Bliski Wschód w czasach dominacji asyryjskiej (IX-VII w. p.n.e.)
Odrodzenie się Asyrii
Po śmierci Tiglatpilesara I jego państwo rozpadło się, Asyria została zredukowana do naturalnych granic (widły Górnego Zabu i Tygrysu). Z wielkim trudem wytrzymała najazdy plemion aramejskich.
Państwo odrodziło się pod rządami Aszur-Dana II, Adad-Nirariego II (911-981 r. p.n.e.), Tukulti-Ninurty II.
Aszur-Dana II uporządkował wewnętrzną sytuację państwa, zrekonstruował strukturę administracyjną i ekonomiczną.
Adad-Nirari II zmusił Babilonię do zawarcia traktatu pokojowego, który przyznawał Asyrii wszystkie tereny od Zagrosu po środkowy Tygrys.
Swoimi podbojami rozpoczął on odbudowę imperium asyryjskiego. Elementem tego było podporządkowanie północnych szlaków handlowych i przejęcie zysków z tranzytu towarów do Babilonii.
Tukulti-Ninurti II swoimi kampaniami utrwalił zdobycze ojca. Prestiż militarny Asyrii wzrastał, zwłaszcza wśród plemion aramejskich.
Czas wielkich zwycięstw Asyrii
Aszur-nasir-apli II (884-858 r. p.n.e.), syn Tikulti-Ninurty II, na początku swojego panowania musiał zmierzyć się plemionami aramejskimi, które chciały pozbyć się obcego zwierzchnictwa. Reformowana przez niego armia bez problemu rozgromiła przeciwników. Władca ten wyprawił się do Syrii i Fenicji. Zajął całą północną Syrię, ze wszystkich miast tego regionu zbierał kontrybucje i hołdy poddaństwa.
Państwa aramejskie i fenickie nie stawiały większego oporu. Aszur-nasir-apli II z wielką brutalnością tłumił wszelki opór. Wytworzona przez niego atmosfera grozy i strachu paraliżowała chęć oporu oraz niszczyła chęć zawiązywania koalicji antysyryjskiej.
Dzięki wielkim kontrybucjom udało mu się rozbudować miasto Kalchu, które uczynił stolicą imperium. Przy pracy w budowie miasta wykorzystano deportowane z podbitych krajów grupy ludności.
Następcą Aszur-nasir-apliego był Salmanasar III (858-824 r. p.n.e.). Na początku jego panowania wybuchło antysyryjskie powstanie, które zorganizował władca Aramu Hadad II, przy wsparciu króla Izraela Achaba. Salmanasar III przegrał jednak w 853 roku bitwę pod Karkarą. Asyria na 10 lat stracił kontrolę nad tymi terenami. Dopiero gdy zmarł przywódca koalicji i rozpadła się grupa buntowników, władcy imperium odzyskali kontrolę nad Syrią i Fenicją.
Mocarstwowa pozycja Asyrii zmniejszyła się, gdy silną pozycję zdobyło sobie armeńskie państwo Urartu. Dzięki górskiemu położeniu królestwo to mogło rozwijać się w sąsiedztwie Asyrii. Urartu zainteresowane było terenami zdominowanymi przez państwo asyryjskie. Zagrażało to interesom ekonomicznym i gospodarczym imperium, chodziło o kontrolę północnych szlaków handlowych.
Walki podejmowane przez władców asyryjskich nie przynosiły większego efektu.
Pod koniec panowania Salmanasara III i jego następcy Szamszi-Adadowi V wybuchło powstanie skierowane przeciwko nim. Oparciem dla buntowników była część arystokracji i dowódców armii, którzy kontrolowali wiele miast i terenów Asyrii. Nowy król, dzięki wsparciu Babilonii i niektórych namiestników, opanował sytuację. Ceną tego była utrata terytoriów na rzecz południowego sąsiada oraz ponowna utrata kontroli nad Syrią.
Asyria dość długo wychodziła z kryzysu. Dopiero pod koniec rządów Szamszi-Adada V podporządkowała sobie Babilonie.
Kontrolę nad Syrią udało się odzyskać dopiero Adad-nirarowi III (810-780 r. p.n.e.) i jego żonie Semiramidzie. Spektakularne było zdobycie Damaszku.
Okazało się, iż kryzys nie został do końca zażegnany. Wasale syryjscy zaczęli się uniezależniać, Urartu przejęło rolę hegemona i przejęło kontrolę nad północną Mezopotamią.
Granicom państwa zaczęli zagrażać Medowie. W dodatku autorytet króla upadł, namiestnicy niektórych prowincji zaczęli się buntować.
Po śmierci Adad-nirariego III kraj pogrążył się w buntach, anarchii, upadać zaczęła gospodarka, pojawiły się epidemie i klęski nieurodzaju. Duże obszary kraju wyludniły się.
Podbój świata bliskowschodniego i powstanie imperium asyryjskiego
Jeden z przewrotów wyniósł na tron Tiglatpilesara III (745-727 r. p.n.e.). Upadek państwa posunął się tak daleko, że stał się niebezpieczny dla wszystkich ze stron wewnętrznego konfliktu.
Nowy władca rozpoczął od przywrócenia autorytetu monarchy. Następnie zreformował armię, z wszystkich oddziałów wyodrębnił wyborowych żołnierzy do pułku królewskiego. Odział ten był świetnie wyekwipowany i specjalnie szkolony. Mocną stroną była niezwykła ruchliwość i mobilność pułku. Później system ten został przeniesiony na całą armię.
Wyprawa przeciwko Aramejczykom rozpoczęła pasmo zwycięstw Tiglatpilesara III. Opanował przez to całą wschodnią Mezopotamię.
W 743 roku p.n.e. najechał na Syrię, gdzie w bitwie pod Kisztan pokonał wojska syryjskie i Urartu. Większość miast poddała się i dobrowolnie złożyła daniny i hołdy.
W 735 roku p.n.e. wyruszył na północ, aby opanować ważne szlaki handlowe. W tym czasie książęta syryjscy wszczeli bunt przeciwko Asyrii. Tiglatpilesar III ostatecznie spacyfikował Syrię i Fenicje, utworzył tam cztery prowincje.
W 729 r. p.n.e. ostatecznie rozwiązał kwestię babilońską. Rozgromił plemiona chaldejskie i zajął cały Babilon. Pod imieniem Pulu koronował się na króla Babilonu, który złączył z Asyrią unią personalną.
Na każdych z zajętych terenów pozostawiał on asyryjską administracje i garnizon wojskowy. System ten zapewniał pełną kontrolę nad tymi terenami oraz regularny napływ danin o kontrybucji. Po każdym podboju następowała zawsze deportacja ludności.
Pod koniec jego panowania kręgi niezadowolone z centralizacji władzy siały zamęt.
Panujący po śmierci Tiglatpilesara III, Salmanasar V bez kłopotów opanował sytuację. Jako Ulalai panował nad Babilonią. Jedyny bunt, który powstał w Izraelu, krwawo stłumił. Stolicę Samarię zdobyto (722 r. p.n.e.) a ludność żydowską deportowano.
Polityka centralizacji władzy oznaczała likwidację przywilejów świątyń i głównych miast asyryjskich. Kolejny bunt usunął Salmanasara V od władzy.
Niepokoje wewnętrzne wyniosły na tron byłego dowódcę wojsk Salmanasara V, Sargona II (722-705 r. p.n.e.). W tym czasie wiele podbitych krajów próbowało zrzucić asyryjskie jarzmo. W Babilonii władzę przejął Marduk-apal-iddina. Zamieszki wybuchły w Syrii i Fenicji (inspiratorem był Egipt). Uspokojenie sytuacji wymagało wieloletnich zmagań. Dopiero po zwycięstwie pod Karkar (720 r. p.n.e.) nad koalicją syryjsko-palestyńską i kilkoma deportacjami ludności udało się uspokoić sytuację na zachodzie imperium.
Dla Sargona II ostateczne uspokojenie sytuacji w Syrii wiązało się z pokonaniem Urartu. W 714 roku p.n.e. wyruszył ze swoimi wojskami na główne twierdze urartyjskie. Państwo to zostało złupione i zniszczone, nigdy już nie odzyskało swojej pozycji.
W 709 r. p.n.e. Sargon odzyskał władzę w Babilonii. Zrekonstruował i wzmocnił państwo, zbudował nową stolicę – Dur-Szarrukin.
Zginął on w czasie jednej z wypraw do Anatolii.
Sanherib (704-681 r. p.n.e.) na początku panowania musiał zmierzyć się z buntami, które miały na celu zrzucenie zwierzchności asyryjskiej po śmierci Sargona. Najgorsze były równoczesne bunty w Judei i Babilonii. Marduk-apal-iddina ponownie doszedł do władzy w Babilonie, ale szybka odpowiedź Sanheriba rozwiązała problem. Chaldejczycy zostali rozbici, odzyskano Babilon. Następnie przystąpił do ofensywy w Judei, gdzie pokonał armię egipską. Judea została złupiona, Jerozolima zdobyta, a część ludności deportowano.
Sytuacja w Palestynie unormowała się. Gorzej było w Babilonie, gdzie władza przechodziła z rąk do rąk. Dopiero wycofanie się wojsk Elamu pozwoliło Sanheribowi rozwiązać ten problem. W 689 roku p.n.e. złupił i zniszczył Babilon.
Sanherib został zamordowany przez swoich synów, którzy nie potrafili pogodzić się ze wskazaniem na następcę najmłodszego syna, Asarhadona (680-669 r. p.n.e.). Władca ten osiągnął spektakularny sukces – zajął Dolny Egipt. Jednak kij ten miał dwa końce. W Egipcie powstał kolejny, silny punkt zapalny, wiązało to na długie lata większą część asyryjskiego wojska.
W tym okresie bardzo wzrosła aktywność Scytów, Kimmeriów i Medów (ludy indoirańskie). Rozproszone dotychczas plemiona zaczęły się konsolidować. Gdy upadło królestwo Urartu, Kimmeriowie i Scytowie zaczęli przenikać do Anatolii, Syrii i Międzyrzecza. Stali się zagrożeniem dla granic imperium.
Medowie z kolei zaczęli interesować się bogatymi terenami przy granicy imperium.
Asarhadon wiedząc, iż nie da rady pokonać przeciwników zbrojnie, zdecydował się środkami dyplomatycznymi, układami i mariażami zażegnać niebezpieczeństwami. Działania te jednak miały efekt tylko doraźny, plemiona te zajmowały nadal okręgi przygraniczne.
W miarę spokojną sytuację w Syro-Palestynie próbowali zniszczyć Egipcjanie. Dlatego w 671 roku p.n.e. dokonał inwazji na Egipt. Faraon Taharka z dynastii kuszyckiej nie potrafił przeciwstawić się atakowi. Armia asyryjska zajęła cały Dolny Egipt. Po dwóch latach faraon odzyskał Deltę, a Asahardon zmarł w trakcie kampanii odwetowej.
W tej trudnej sytuacji do rządy odziedziczył Asurbanipal (668-627 r. p.n.e.). Co prawda Asyria świetnie prosperowała ekonomicznie, unormowana była sytuacja wewnętrzna, w prowincjach panował spokój. Jednak arystokracja i namiestnicy byli ciekawi jak zakończy się sprawa egipska.
Asahardon pominął w sukcesji swojego starszego syna, Szamasz-szum-ukina. Ojciec powierzył mu królestwo Babilonii, gdzie miał rządzić i pomagać bratu w rządzeniu państwem.
Sprawa Egiptu zakończyła się po 4 latach walk. W 663 roku p.n.e. Asurbanipal zajął Teby i rozciągnął swoją kontrolę nad całym państwem egipskim.
Ekonomika kraju została zagrożona przez zajęcie północnych szlaków handlowych przez plemiona Scytów i Kimmeriów.
W 652 roku p.n.e. przeciw Asurbanipalowi wystąpił Szamasz-szum-ukin. Stanął on na czele koalicji złożonej z Babilonii, Elamu i Chaldejczyków. W dodatku książę Psametyk I stanął na czele książąt Delty i zmusił Asyryjczyków do wycofania się z Egiptu.
Asurbanipal musiał zmierzyć się z wieloma wrogimi siłami. W 648 roku p.n.e. rozbił Chaldejczyków, zdobył Babilon. Następnie uderzenie skierował ku Elamowi, który już na zawsze został rozbity.
Wrogowie zostali pokonani, ale tylko Elam został zniszczony. Gdyby nie to, że Scytowie i Medowie nie wystąpili przeciw imperium, przestałoby ono istnieć.
Ciężkie wojny i brak regularnych dochodów zrujnował ekonomikę Asyrii. System administracyjny również został dotknięty kryzysem. Wiele prowincji uniezależniło się.
Ostatni władca Asyrii, Sin-szar-iszkun nie potrafił opanować sytuacji. Postępował rozpad imperium. W 626 r. p.n.e. Asyria utraciła Babilonię na rzecz Chaldejczyków. Założyciel nowej dynastii chaldejskiej Nabopolasar stał na czele koalicji antyasyryjskiej.
Koalicja ta 614 r. p.n.e. dokonała ataku na rdzenną Asyrię, zdobyli m.in. Aszur.
Wtedy też zawarto traktat chaldejsko-medyjski o wspólnej walce aż do całkowitego zniszczenia Asyrii oraz o podziale jej ziem na linii Tygrysu.
W 612 roku sojusznicy zdobyli i zniszczyli Niniwę. Państwo asyryjskie przestało istnieć.
Damian2101