tekstu przyczynia się też krótkość zdań,prostota ich wewnętrznych połączeń i zależności.

3.Ścisłość i dokładność realizuje się przez środki leksykalne i składniowe.

Środki leksykalne to:

-terminy, ale w historiografii rzadko one występują; w Historyi za takie uważać można archaizmy rzeczowe np. bojar,carzyk,grzywna.

Charakteryzującą rolę terminów pełnią słowa typowe, właściwe dyskursowi historycznemu (zbliżone funkcją do słów-kluczy) np.państwo,naród,prawo. Do precyzujących leksemów zaliczyć można nazwy własne osobowe ,geograficzne,nazwy ludów,narodów i państw. Specyficzną grupą są nazwy własne autorów i dzieł wymieniane w przypisach o charakterze bibliograficznym;

-tzw.środki pewności;określają one stopień pewności jaką autor przypisuje danej informacji. W Historyi: częste: wyraźnie np. Długosz...powiada wyraźnie albo pisze Długosz,świadek oczewisty.

Ścisłość wypowiedzi łączy się też z takimi zabiegami składniowymi które zapewniają zwięzłość wypowiedzi,a więc ograniczenie się do koniecznych ale pojemnych struktur składniowych,zawierających treśc możliwie skondensowaną. Jest to:

-częste użycie równoważnika imiesłowowego np. Nie przestając na postanowieniu Karola W.,...porobił Margrabstwa albo Starostwa pogranicze,stawiąc nad niemi Niemców, i Słowiańskie im dzierźawy,prawem przemocy do nabytku odając,aby....bespieczeństwa kraiow Niemieckich strzegli.

-stosunkowo silna nomilizacja.

Ścisłość tekstu to również cytaty i przypisy;cytaty oddają dokładnie myśli,sądy omawianych postaci,a przypisy wyjaśniają tekst.

Cytaty w dzieje Naruszewicza to bardzo częste łacińskie cytaty w notkach bibliograficznych umieszczonych w przypisach.

Przypisy w Historyi stanowią odrębny tok dyskursu. Tekst narracji historycznej traktuje tylko o chronologicznie przedstawianych faktach historycznych, tekst przypisów jest komentarzem,zawierającym dane źródłowe i bibliograficzne,przeprowadzającym krytykę tych danych i polemikę z innymi autorami.

4.Metodyczność, przejawia się w dwóch formach:albo aktywizujących odbiorcę przez włączanie go w tok myślenia samego autora, albo ułatwiających zrozumienie i  wszechstronne opanowanie tekstu. Jest to:

-aktywizujące użycie 1 os.lm

-stosowanie różnych zabiegów technicznych, porządkujących czy wzbogacających tekat,a mianowicie:wyraźne oddzielanie kreską przypisów od tekstu narracji,różne kroje pisma w przypisach,notki na marginesach przyporządkowujące opowiadane fakty okresom panowania władców,indeksy,wyrazy cytowanych autorów,tablice genealogiczne władców i 2 mapy.

5.Powaga przejawia się w doborze słownictwa,ale też w stosowaniu pewnych figur stylistycznych:

-pytania retoryczne np.od kogo Bolesław miał prosić o koronę?

Metafory,metonimie i peryfrazy.

Język listów Naruszewicza różni się od języka Historyi. Niemal dwukrotnie więcej jest w Historyi konstrukcji z równoważnikiem imiesłowowym;tyleż samo więcej jest leksemów środków pewności. W historii stosunek rzeczowników do czasowników wyraża się cyfrą 2,7 a w listach-niecałe 2,1. tu i tam zdarzają się metafory, aczkolwiek w listach wydają się liczniejsze i inne niż w tekście Histoyi.

Historya jest podzielona na tomy,tomy na księgi,a księgi na duże akapity numerowane. Księgi przeważnie mają tytuły,określające panujących władców. Zdarzają się też tytuły akapitów,sygnalizujace mającą się pojawić w narracji nową postać historyczną.

Listy odróżniają się od tekstu historycznego ilością i rozmiarem akapitów. Owszem bywają listy długie i niepodzielone,ale większośc listów składa się z niezbyt obszernych akapitów stanowiących pewne wyraźnie różniące się części relacji.

Naruszewicz w swoim dziele stosował język swoisty,odznaczający się cechami typowymi dla języka naukowego. Był to więc już rzeczywiście „dojrzały” język naukowy.

DIALEKTYZACJA W „WESELU”:

W "Weselu" gwarą mówią mieszkańcy Bronowic. Pisarz wykorzystał tu stylizacją na gwarę podkrakowską. Wyspiański wprowadził wiele wyrazów należących do wiejskich realiów: nazwy strojów, zwyczajów, roślin uprawnych, lub stopni pokrewieństwa. Autor dramatu użył stylizacji gwarowej po to, by zaznaczyć, że posługujący się nią ludzie, należą do warstwy chłopskiej. Był to element odróżniający ich od środowiska inteligencji krakowskiej ( reprezentowanego przez np. Nosa, Radczynię, Pana Młodego czy Poetę). Jednocześnie poprzez zastosowanie języka gwarowego Wyspiański pokazał, że te środowiska zupełnie nie przystają do siebie i nie rozumieją się wzajemnie. Szczególnie mocno uwypukla się to w drugim i trzecim akcie dramatu. Sceny fantastyczne, pełne patosu, przeplatane są ze scenami realistycznymi. Dwóm różnym sposobom obrazowania odpowiadają dwie różne odmiany stosowanego języka. Można zaobserwować niespodziewane przejścia od wzniosłego, pełnego młodopolskiej koturnowości sposobu wypowiadania się, do mowy potocznej nasyconej kolokwializmami, czasem wulgaryzmami. To zdarzenie dwóch stylów często wprowadzało także komizm sytuacyjny. S. Wyspiański w „weselu” stylizuje na gwarę konkretną: gwarę Małopolski południowej z elementami gwary krakowskiej. W wymowie bohaterów słyszymy mazurzenie, np. zamiast sz – s, cz – c, ź – z, dż – dz.
-słyszymy: wymianę„a” w „o” – „jo”„ch” w „k” – „kcem” „ą” i „ę” w „om” i „em” – chcom, bierem „byście” – „byśwa”„gdzieś” – „kajsi”„najpierw” – „wprzódy”

???????????????????????????????????????????

...