inne postacie słowiańskie.doc

Mitologia słowiańska - inne postacie i zagadnienia

Aitwary - mitologia litewska, duchy w postaci smoka, węża, czarnego kota, koguta lub wrony, psocące w gospodarstwie i wywołujące koszmary, ale też przynoszące bogactwo właścicielom.

Amazonki - nazwa nadana wojowniczym kobietom w mitologii słowiańskiej. Czeska XI wieczna legenda opowiada o oddziale Amazonek, które walczyły jak mężczyźni i przejawiały inicjatywę w sprawach seksualnych. Dowodzone przez najdzielniejszą wojowniczkę Wlastę, mieszkały w zamku na brzegu Wełtawy. W rosyjskiej ludowej opowieści epickiej Amazonki (czyli Polenice) samotnie jeżdżą konno. W jednej z opowieści bohater, Dobrynia, spotkał Amazonkę i usiłował ją pokonać. Ta jednak zdjęła go z konia i włożyła sobie do kieszeni. W końcu zgodziła się go uwolnić pod warunkiem, że ją poślubi.

Ażdacha - złowrogi duch powietrzny.

Baba Jaga, Jezi Baba - w tradycji słowiańskiej był to ukrywający się żeński demon pożerający ludzi. Według jednego z mitów miała usta od ziemi po bramy piekła. Czarownica lub olbrzymka. Opisywana jest jako chuda stara wiedźma jeżdżąca na moździerzu, odpychająca się tłuczkiem i zacierająca własne ślady miotłą. Jednak częściej można ją spotkać w chacie stojącej na kurzych łapach w gęstym lesie, o którym mówi się, że rośnie nad wartką rzeką. Wiedźma z nogami rozłożonymi od kąta do kąta jedynej izby i z długim nosem sięgającym powały wypełnia sobą całą chatę, którą otacza płot zrobiony z kości. O Babie Jadze mówi się, że ma władzę nad ptakami i zwierzętami. Podobnie jak żywe stworzenia, posłuszne jej rozkazom są Dzień i Noc. Przypuszczano, że pierwotnie mogła być ona potężną (ale niekoniecznie złą) boginią słowiańskiego Tamtego Świata, krainy śmierci, do której docierało się przez rwącą rzekę i gęstą puszczę.

Badnjak - duch w formie pnia lub gałęzi przypominającej człowieka. Żyły w wierzeniach ludów zamieszkujących dawne tereny Jugosławii.

Bannik - „Istota z Łaźni”. Złośliwy duch zamieszkujący rzekomo w łaźniach, które w słowiańskiej mitologii ludowej są tradycyjnymi miejscami związanymi z wróżbiarstwem i magią. Wiara w Banniki przetrwała do dzisiaj w odległych regionach Rosji.

Beregynie, Beregirnie, Bereginie - żeńskie demony wodne czczone na Rusi - pochodziły z dusz utopionych dziewcząt, mieszkają w rzekach i źródłach, potokach i jeziorach, zwłaszcza przy brzegach porośniętych trzciną i krzakami, opiekują się szczytami wzgórz, gdzie składano im ofiary. Od ok. XI w. zwane Rusałkami.

Bies, Czart - nazwa złych demonów, duchów, czartów, po przyjęciu chrześcijaństwa identyfikowane z diabłami. Były to duchy przyrody, być może również demony domowe, kryjące się w lasach, bagnach, wodach, na rozdrożach, strzegące skarbów. Mogły również wstąpić w ludzi, stąd określenie opętania - zbiesić się.

Bobak - w polskich wierzeniach ludowych psotny domowy duszek; w demonologii chrzescijańskiej nieszkodliwy czart pośledniego gatunku.

Bobo - jeden z licznych złych demonów nekający starożytnych. W polskiej tradycji ludowej złośliwy krasnal, straszydło szczególnie zawzięte na dzieci. W czasach panoszenia się czarownic czart, przyjaciel wiedźm, wspóltowarzysz lotów na sabaty.

Boginka, Wieszczyca, Mamuna, Siubiela, Odmienica, Lamia - demon dziewczęcy. Z założenia demon przyrody. Co do ich wyglądu istnieją różne przesłania, najpopularniejszy był pogląd, że są to młode dziewczyny, zupełnie nagie, mające długie, rozpuszczone włosy. Są też opisy przedstawiające nagie kobiety z workowatymi piersiami, staruchy odziane w jakieś szare lub czarne łachmany, młódki odziane w biel czasami w kapeluszach, kobiety bardzo niskie, dziewczyny o długich srebrzystobiałych włosach i w białych płachtach, czasem (bardzo rzadko) miewały boginki rybi ogon zamiast nóg i otoczone były świetlista poświatą. Złożenie tej ostatniej istoty z klasycznymi syrenami dało w sumie literacką syrenkę (która u nas poza literature i heraldyke nie wyszła i nigdy nie funkcjonowała jako wierzenie). Boginki pojawiały się przeważnie nocą (stąd określenie "chlapa nocna"), czasem też o jakiejś określonej jej porze: koło północy, zaraz po zachodzie lub tuż przed wschodem - gdy pojawia sie rosa. Szczególnie lubią boginki pełnie księżyca. Upodobały sobie brzegi zbiorników wodnych, lasy i jaskinie, skąd wychodzą nocą, najczęściej w letnie, księżycowe noce. Ich stosunek do ludzi raczej nie był wrogi. Albo bały sie ludzi tak jak oni ich i znikały gdy tylko zorientowały się, że są obserwowane, albo też po prostu ludzi ignorowały, piorąc sobie bielizne (czasem tłukąc ją swoimi przydługawymi piersiami) i nie zwracając uwagi nawet na wyraźne zaczepki ze strony człowieka - jakby w ogóle dla nich nie istniał. Są też oczywiście boginki bardziej ingerujące w życie ludzi - nie mają wprawdzie najmniejszego wpływu na przeznaczenie jak wiły, ale ograniczają się do prostych czynności jak naganianie ryb do sieci lub drobnych psikusów jak płoszenie pojonych koni lub rozrywanie sieci rybackich. Są też boginki agresywne - topiące ludzi, badź wabiące ich do siebie i każące się pieścić do skrajnego wyczerpania swojej ofiary. Ich ofiarami padali najczęściej nieżonaci, młodzi mężczyźni. Boginki nie lubiły zwłaszcza ludzi tchóżliwych. Co do kobiet, boginki miały nad nimi kontrolę i potrafiły je przywodzić nad brzegi rzek. Są też boginki, które podmieniają niemowlęta i pozostawiające na ich miejsce odmieńca zwanego boginakiem. Wszystko to (może poza topieniem) przypadki raczej regionalne i występujące sporadycznie. Opiekują się one zwierzętami leśnymi, zapewniały dobre połowy rybakom, ale rozgniewane niszczyły sieci. Zagrożone przez nie są zwłaszcza położnice, którym próbują zamienić czy podrzucić dzieci. Utożsamiane z nimi były dziwożony , które miały swą główną siedzibę w jaskini nad Lopuszną pod Mała Górą. Mają postać pokracznych nagich kobiet, z długimi zarzuconymi na ramiona piersiami.

Borowy - opiekun lasu i zwierzyny leśnej, zwany inaczej Lasowym, Leszym albo zwyczajnie, Leśnym Dziadem.
Widuje się go pod dwoma postaciami bądź to niedźwiedzia bądź też dziadka o nienaturalnie bladej twarzy, którego wzrost zmienia się w zależności od wysokości drzew obok których przechodzi - im wyższe i potężniejsze drzewo tym wyższy i potężniejszy staje się Borowy. Jego charakter można określić jako neutralny, zaś usposobienie wobec ludzi w dużym stopniu zależy od tego jaki jest ich stosunek do lasu.
Potrafi wciągnąć wędrowca głęboko w głąb puszczy i zgubić go w gęstwinie lub na moczarach ale zdarza się też, że wyprowadza z lasu zabłąkanych ludzi, prowadząc ich do najbliższej ludzkiej osady.
Dzieciom z kolei wysypuje z koszyków grzyby i jagody ale jednocześnie chroni przed atakami zbójów i dzikiej zwierzyny. Zdarza się też, że czasami po prostu wypędza człowieka z lasu, wygrażąjac swoim sękatym kijem i rzucając w niego kłodami.

Boruta - złośliwy demon leśny mylący drogi podróżnym, niegdyś nazwany także błotnikiem, borowym, borowcem. Najpopularniejszy diabeł polski działający w okolicach Łęczycy. Niegdyś pogański demon leśny zwany Berutem, z czasem awansował, zmieniwszy imię i obyczaje, na rezydenta Piekieł jako diabeł Boruta. Uhonorowany wpisem do rejestru w "Czarownicy Powołanej". Był to władca lasu, wysoki mężczyzna z brodą po przyrodzenie, które też często miał sporych rozmiarów. Miał na łepetynie Boruta (potem przemieniony w szlachcica z bajek) rogi jelenia, albo innego stwora, a dookoła siebie zwierzynę leśną w postaci wilków, misi i innych. To jemu właśnie myśliwi i wszyscy ludzie żyjący z lasu składali ofiary. Za pomyślne łowy itp.

Brodawice - demony zamieszkujące głębiny rzek i jezior.

Brzeginie - nimfy wodne i przypuszczalnie opiekuńcze duchy gór.

Chowaniec - w przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian, dobroczynny duszek domowy. W póżnym średniowieczu zepchnięty do roli czarta podlejszego stanu.

Chmurnik - życzliwy duch powietrzny.

Chram - słowiańska nazwa świątyni, zapisana w źródłach średniowiecznych na Rusi.

Cudowne opowieści - pierwsze słowiańskiej źródła pisane pochodzą z IX i X wieku n.e. Do najstarszych należą "Cudowne Opowieści". Są to staroruskie poematy epickie, które opowiadają o dokonaniach bogatyrów, czyli bohaterów obdarzonych magicznymi mocami. Wraz z nadejściem chrześcijaństwa bohaterowie przekształcili się w obrońców nowej religii. Struktura "Cudownych Opowieści" zbudowana jest według określonego schematu. Z powodu wyrządzonej mu nikczemności- kradzieży, uprowadzenia lub wygnania- bohater opuszcza rodzinny dom i wyrusza z misją w świat. Na swojej drodze spotyka przyjaciela, który wyposaża go w magiczny przedmiot lub środek umożliwiający osiągnięcie wyznaczonego celu. Przed powrotem do domu bohater często musi stoczyć walkę z groźnym przeciwnikiem (na przykład zabić smoka) lub jest przez niego ścigany. Czasami struktura opowieści jest nieco bardziej skomplikowana. Bywa, że w drodze powrotnej do domu bohater zostaje schwytany i uwięziony. Po pewnym czasie ucieka, zostaje poddany próbie (musi zwykle wykonać kilka trudnych zadań), po czym żeni się i zostaje królem w swym własnym państwie, lub w państwie teścia. Typowym przykładem takiej legendy jest opowieść o Ognistym Ptaku (Żar-Ptica).

Curche, Kurcze - było to bóstwo urodzaju, jedyne wymienione z imienia w Traktacie Dzierzgońskim z 1249 roku. Według wierzeń pruskich przebywało w ostatnim snopie ściętego zboża.

Czart - demon zła, w gwarze zwany Kusym.

Dobrochoczy - demon leśny o zmiennym wzroście, upodabniający się do drzew. Opiekun poczciwych, napotkanym skrzywdzonym sierotom ofiarowywał worek pieniędzy, występnych zaś surowo karał chorobami. Czasami przybierał postać Leśnego Jeźdźca przemierzającego dąbrowy i knieje w otoczeniu sfory psów, tratującego napotkanych ludzi. Przybiera często postać niedźwiedzia, wilka, rysia, dzika, zająca, psa, czarnego ptaka, jelenia, czasami wiru powietrznego.

Dola - to uosobienie szczęścia, powodzenia, indywidualnego losu, przeciwstawianego Niedoli, złemu losowi. Jest darem bogów, siła użyczona do pokonywania trudności w życiu. Towarzyszy niezmiennie człowiekowi od narodzin po śmierć, można ją odziedziczyć po ojcu. Przybiera postać dziewczyny w stroju panny młodej, niekiedy występuje w roli ducha domowego. Dola bywa wyobrażana również jako stara kobieta, codziennie zmieniająca swój wygląd od żebraczki po wielką panią.

Dodola - jest żeńską personifikacją deszczu, prawdopodobnie żona Peruna. Jej odpowienikiem była Perperuna, która przetrwała w folklorze obrzędowym jako nazwa młodych dziewcząt przybranych zielenią, oprowadzanych nago i polewanych wodą dla sprowadzenia deszczu.

Domowoj - „Duch Domu”. Mieszkał w ludzkich domostwach. Domowoj był z reguły niewidzialny, ale ci, którzy utrzymywali, iż go widzieli, często opisywali go jako brodatego starca o siwej brodzie. Był aktywny nocą, a ludzie unikali sypiania w miejscach, którymi mógł przechodzić i zostawiali dla niego pożywienie. Gdyby zaniedbali obowiązku, mógłby potłuc naczynia gliniane lub dręczyć zwierzęta gospodarskie. Mieszka też czasem w gumnie lub cholewie. Jego pocałunek wywołuje pryszcze na wargach, a kiedy kogoś pobije, łamią go kości. Jeśli się o niego dba, wygląda tłusto i przynosi szczęście. Kiedy rodzina przeprowadzała się do nowego domu, Domowoj wyruszał razem z nią, często wabiony węgielkami z paleniska starego domostwa.

Domowy, Domowik - opiekował się domem, jest prawdopodobnie duchem przodków gospodarzy. Ma postać niewielkiego człowieczka, mieszka zazwyczaj w gumnie lub chlewie. Jego pocałunek wywołuje pryszcze na wargach, a kiedy kogoś pobije, łamią go kości. Jeśli się o niego dba, wygląda tłusto i przynosi szczęście.

Dworowoj - Działania dworowoja ograniczały się do podwórza. Był duchem opiekuńczym obejścia, ochraniającym podwórze, stajnie, chlewy, obory, pasieki, kuźnie, przydomowe ogródki itp.. Pod każdym innym względem podobny był do ducha domowego, domowoja. Tak jak inne domowe demony ma postać ubranego po chłopsku małego dziadka. Cechą charakterystyczną jego wyglądu są różnokolorowe włosy. Dworowoj uwielbia być obdarowywany świecidełkami,. Miękką owczą wełną i dobrym chlebem. Nie znosi natomiast zwierząt o białej sierści, na które sprowadza choroby i wszelkie nieszczęścia.

Dziewonie - opiekunki zwierząt.

Dziady - duchy przodków, którym poświęca się pierwszą łyżkę strawy. Dwa razy do roku przybywają na ziemię z Nawi, krainy zmarłych, by się ogrzać przy ogniskach i nakarmić specjalnym chlebem. Jedzą obiad z 7 dań. Niektóre zostawały w chacie jako duchy opiekuńcze.

Dziwożona - w mitologii słowiańskiej dobre i złe istoty demoniczne: rusałki, wiły, boginki, Mamuny. Mieszkają w grotach, leśnych ostępach, odmętach wód, górskich pieczarach itp. Wodziły ludzi po bagnach i uroczyskach. Lęgną się z dusz zabitych lub porzuconych nieślubnych dzieci, także z umyślnie poronionych płodów. Z zemsty za uczynią im krzywdę prześladują położne i ciężarne kobiety, które uprowadzają do swoich ukrytych nor i jaskiń. Nieślubne dzieci zamieniają z kolei w poczwary, gdy te znajdują się jeszcze w brzuchu matki. Zjawiają się też czasem w dniu porodu, aby porwać nowo narodzone dziecko, które potem samo zmieniają w mamunę. Czasami w miejsce zabranego podrzucają swoje, brzydkie, tępe i krnąbrne. Dziwożony mają postać chudych, pokracznych, owłosionych na całym ciele kobiet z nienaturalnie długimi obwisłymi piersiami, które to piersi dla wygody zarzucają sobie na ramiona lub plecy. Często noszą na głowach czerwone czapeczki, do których są bardzo przywiązane. Mieszkają w wydrążonych w brzegach norach a tam gdzie to możliwe w jaskiniach, zawsze w pobliżu wody. Po zachodzie słońca przesiadują w rzekach pluskając się i piorąc bieliznę używając zamiast pralników własnych piersi. Biada dzieciom, które znajdą się wtedy w ich okolicy gdyż Mamuny zrobią wszystko, aby je utopić.

Fene - upiór z wierzeń południowych Słowian. Do na Słowacji i Węgrzech mówi się „Niech cię Fene pożre”.

Głupi Iwan - postać z rosyjskiej mitologii ludowej, w której przewija się wątek kultu przodków. Iwan był strażnikiem ogniska domowego i patronem tradycji rodzinnej. W znanej baśni „O Srebrnym Dereszu” Głupi Iwan był najmłodszym i najbardziej niechlujnym spośród trzech braci. Ich stary ojciec na krótko przed śmiercią poprosił synów, aby przez trzy noce czuwali przy jego grobie. Dwaj starsi bracia nie uczynili zadość prośbie ojca i wysłali Iwana, który brudny wylegiwał się cały dzień na piecu, aby sam czuwał nad grobem. Trzeciej nocy o północy zjawił się duch ojca i wynagrodził Iwana za jego czuwanie, dając mu Srebrnego Deresza, czarodziejskiego konia, który wypuszczał dym z nozdrzy i błyskał ogniem z oczu. W jakiś czas potem car ogłosił, że odda rękę swej córki temu, kto pochwyci jej welon powiewający z wysokiej wieży. Iwan magicznym zaklęciem przywołał Srebrnego Deresza, przecisnął się przez jego ucho i stał się pięknym młodzieńcem. Przy trzeciej próbie odniósł zwycięstwo, w ogłoszonym przez cara konkursie, po czym powrócił do swej prawdziwej postaci i zniknął. Monarcha wydał ucztę, aby odnaleźć młodzieńca, który zasłużył sobie na rękę jego córki. Iwan, brudny i w łachmanach usiadł za piecem w sali jadalnej. Został rozpoznany, kiedy posłużył się welonem, aby wytrzeć swój kufel. Ku zmartwieniu braci jemu przypadła nagroda.

Gumienniki - małe demony domowe, zamieszkujące w gumnach, czyli miejscach przechowywania snopów zboża przed młóceniem. Mają postać małych, metrowych dziadków z wąsami, brodą i długimi włosami. Mogą się jednakowoż zmieniać w kota. Potrafią szczekać jak psy zaś ich oczy świecą w ciemnościach. Tak samo jak inne demony, Gumienniki nie są ani dobre ani złe. Z jednej strony pilnują zbiorów przed ogniem i szkodnikami z drugiej mogą to samo zboże podpalić lub zanieczyścić, jeśli ludzie wezmą się za młóckę podczas silnego wiatru albo w dzień świąteczny. Gumienniki są też wyjątkowo wrażliwe na brak szacunku. Najłatwiej ze wszystkich demonów się obrażają i najtrudniej jest je potem przebłagać (zanim narobią strasznej szkody). Należy pamiętać, że Gumiennikowi należy się tradycyjnie pierwszy talerz owsianki z ziaren nowego zbioru.

Gusła - były to słowiańskie obrzędy i zabiegi magiczne związane z wiarą w skuteczność zaklęć i określonych przez zabobon czynności.

Ilja Muromiec - Ilja z Murom, ruski ludowy epicki heros, inaczej bogatyr. Był synem wieśniaka i słabym, chorowitym dzieckiem. Mając trzydzieści trzy lata Ilja był dalej tak słaby, że nie mógł chodzić o własnych siłach, ale pewnego dnia wędrowni grajkowie poczęstowali go napojem z miodu, który wlał w niego ogromną siłę. Z błogosławieństwem swych starych rodziców Ilja wyruszył w świat, aby stać się wielkim herosem, broniącym ludzi przed potworami i wielkimi niebezpieczeństwami. Miał konia, który latał w powietrzu i magiczny łuk i strzały, którym mógł rozszczepić drzewo w miazgi. Te przedmioty łączą Ilję z Perunem. Do jednego ze sławnych czynów Ilji należy pokonanie potwora zwanego Słowik Rozbójnik, stwora w postaci półptaka, półczłowieka, mieszkającego na drzewie i czyhającego na podróżnych w drodze do Kijowa. Słowik umiał czarami sprowadzić wicher, który potrafił zabijać ludzi i wyrywać drzewa z korzeniami. Ilja namówił swego konia, aby nie zwracał uwagi na huk wiatru, i zabił Słowika strzałą prosto w głowę. Przytoczył go do swego siodła i triumfalnie zawiózł ją do Kijowa. Kiedy Ilja uznał, że pora umierać, kazał zbudować w Kijowie wielką katedrę. Gdy jej budowa została zakończona, Ilja umarł, a jego ciało zmieniło się w kamień.

Inkub i Sukkub - demony objawiające się pod postacią mężczyzny lub kobiety i kochający się ze swą ofiarą, czasem za jej zgodą, czasem bez, czasem na jawie, czasem (częściej) we śnie. Jeśli jakaś dziewka w czasie snu stękała i miotała się po łóżku to niewątpliwie właśnie jakiś demon się z nią zabawiał. Wskazane było ją szybko zbudzić, bo inaczej mogło się to skończyć ciążą i to wcale nie wyśnioną tylko jak najbardziej rzeczywistą. Zapewne niejedna Słowianka wyłgała się wyjaśnieniem, że ta ciąża to niewątpliwa robota demona.

Kauki - u Bałtów opiekuńcze duchy domowe, prawdopodobnie związanych z korzeniem mandragory. Przybierały postać brodatych karzełków ( barzduków ) lub kogutów. Darzą szczęściem i bogactwem. Przebywają za piecem lub w piwnicy, niepokojone mszczą się, wywołując pożar. Żywią się chlebem, mlekiem i piwem. Pierwotnie mieszkały w lasach.

Kącina - częściej błędnie kontyna, gontyna, nazwa słowiańskich świątyń pogańskich w Szczecinie i Wolinie na Pomorzu Zachodnim. Zapisana w Żywotach świętego Ottona.

Kikimora - bóstwo domowe z rosyjskiej mitologii ludowej. Kikimora, przyjmująca postać małej istoty płci żeńskiej o rozwianych włosach, ma być wcieleniem duszy osoby zmarłej, szczególnie wroga wobec mężczyzn. Powiada się, że jeżeli żona jest leniwa, Kikimora sprowadza na dom kłopoty i będzie ją trzeba przebłagać. Pojawienie się tego bóstwa jest czasami uznawane za zapowiedź nieszczęścia.

Kostroma - personifikacja wiosny i płodności, przedstawiana jako młoda kobieta w białym stroju.

Krak - rzekomy pierwszy władca, zabójca smoka wawelskiego, założyciel Krakowa, ojciec Wandy.

Krasnoludki - zwane również kraśniętami, w Polsce nazywano "czeronumi ludkami". Były to demony domowe powstałe z dusz zmarłych przodków utożsamiane ze skrzatami i ubożetami. Były niewielkiego wzrostu, brodate, ubrane na czerwono, zwłaszcza w czerwone czapki i buty. W zamian za pozostawiane jedzenie pomagały gospodarzom i darzyły ich szczęściem. Wg innych tradycji są podziemnymi demonami przyrody, rodzącymi się w szczelinach skalnych (zwane wtedy gnomami i koboldami ). W zamian za pomoc darzą złotem i majątkiem.

Kupała, Kupalnocka, Święto Kresu - w mitach Słowian wschodnich były to obchody letniego przesilenia słonecznego, połączone z obrzędami, tańcami wokół ognia, zbieraniem ziół itp., co miało zapewnić zdrowie i urodzaj. W święto palono ogniska, puszczano wianki na wodę, chłopcy i dziewczęta łączyli się w pary. Święto poświęcone bogu Dadżbogowi. To właśnie w noc tego święta rósł legendarny kwiat paproci. Zaadaptowana przez chrześcijaństwo, została związana ze świętem Jana Chrzciciela lub Zielonymi Świątkami. W Polsce kupała jest znana pod nazwą sobótka.

Laskowiec, Lesowik - polski dobrotliwy leśńy duszek, niekiedy uznawany za chrzescijańskiego czarta.

Latawce - w tradycji ogólnosłowiańskiej przedchrześcijańskie demony powietrza. Zawiadywały zjawiskami meteorologicznymi.

Latawiec - polskiej demonologii diabeł, któremu służyły czarownice. Bywał oszustem, wywoływal niesnaski pomiędzy ludźmi.

Lech - syn Pana, brat Czecha i Rusa, eponimiczny heros lechitów - Polaków.

Lel i Polel - (bóstwa), bracia bliźniacy, synowie Łady.

Leszy - zły demon, wcielenie i władca lasu i zwierzyny. Personifikacja losu i jego pan, rządził szczęściem i powodzeniem łowieckim, opiekował się też zwierzętami domowymi. Przedstawiany w ludzkiej postaci bądź odziany w zwierzęce skóry. Jego zwierzęciem jest wilk i jeleń; wybranym myśliwym pomaga, straszliwie zaś karze za zabójstwo zwierzęcia z jego stada bez zgody. Biednym pomaga, obdarzając pieniędzmi.

Licho - personifikacja niedoli. Licho jest złośliwym demonem lubującym się w niszczeniu wszelkiego szczęścia oraz dobra. Niewiele osób widziało Licho na własne oczy, ci zaś, którzy tego doświadczyli opowiadali o strasznej, brzydkiej kobiecie z jednym tylko okiem, które to oko psuło wszystko, na co tylko spojrzało. Licho wędruje po całym świecie, szukając miejsc, w których ludziom się dobrze wiedzie, aby sprowadzić na nich głód, biedę i choroby. Najczęściej zwyczajnie podkłada ogień pod ich dobytek, ale zdarza się też, że zostaje z ludźmi na dłużej, męcząc gospodarzy mniej lub bardziej uciążliwymi psotami. Sprowadza wtedy parchy na warzywa a na owoce czarne plamy, otrząsa liście z drzew i obejmując je z całych sił powoduje usychanie, maltretuje zwierzęta hodowlane strasząc kury, wiążąc kotom ogony a koniom plotąc grzywy. Niszczy też ludzki dobytek - naczynia, narzędzia, zapasy na zimę. Nierzadko nastaje nawet na ludzkie życie i zdrowie, nadłamując szczeble w drabinie, obluzowując ostrza siekier na toporzysku i tym podobne. Rzeczą, z której Licho jest najlepiej znane to kuszenie. Szuka ono ludzi szlachetnych i prawych, aby sprowadzić ich na złą drogę i w ten sposób zniszczyć. Szepce do nich różne kłamstwa, w dzień i w nocy, tak, że człowiekowi zdaje się, że rozmawia ze swoimi myślami i że rozważa własne pomysły, podczas gdy w rzeczywistości słucha jedynie zgubnych podszeptów Licha. Licho nigdy nie śpi, stale węszy gdzie by tylko więcej szkód wyrządzić. Tym, którzy na cudzą szkodę działają chętnie pomaga, ale zaraz potem ich samych niszczy, tak, że często nie zdążą się nawet nacieszyć skutkami własnych postępków. Na Licho nie ma innego sposobu jak tylko cierpliwie znosić psoty i niewzruszenie trwać w cnocie uczciwości aż w końcu demon widząc, że nic tu nie zdziała sam odejdzie. Czasem trzeba na to czekać latami a czasem już po kilku tygodniach Licho wie, że nic nie poradzi wobec niezachwianej ludzkiej woli trwania przy tym, co dobre i odstępuje, zanim jeszcze narobi poważniejszych szkód.

Liczyrzepa - zamieszkujący tereny słowiańskie, strzeże skarbów ziemi.

Liton, Litun - latający zły duch zsyłający koszmary senne, zmora.

Lokis - w folklorze litewskim zrodzony z kobiety i niedźwiedzia nieprzyjazny ludziom potwór o obyczajach wilkołaka.

Marena, Morena - postać mitologiczna, wyobrażana jako kukła topiona na wiosnę (odpowiednik Marzanny).

Marcin - w polskiej demonologii ludowej czart, który kusi kobiety aby zostały czarownicami.

Narecznice - trzy demoniczne istoty żeńskie, które o północy wyznaczały noworodkowi przyszłość i zostawiały na jego czole niewidzialny znak.

Marzanna - rzekoma bogini śmierci i zimy, wymieniana przez J. Długosza; personifikacja zimy, śmierci, choroby. We współczesnym folklorze słomiana kukła Marzanny topiona jest i palona w pierwszy dzień wiosny, co ma przyspieszyc odejście zimy i powrót wegetacji. Przeciwstawiana dziewannie.

Nadanie imienia - gdy rodziło się dziecko, najstarszy w rodzie (lub ojciec) brał je i jego główkę kłaniał na wszystkie cztery strony świata, błogosławił mu i nadawał imię.

Narodziny - kobiety tuż przed porodem wzywały Roda i jego pomocnice Rodzanice prosząc o pomyślny los dla swojego dziecka. Stare kobiety zaraz po narodzeniu dziecka szykowały posiłek rytualny, z którego część była przeznaczona dla Rodzanic i duchów domowych. Prawdopodobnie również czyniono różne wróżby, starając się odgadnąć przyszłość noworodka.

Nawie, Naw, Nawka - nazwa demonów dusz zmarłych nagle lub dusz w ogóle przebywające w krainie podziemnej. Wierzono, że były złośliwe i nieprzyjazne ludziom, a kontakt z nimi groził śmiercią. Jeśli ktoś zmarł gwałtowną śmiercią, nawie pojawiały się czasem na ziemi jako ptaki, motyle, owady, lub wilkołaki, czy upiory. Nawie wysysały krew położnic i sprowadzały zarazy. Tzw. kość nawii używana była w magii śmierci. Nawia to także nazwa krainy zaświatów oraz głównego, rządzącego nią bóstwa. W folklorze poświęcony był im ostatni czwartek Wielkiego Postu.

Obiata - ofiara kultowa składana bogom z płodów rolnych i zwierząt.

Obłocznik - demon powietrza żyjący w Bułgarii. Sprowadza chmury grad i burze. Obłoczniki są ludźmi wciągniętymi na niebo przez chmury podczas burzy. Tam trudnią się przenoszeniem chmur z miejsca na miejsce, gromadzeniem wody na deszcz oraz jego puszczaniem w wyznaczonym miejscu. Są to ludzie młodzi, ale rośli i silni ponad swój wiek. Oznaką, że przeznaczeniem chłopca jest zostać chmurnikiem lub obłocznikiem są maleńkie, skrzydełka, które wyrastają pod pachami na rok lub dwa przed wciągnięciem na niebo. Kiedy chmury wiszą nisko nad ziemią, można usłyszeć nawoływania płanetników a także dostrzec ich ogromne kapelusze lub liny, którymi przeciągają po niebie chmury. Zdarza się też, że podczas burzy Płanetnik spadnie na ziemię i przez jakiś czas żyje wśród zwykłych ludzi. Istnieje też inny, choć mniej powszechny rodzaj płanetników, którzy stale mieszkają na ziemi a jedynie na czas burzy są wciągani na niebo zaś po wszystkim są odnoszeni przez chmurę na miejsce skąd zostali zabrani.

Odmieniec - w polskiej demonologii ludowej czart, który wcielił się w pięknego konia i kusił, aby go dosiadano, po czym hulał po wertepach z naiwnym nieszczęśnikiem. Niekiedy przeistaczał się w wilka i straszył podróżnych.

Ondyny, Undyny - były to boginki wodne u pogańskich Litwinów. Ondyny, według podań mające postać dziewic, zamieszkiwały wody rzek i jezior, gdzie pląsami i śpiewem wabiły młodych chłopców, by ich usidlić i następnie utopić. Legendy o Ondynach, nie potwierdzone w źródłach historycznych, należy uznać za wytwór fantazji pisarzy nowożytnych. Były inspiracją dla wielu poetów (m.in. „Świtezianka” A. Mickiewicza).

Owinnik - „Istota Stajenna”. Duch z ludowej mitologii słowiańskiej, który rzekomo mieszkał w stodołach z klepiskiem. Owinnik czaił się w ciemnych kątach i był podobny do czarnego kota o oczach jak rozżarzone węgle. Uznawano go za istotę złośliwą, często oskarżaną o powodowanie pożarów zabudowań gospodarczych.

Pereplut - demon wodny umożliwiający przeprawę przez porohy, personifikacja sił wegetacji, patronujący splatanej gęstwinie łodyg lub korzeni życia, lub bóstwo losu. Czczono go obrzędowymi libacjami.

Płanetnicy, Chmurniki - Wrogowie Żmij. W wierzeniach przedchrześcijańskich Słowian kapryśne duchy mieszkające w powietrzu. Demony powietrzne, przypuszczalnie obcego pochodzenia, kierujący ruchami chmur oraz powodujący opady deszczu i gradu. W chrześcijańskiej demonologii pokutujące dusze zmarłych nienaturalną śmiercią, wchłonięte przez tęczę lub chmurę na niebo, których zadaniem było gromadzenie wody. Chronią oni przed ulewą i gradem, uważa się, że biją piorunami w nie chrzczonych. Charakterystyczne dla ich wyglądu są szerokoskrzydłe kapelusze, sznury do ciągnięcia chmur i worki na grad. W zasadzie nieprzyjazne człowiekowi, mogły mu służyć przymuszone mocą zaklęcia. Niekiedy oddawały się w służbę człowiekowi, aby odpokutować za grzechy.

Płonki - w pogańskich wierzeniach Słowian dobroczynne duszki domowe. W czasach wczesnego chrzescijaństwa wraz z inkluzami przybrały postać nieszkodliwych czartów. W późnym średniowieczu i w następnej epoce kusiły kobiety, aby zostały czarownicami.

Pogwizd - polski pogański bożek wiatru, przyjazny człowiekowi.

Polewik, Polewoj - demon polny, polujący na ptaki oraz doglądający i chroniący zboża, w którym mieszkaj. Polewiki mają około metra wzrostu i czarną, ziemistą skórę. W miejsce włosów, brody i wąsów wyrastają im kłosy zbóż i trawy. Ubrane są zaś w prostą białą tunikę, takież spodnie i słomiane buty. W południe i o zachodzie słońca wychodzą na miedze gdzie najczęściej trafiają na ludzi. Spotkanie z Polewikiem nie należy do przyjemnych- śpiących poddusza albo depcze, włóczęgów zaś wodzi na manowce. Biada pijanym, którzy się na niego napatoczą, gdyż łatwo mogą przypłacić to życiem. Gdyby ktoś chciał uniknąć takiego spotkania może umieścić na miedzy niezdolnego do piania koguta oraz dwa jajka- w ten sposób zniechęci Polewika do opuszczania zboża, ale też czyniąc to zbyt często, niechybnie narazi się na jego gniew. Z początkiem żniw zaczyna się dla Polewika ciężki okres. Całymi dniami umyka przed ostrzami sierpów, aby w końcu ukryć się w ostatnim zebranym snopku. Rozsądni ludzie traktują, więc ostatni zebrany z pola snop z szacunkiem a nierzadko wśród śpiewu i z pełnymi honorami wnoszą do osady gdzie zostawiają na całą zimę w kącie stodoły aż do kolejnych zasiewów, dając w ten sposób Polewikowi możliwość przetrwania do następnej wiosny.

Południce, Przypołudnica, Wywiełga - żeńskie demony powstające z wirów powietrznych, opiekujące się zbożem i polnymi kwiatami. Mieszkają na miedzach, wśród zboża, zwłaszcza w podrośniętym życie. W czasie żniw napastują nieostrożnych żeńców. Odmieniają dzieci, porywają te, które błąkają się po polach i sprowadzają na ludzi choroby. Mają postać pięknych dziewic owiniętych białymi płachtami, przepasanych złotymi pasami, za którymi tkwią sztylety. Mają długie rozwichrzone włosy, a w nich wszy, złapanym ludziom każą iskać się i zjadać robactwo. Utożsamiano je z rusałkami i wiłami, aczkolwiek rusałki miały postać dziewcząt o czarnych oczach i takowych włosach, splecionych w warkocze. Napadają młodych przechodniów i załaskotują na śmierć. Potem piją ich krew. Czasami tańczą w kręgach, a tego, kto się w krąg dostanie, nie wypuszczają już. Przebywają w rzekach, jeziorach i studniach, lubią śpiew i taniec, więc wychodzą z wody, pląsają na brzegu i topią kąpiących się młodzieńców. Niektóre południce lubują się w zadawaniu cudacznych zagadek, od których uzależniają życie swoich ofiar. Młodych żniwiarzy kuszą zaś obietnicami zabawy i rozkoszy a następnie zmuszają do iskania się z wszy i zjadania robactwa. Południce lęgną się z dusz kobiet, które zmarły już po swoich zaręczynach, ale przed ślubem lub krótko po nim. Latem snują się po polach lub przesiadują na miedzach, które są ich ulubionym miejscem. Po żniwach można je spotkać w snopkach zżętego zboża, ale wraz z pierwszymi chłodami rozwiewają się na wietrze, aby powrócić dopiero następnego lata.

Popiel - legendarny władca prześladowany i zjedzony przez myszy.

Postrzyżyny - obrzęd dotyczy tylko chłopców. Gdy rodzi się męski potomek, nie można było obcinać mu włosów. Gdy jednak osiągnął wiek lat 12, jego ojciec w wielkim ceremoniale obcinał mu jego długie, płowe włosy.

Rarog, Raraszek - demoniczny duch ognia, pojawiający się pod postacią drapieżnego ptaka.

Rodzanice - żeńskie demony losu wyznaczające długość życia ludzkiego; wieszczyce losu.

Rogaliński - podrzędny polski diabel, obwiniany przez czarownice o to, że namawiał je do praktyk czartowskich i lotów na sabat.

Rokita - obok Boruty, drugi słynny diabeł polski. Choć jest wysoko ustawiony w hierarchii piekielnej, pracuje na uroczyskach, bagnach, łąkach i w lasach.

Rusałki - demony wód, szkodzące lub pomagające. Początkowo nimfy, potem dusze zmarłych dziewcząt wcielone w piękne zwodzicielki czyhające na zgubę ludzi, najchętniej mężczyzn.

Skarbnik - zamieszkujący obszary Polski stworek, który strzeże złóż w kopalni. Zawsze jest przedstawiany z latarnią.

Skrzat - w polskim folklorze duszek domowy albo leśny, przychylny ludziom, czasem wyjawia im tajemnice o skarbach zakopanych w ziemi.

Słowik Rozbójnik - potwór z rosyjskich podań ludowych. Słowik, półptak, półczłowiek, mieszkający na drzewie i czyhający na podróżnych, zmierzających drogą do Kijowa. Jego wężowy syk, wycie dzikiego zwierzęcia i przerażający świst sprowadzały wijący wicher, który był w stanie zabijać ludzi i wyrywać drzewa z korzeniami. Potwór ten został zabity przez epickiego herosa ludowego Ilję Muromca.

Smołka - ...