filtracja.pdf

Akwarium od strony technicznej

Filtracja w praktyce

George J. Reclos, Frank Panis, Francesco Zezza

Z j!zyka angielskiego przeło$yła Joanna Kielan

(Artykuł ten ukazał si! w czasopi'mie „FAMA” w lipcu 2001 r. pod tytułem „Filtration Beyond Theory”)

Zawsze była to bardzo dra$liwa kwestia… Je'li zapytamy o ni1 dziesi!ciu akwarystów, usłyszymy dziesi!3 ró$nych opinii.

Ka$dy hobbysta uwa$a zazwyczaj, $e jego system filtracyjny jest najlepszy i dlatego poleca go innym. Aby temat był

łatwiej przyswajalny, utworzone zostały nawet tak zwane „ogólne zasady” lub „ogólnie przyj!te zasady” przeznaczone

głównie dla pocz1tkuj1cych lub uznawane za ogólnie obowi1zuj1ce.

Jednak$e systemy filtracyjne, jakie zobaczy3 mo$na w zbiornikach do'wiadczonych hobbystów, cz!sto znacznie

odbiegaj1 od tej 'redniej, czy to z powodu szczególnych warunków panuj1cych w zbiorniku (du$e zag!szczenie ro'lin,

przerybienie lub mała liczba osobników, przekarmienie etc.), czy te$ dlatego, $e u$ywaj1 oni specjalnego rodzaju filtrów

lub dodatków, które poprawiaj1 wydajno'3 ich systemów filtracyjnych (odpieniacze, filtry glonowe, denitryfikatory,

oksydatory, ozonatory etc.) Spotka3 mo$na tak$e odnosz1cych sukcesy hobbystów, którzy u$ywaj1 tylko podstawowych

urz1dze6 filtracyjnych, i takich, którzy stosuj1 prawie ka$dy gad$et dost!pny na rynku, nie wykluczaj1c systemów

kontrolowanych komputerowo. Niektórzy z nich posuwaj1 si! nawet do tego, $e przysposabiaj1 techniki filtracyjne

stosowane w akwariach morskich, takie jak urz1dzenia przelewowe i filtry wolno stoj1ce. Wszystkie te dodatki zasilaj1

koncepcj! „efektywnej filtracji”, której celem jest usuwanie z wody wszystkich zb!dnych substancji. Teoretycznie ka$dy

bardzo drogi zbiornik mo$e by3 samoobsługowy lub stanowi3 zamkni!ty system, który nigdy nie b!dzie potrzebował

wymiany wody. W praktyce, w nawet najbardziej wyrafinowanych akwariach morskich zawsze jest potrzebna podmiana

wody (przynajmniej niewielka).

Dlatego te$ zamiast przedstawia3 te same stare kwestie („rób to”, „nie rób tego”) postanowili'my zaprezentowa3

szczegóły dotycz1ce systemów filtracyjnych, które działaj1 w naszych zbiornikach. Nie oznacza to bynajmniej, $e

uwa$amy si! za akwarystów najlepszych w 'wiecie. Dalecy jeste'my od tego rodzaju opinii. Jednak dotarli'my do takiego

punktu w ewolucji naszych zainteresowa6, w którym udało si! nam wypracowa3 „stabilne” zbiorniki z rybami regularnie

składaj1cymi ikr! i umieraj1cymi zazwyczaj z powodu staro'ci, prezentuj1cymi naturalne kolory i zachowania. Krótko

mówi1c, wygl1da na to, $e naszym rybom $yje si! u nas szcz!'liwie. Regularne podmiany wody stanowi1 oczywi'cie

podstaw! tego sukcesu, jednak je'li jest to konieczne, mo$emy opu'ci3 któr1' z nich dzi!ki temu, $e systemy filtracyjne,

którymi dysponujemy, s1 stabilne. Co za' najwa$niejsze – parametry wody nie podlegaj1 wahaniom i m!tna woda czy

zakwity glonów nale$1 do zamierzchłej przeszło'ci. Artykuł ten mo$e przysłu$y3 si! Czytelnikom na dwa ró$ne sposoby.

Po pierwsze mog1 oni szczegółowo zapozna3 si! z którym' z omówionych ni$ej rozwi1za6 i zało$y3, $e skoro sprawdził

si! on w przypadku danego zbiornika (o podobnej wielko'ci i z prawie tak1 sam1 liczb1 ryb), b!dzie działał równie$ w

przypadku akwarium Czytelnika. Drugi sposób polega na przeanalizowaniu danych, które uwzgl!dnili'my w tabeli.

Przedstawione systemy filtracyjne znacznie ró$ni1 si! od siebie, ale wszystkie s1 wydajne i, co wa$niejsze, działaj1 – nie

ma wi!c mowy o kolejnej porcji wiedzy czysto teoretycznej. Autorzy artykułu wychodz1 z zało$enia, $e Czytelnik zało$ył

ju$ swój zbiornik i zna podstawy hodowli ryb.

Photo:Wła'ciciel: Francesco Zezza – 750-litrowe

akwarium nale$1ce do autora zdj!cia. Mieszkaj1 w

nim piel!gnice odłowione przez Francesco w czasie

podró$y nad jezioro Malawi.

Akwarium od strony technicznej

W artykule opisane zostały zbiorniki o ró$nej wielko'ci, b!d1ce przykładami ró$nych punktów widzenia na uprawiane

hobby. Ka$de z akwariów przedstawia inne rozwi1zanie problemu filtracji, ale wszystkie one s1 wynikiem ostro$nego

planowania, uczenia si! oraz wielu prób i bł!dów. Aaden system filtracyjny nie jest udziwniony, nie wymaga te$

nadzwyczajnych nakładów finansowych. Ka$dy z nas korzysta ze sprz!tu, który mo$na naby3 w sklepie zoologicznym.

Ka$dy z nas zainstalował te$ swój system filtracyjny samodzielnie. Jak to si! zwykło mawia3: dobry akwarysta musi by3

przede wszystkim dobrym hydraulikiem. W chwili instalowania systemu filtracyjnego $aden z autorów nie był 'wiadomy

poczyna6 pozostałych. Ostateczna forma artykułu była wi!c mił1 niespodziank1 dla nas wszystkich.

Photo: Wła'ciciel: George Reclos – Najmniejsze

z najwi!kszych i jedyne (g!sto) zaro'ni!te

ro'linami akwarium Georgia. Jest domem dla

ryb z grupy Mbuna. Pojemno'3 500 l, Ateny,

Grecja.

Photo: Wła'ciciel: Frank Panis –

Kolejny olbrzym o pojemno'ci 1100

litrów. Zamieszkane przez ryby z grupy

nie-Mbuna, Beerse, Belgia.

Photo: Wła'ciciel: George

Reclos – Pojemno'3 1300

litrów. Zbiornik zamieszkany

przez piel!gnice Pielegnice

grupy nie-Mbuna, Ateny,

Grecja

Akwarium od strony technicznej

Photo: Wła'ciciel: Jon Reclos

– Zaledwie 45 litrowy zbiornik

zamieszkany przez trzy

osobniki z gatunku

Haplochromis nyererei, Ateny,

Grecja.

Kiedy planowali'my napisanie tego artykułu, zdecydowali'my, $e powinni'my w nim uwzgl!dni3 niektóre z parametrów,

które mogłyby pomóc Czytelnikowi okre'li3 jego potrzeby filtracyjne i pokaza3 mu, jaka powinna by3 prawidłowa liczba

ryb w zbiorniku o okre'lonej pojemno'ci. Dane zostały uj!te w kwestionariuszu wypełnionym przez ka$dego z nas. Do

ka$dego parametru dodany jest krótki komentarz.

Nominalna obj to zbiornika (w litrach).

W artykule uwzgl!dnili'my zbiorniki niewielkie, to znaczy takie, których pojemno'3 zaczyna si! od 45 l, do

ogromnych o obj!to'ci 1300 litrów. Rozwi1zanie takie było jak najbardziej celowe, poniewa$ uznali'my, $e aby zacz13

odnosi3 sukcesy w hodowli piel!gnic z jeziora Malawi, nie jest koniecznie budowanie w salonie jeziora. Oczywi'cie

wi!ksze akwarium zawsze jest lepsze, mo$liwe jest jednak tak$e posiadanie pi!knego zbiornika o mniejszej pojemno'ci z

piel!gnicami z Malawi – pod warunkiem, $e wiemy, co mo$na i co powinni'my w nim umie'ci3. Trzymanie dwóch

terytorialnych samców w 45-litrowym zbiorniku z pewno'ci1 zako6czy si! pora$k1, cho3 jej przyczyn1 nie b!dzie

niewystarczaj1ca filtracja.

Suma całkowitych długo ci ciała ryb, bez glonojadów (SL w cm)

Jak łatwo zauwa$y3, tak$e i w tej dziedzinie istnieje kilka ró$nych teorii. Rozpatruj1c proporcje typu: „x cm ryby na y litrów

wody”, spotykamy si! z twierdzeniem, $e zakres ten wynosi od 1 cm/1,9 l do 1 cm/4 l wody. Najistotniejsze jest jednak to,

$e wszyscy zgadzamy si!, aby 2 litry wody na 1 cm długo'ci ciała ryby uzna3 za absolutne minimum dla pyszczków

zamieszkuj1cych jezioro Malawi. Zasada taka jest wa$na tak$e dlatego, $e gatunki te s1 terytorialne, agresywne i, co

najistotniejsze, potrzebuj1 bezpiecznych miejsc do tarła. Musimy te$ zdawa3 sobie spraw!, $e obecno'3 w zbiorniku

wielu kamieni ogranicza woln1 przestrze6, w której mogłyby pływa3 ryby. Ka$dy z nas trzech, rozpoczynaj1c hobby

akwarystyczne, wykazywał tendencje do przerybiania swoich zbiorników. Ka$da nowa piel!gnica wypatrzona w sklepie

stanowiła pokus! nie do odparcia. W miar! jak dojrzewali'my i nabierali'my do'wiadczenia, zdawali'my sobie spraw! z

bodaj najwa$niejszej zasady: zbiornik mo$e by3 zdrowy tak długo, jak długo nie jest przerybiony. Wprowadzanie nowych

osobników zdarza nam si! obecnie bardzo rzadko, a tabela i zawarte w niej dane mog1 sta3 si! praktycznymi

wskazówkami o ograniczeniach obsady w zbiorniku z piel!gnicami afryka6skimi. Niektórzy hobby'ci upiera3 si! mog1, i$

aby zmniejszy3 agresj! w'ród gatunków z grupy Mbuna, powinni „zag!'ci3 populacj!” ryb hodowanych w akwarium.

Zwykło było si! uwa$a3, $e je'li w zbiorniku znajduje si! zbyt wiele Mbuna, $adna ryba nie b!dzie miała do'3 miejsca na

terytorium, a to oznacza, $e zwierz!ta te b!d1 mniej agresywne. Druga strona medalu pokazuje jednak, $e w zbiornikach

z mał1 populacj1 ka$da ryba mo$e obra3 swoje własne terytorium, tak$e i w takich akwariach agresja jest wi!c

ograniczona. I cho3 obydwa rozwi1zania funkcjonuj1 z korzy'ci1 dla hobbysty, pami!ta3 trzeba, $e przerybiony zbiornik

znajduje si! na kraw!dzi przepa'ci. Je'li jeden z filtrów przestanie działa3 lub co' pójdzie nie tak, cały system szybko

traci równowag!. Ka$dy akwarysta posiadaj1cy zbiornik o zbyt du$ym zag!szczeniu ryb, pami!ta3 powinien, aby

parametry przedstawione w poni$szym artykule utrzymywane były na jak najkorzystniejszym poziomie.

Akwarium od strony technicznej

Suma całkowitych długo ci ciała ryb z uwzgl dnieniem glonojadów

Cho3 w czasie planowania obsady do naszych zbiorników pomijamy zazwyczaj długo'3 ciała glonojadów, jak mo$na

wywnioskowa3 z poni$szej tabeli, długo'3 ich ciał mo$e by3 czasami równa 1/3 sumie długo'ci ciała wszystkich ryb. Ich

obecno'3 nie wpływa co prawda na przestrze6 $yciow1 piel!gnic z Malawi (przez wi!kszo'3 dnia glonojady pozostaj1 w

ukryciu), ma natomiast wpływ na ilo'3 produktów przemiany materii. Glonojady tak$e przecie$ jedz1 i wydalaj1 wprost do

wody. Tak wi!c cho3 zasada pomijania tych ryb podczas planowania obsady akwarium mo$e by3 poprawna,

nieuwzgl!dnienie ich przy rozpatrywaniu problemu filtracji jest bł!dem. Mówi1c krótko: planuj1c system filtracyjny nie

wolno bagatelizowa3 tak$e obecno'ci tych mieszka6ców. Je'li weImiemy pod uwag! glonojady, stosunek „y litrów na x

cm długo'ci ciała ryby” waha si! od 1,33 do niemal 3.

Liczba ryb z uwzgl dnieniem glonojadów

Mimo $e zazwyczaj nie mówimy o nich (hodowcy piel!gnic afryka6skich dumni s1 przede wszystkim ze swoich

pyszczków), ryby sumokształtne s1 obecne w naszych zbiornikach. W akwariach przedstawionych w niniejszym artykule

wyst!puje cz!sto nie tylko jeden (w małych), ale i do siedmiu (w wi!kszych) takich ryb. Du$a jest tak$e ró$norodno'3

gatunków. ZnaleI3 mo$na tu niemal wszystko: cierniooczki, bocje, synodontisy i przedstawicieli rodzaju Plecostomus.

Wszystkie wymienione ryby zamieszkuj1 omawiane zbiorniki ju$ od wielu lat, co dowodzi, $e nawet spokojna i raczej

delikatna ryba, jak1 jest cierniooczek, mo$e mie3 si! bardzo dobrze w'ród piel!gnic z grupy Mbuna – je'li tylko zbiornik

został prawidłowo zało$ony. Niektóre z wymienionych ryb osi1gaj1 bardzo du$e rozmiary (Francesco hoduje dwa 40-

centymetrowe glonojady w głównym zbiorniku).

Ro liny

W zbiornikach uwzgl!dnionych w tym artykule wyst!puj1 ró$norakie zestawienia ro'lin. Wystrój akwarium bywa ró$ny –

od typowo skalistych 'rodowisk do g!sto obsadzonych ro'linami z zastosowanym nawo$eniem dwutlenkiem w!gla.

Ro'liny stanowi1 dodatkowy system filtracyjny (w rzeczywisto'ci o wiele bardziej efektywny od filtrów), poniewa$ usuwaj1

z wody tak$e azotany (ostateczny produkt przemian azotowych), których nie jest w stanie usun13 $aden inny filtr. Co

prawda istniej1 tak$e systemy usuwaj1ce azotany (kultury denitryfikacyjnych bakterii beztlenowych lub filtry oparte na

działaniu glonów), ale s1 one przeznaczone dla zaawansowanych akwarystów. Uwag! zwraca fakt, $e wszystkie nasze

zbiorniki maj1 ze sob1 co' wspólnego: du$o skał, kryjówek i piasku, zbyt wiele piasku. Czy$by istniał konkretny powód,

dla którego wszyscy trzej stosujemy takie zestawienie?

Cz stotliwo podmian wody.

Wszyscy zgadzamy si! chyba co do tego, $e podmiany wody powinno si! przeprowadza3 raz, dwa razy w tygodniu. Bez

wahania gotowi jeste'my po'wi!ci3 czas na te zabiegi, poniewa$, co zostało udowodnione, podmiana stanowi najlepszy

sposób na zapewnienie dobrego samopoczucia piel!gnicom z jeziora Malawi. W zbiornikach o małym zag!szczeniu ryb,

które s1 karmione oszcz!dnie, mo$na podmian! w jednym tygodniu. Nie mo$emy sobie jednak pozwoli3 na dłu$sz1

przerw!, a konieczno'3 podmiany przynajmniej 20% obj!to'ci akwarium w ci1gu miesi1ca jest spraw1 bezdyskusyjn1.

Ilo podmienianej wody.

Jednorazowo wymieniano od 15% do 75% ogólnej obj!to'ci wody. Francesco przeprowadza mniejsze podmiany

ka$dego tygodnia (10-25%), podczas gdy podmiany u George’a i Franka stanowi1 a$ do 30% ogólnej obj!to'ci zbiornika.

Piel!gnice afryka6skie to ryby, które wytwarzaj1 sporo produktów przemiany materii, dlatego cz!ste oraz du$e podmiany

wody s1 po prostu konieczno'ci1. W zbiornikach, w których wychowywany jest narybek, mo$na podmieni3 wod! nawet 3

razy w tygodniu, a wymieniana obj!to'3 za ka$dym razem mo$e osi1ga3 80%. Jest to bodaj$e jedyny sposób na to, aby

zapewni3 narybkowi zdrowie i maksymalny przyrost wielko'ci. Oczywiste jest jednak, $e je'li udało nam si! dochowa3

własnego narybku, co' musieli'my ju$ zrobi3 dobrze.

Liczba i typy filtrów.

Nie ma tu $adnych reguł. Ka$dy z nas znalazł swoje własne rozwi1zanie. I tak, w zbiorniku o pojemno'ci 500 l działa3

mo$e nawet 6 ró$nych filtrów, podczas gdy akwaria znacznie wi!ksze s1 zasilane tylko przez jedn1 lub dwie pompy.

U$ywane filtry tak$e s1 bardzo ró$norodne – od prostych filtrów g1bkowych do wymy'lnych modeli o oddzielnych

komorach z uwzgl!dnieniem oxydatora czy te$ filtrów fluidyzacyjnych.

Akwarium od strony technicznej

Wydajno filtra (litry/godzin ).

Jest ona oczywi'cie powi1zana z wielko'ci1 zbiornika. Maksymalna wydajno'3 w naszych akwariach si!ga 5000 litrów na

godzin!, a w czasie gor1cych miesi!cy letnich podnoszona jest do 10000 litrów na godzin!, co uzyskujemy poprzez

doł1czenie dodatkowych filtrów.

Ile razy w ci'gu godziny przefiltrowana zostanie cała woda z akwarium.

Problem ten stanowi jeden z kolejnych punktów ujmowanych w tak zwanych „ogólnie przyj!tych zasadach”. Wi!kszo'3

Iródeł utrzymuje, $e w ci1gu godziny całkowita obj!to'3 wody akwarium, w którym hodowane s1 piel!gnice z jeziora

Malawi, powinna zosta3 przefiltrowana co najmniej pi!3 i pół raza. Bli$sza analiza danych zaprezentowanych w tym

artykule ujawnia jednak, $e jest to kolejny mit. Woda w takich zbiornikach mo$e by3 filtrowana bowiem ze znacznie

wi!ksz1, jak i znacznie mniejsz1 wydajno'ci1, a mimo to akwaria takie mog1 funkcjonowa3 bardzo dobrze. Trzeba

pami!ta3 jedynie o tym, $e potrzeby filtracyjne naszego akwarium determinowane s1 przez jego zawarto'3. W trakcie

nabywania do'wiadczenia odkryli'my, $e im mniejszy jest zbiornik, tym wi!kszej cyrkulacji wody wymaga. I tak,

współczynniki uznaj1ce za minimaln1 cyrkulacj! całkowitej obj!to'ci wody rz!du 8-18 razy na godzin! odnosz1 si! do

zbiorników niedu$ych (do 500 l), podczas gdy w wi!kszych akwariach wielko'3 ta waha si! do 2,5 do 5,5. Faktem jest, i$

do chwili opracowania naszych danych (patrz tabela) nie zdawali'my sobie sprawy z tego, $e w du$ych zbiornikach obieg

wody nie musi by3 tak a$ tak pokaIny. Okazało si!, $e takie wła'nie rozwi1zanie zastosował w swoich akwariach ka$dy z

nas, nie rozpatruj1c go jednak$e jako wyniku jakiej' 'ci'le okre'lonej reguły. Francesco zastosował łagodniejsz1 zasad!.

Oprócz rzadszych podmian wody, o których ju$ wspomniano, stosuje on równie$ mniej intensywn1 filtracj! (4-5,5 ×

całkowita obj!to'3 wody / godzin!). Cho3 zasada taka odbiega nieco od podej'cia klasycznego, jego zbiorniki działaj1

bez zarzutu ju$ od dawna. Tak wi!c, cho3 reprezentujemy dwa nieco odmienne podej'cia do tego tematu, oba s1 chyba

jednakowo efektywne. I cho3 wniosek ogólny brzmi: „im wi!cej tym lepiej”, nie ma przecie$ potrzeby wydawania pieni!dzy

na dodatkowe filtry i pompy, je'li system naszego zbiornika mo$e działa3 stabilnie przy ich mniejszej liczbie. Analizuj1c

uwzgl!dnione tu systemy filtracyjne, nale$y oczywi'cie wzi13 pod uwag! wydajno'3 ka$dego rodzaju filtra. Filtr

kanistrowy działaj1cy pod ci'nieniem jest znacznie bardziej wydajny ni$ g1bkowy o tym samym współczynniku obiegu.

Filtr fluidyzacyjny tak$e jest znacznie wydajniejszym biologicznym systemem ni$ zwykły g1bkowy. Wniosek, jaki si!

nasuwa, to ten, $e całkowita wydajno'3 filtra (przepustowo'3) nie jest parametrem najistotniejszym. U$ycie bardziej

zaawansowanych, efektywnych systemów filtracyjnych pozwala nam na zastosowanie mniejszych (nawet bardzo)

filtracyjnych współczynników przepustowo'ci w naszych zbiornikach. Ruch wody i efektywna filtracja to dwa zupełnie

ró$ne zagadnienia.

Elementy dodatkowe.

W tej dziedzinie nie istniej1 $adne ograniczenia. W jednym z naszych zbiorników, aby zwi!kszy3 nasycenie wody tlenem,

zastosowany jest oksydator. Lampy UV działaj1 w dwóch zbiornikach, a w kolejnym zainstalowany jest odpieniacz białek.

Jedno akwarium zamieszkiwane przez ryby z grupy Mbuna, pełne ro'lin, wyposa$one jest w system dozuj1cy dwutlenek

w!gla. W kilku zbiornikach obecne s1 tak$e urz1dzenia monitoruj1ce temperatur! i warto'3 pH. Niektóre akwaria

posiadaj1 tak$e UPS (urz1dzenia podtrzymuj1ce napi!cie pr1du), które s1 w stanie zapewni3 działanie systemu

filtracyjnego przez dwie godziny, gdyby nast1piła przerwa w dostawie pr1du. Jeste'my pewni, $e w miar! upływu czasu w

naszych zbiornikach znajdzie zastosowanie coraz wi!cej ró$nych urz1dze6.

Opis tabeli:

Ro liny (*) s opisane w nast puj cy sposób:

B – brak,

K – bardzo nieliczne, W – do'3 du$o oraz R – akwarium ro'linne.

Typy filtrów (**):

FK – filtr komorowy, Z – filtr zraszaj1cy, OX – z napowietrzaczem, F – filtr fluidyzacyjny, K – zewn!trzny, kanistrowy, W –

wewn!trzny.

Inne (***):

O – odpieniacz, OX – oksydator, CO2 – dozownik dwutlenku w!gla, pH/temp – elektroniczne monitorowanie pH i

temperatury, UPS – akumulator.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: