J.Cezar - O Wojnie Domowej.pdf - SZTUKA WOJENNA - The9

Z chomika Valinor

O wojnie domowej

PRZEDMOWA

Gajus Juliusz Cezar urodził się w Rzymie 12 lipca, czyli w miesiącu

Quintilis, który później od niego nazwano Iulius, w roku 100 albo 102

przed Chr. I jedna, i druga data była równie doniosła. W r. 102

Mariusz pobił Cymbrów i Teutonów i wrócił w tryumfie, witany

imieniem nowego Romulusa. W roku 100 Mariusz był po raz czwarty

konsulem, czego nikt dotąd nie osiągnął i co się sprzeciwiało

konstytucji i tradycji, a mając do pomocy Saturnina, trybuna ludu,

utrwalał władzę populares, partii ludowej, przeciw optymatom, czyli

arystokracji, która przez kilka wieków panowała niepodzielnie.

Już od trzydziestu lat próbowano podważyć dawny ustrój. Pierwszy

przemówił w imieniu wydziedziczonych i upośledzonych trybun ludu

Tyberiusz Grakchus. Paręset lat wojen i podbojów wzbogaciło

nieliczne rody możnych, a zubożyło resztę ludności, zwłaszcza

wiejskiej. Drobny rolnik płacił haracz krwi służąc w legionach i

zostawiał swoje gospodarstwo w zaniedbaniu, potem musiał się go

pozbyć, nękany długami i przewagą gospodarczą wielkich

latyfundiów, opartych na pracy niewolników. Z chłopów, którzy

potracili ziemię, wzrastał proletariat miejski, głównie w Rzymie.

Tyberiusz Grakchus chciał tych nędzarzy na nowo obdarzyć ziemią i

zaproponował ustawę rolną (lex agrarid), która by odebrała znaczne

obszary z ziem państwowych (ager publicus), nieprawnie

przywłaszczonych przez arystokrację, i rozdzieliła je między

bezrolnych. W tym czasie umarł ostatni król Pergamonu, zamożnego

państwa w Azji Mniejszej, i zapisał je w testamencie Rzymowi — fakt

nieznany dotąd w historii, ale który miał się jeszcze parę razy

powtórzyć w tym wieku, jakby świat zawczasu kapitulował przed

Rzymem. Tyberiusz Grakchus domagał się, by

skarb zmarłego króla przeznaczyć na zakup narzędzi dla ubogich

rolników. Arystokracja dokonała zamachu, trybun ludu został zabity.

W dziesięć lat po nim jego brat, Gajus, podjął tę samą walkę.

Przeprowadził ustawę nakładającą na państwo obowiązek zaopa-

trywania Rzymu w zboże po niskiej cenie. Nie tylko Rzym, ale i cały

półwysep żył importowanym zbożem, głównie z Sycylii i Egiptu; to,

które zbierano w samej Italii, nie wystarczało na jej potrzeby, zresztą

coraz mniej uprawiano zboża, a coraz więcej wina i oliwek, ponieważ

się lepiej opłacały. Pod koniec stulecia Italia już zrzuci z siebie dawny

strój lasów i pól, a okryje się ogrodami, winnicami i gajami oliwnymi.

Gajus Grakchus rzucił myśl jeszcze śmielszą: rozszerzyć

obywatelstwo rzymskie na wszystkich wolnych mieszkańców Italii.

Było to w istocie paradoksem, że pełne prawa miała tylko ludność

Rzymu i Lacjum, jakby wciąż trwały czasy, kiedy one stanowiły całe

państwo. Lecz myśl Gra-kchusa okazała się zbyt odważna; z

wątpliwości, jakie budziła, skorzystali arystokraci, zagrożeni reformą

rolną, oplatali Gajusa intrygami i w końcu zginął, tak samo jak brat,

od sztyletów.

Tymczasem wyrósł silniejszy przeciwnik wszechwładnej no- biiitas,

senatorskiej arystokracji, która od wielu pokoleń zagarnęła wszystkie

wysokie urzędy. Mariusz narzucił się dzięki swym zdolnościom

wojskowym i — rzecz niesłychana! — syn chłopski został konsulem,

i. to nie raz, ale osiem razy. Tak samo niezwykły był fakt, w naszych

oczach raczej błahy, że znalazł żonę w pa-trycjuszowskim rodzie

Juliuszów. Była nią Julia“_ciotka Cezara, rodzona siostra jego ojca.

Stary i dumny ród wywodził się od mitycznego Julusa, czyli

Askaniusza, syna Eneasza, którego znów matką była bogini Wenus.

Tej pysznej genealogii nie odpowiadała senatorska świetność — od

sześciu pokoleń nie spotykało się wśród Juliuszów godności wyższych

nad pretorskie.

Matka Cezara, Aurelia, z równie starego rodu (należeć miał doń jeden

z pierwszych królów Rzymu), była matroną dawnego obyczaju.

Chłopiec chował się pod okiem domowego nauczyciela nazwiskiem

Marcus Antonius Gnipho, który pochodził z Galii Przedalpejskiej.

Cezar zawdzięczał mu doskonałe początki w języku łacińskim i

greckim. Siedział jeszcze nad abecadłem, gdy

Mariusz, strącony i sponiewierany, tułał się na wygnaniu. Dziwne losy

bohaterskiego starca rozpalały wyobraźnię chłopca.

Mariusz znalazł przeciwnika w swoim dawnym oficerze, Korneliuszu

Sulli, który stał się głową reakcji optymatów. Walczyli oni zawzięcie

przeciw wszystkiemu, co zmierzało do ograniczenia ich przywilejów;

dwaj trybuni ludu, Saturninus i Liwiusz Druzus, którzy prowadzili

politykę Grakchów, zginęli tak samo jak tamci. Lecz myśl przez nich

rzucona nie zginęła: Italia z bronią w ręku upominała się o prawa

obywatelskie. Wybuchła wojna, która trwała długo. Dowódcy

rzymscy pustoszyli Italię, wyrzynali całe miasta, brali tysiące ludzi do

niewoli. Skończyło się rozszerzeniem obywatelstwa rzymskiego na

całą Italię. W ten sposób został zamknięty rozdział historii. Italia,

składająca się z wielu krajów, każdy o własnych dziejach, nieraz

dawniejszych od rzymskich, jak Etruria, Italia mówiąca różnymi

językami i narzeczami, Italia Etrusków, Samnitów, Osków, Umbrów z

ich odrębnymi obyczajami i kultami — odchodziła w przeszłość,

ustępując przed nową Italią, coraz bardziej jednolitą. Gdy w

trzydzieści lat później Cezar będzie mówił w swoich Pamiętnikach o

ziemiach Pelignów, Marsów, Marycynów, będą to już nazwy

topograficzne, jakby powiatów.

Sulla, który strącił Mariusza, wyrósł dzięki wojnie z Mitry-datesem,

królem Pontu, kraju nad Morzem Czarnym. Władca ten wystąpił z

hasłem: wyrzucić Rzymian z Azji. Sulla wyruszył przeciw niemu, lecz

w swoich działaniach ograniczył się do Grecji, sprzymierzonej z

Mitrydatesem, i splądrował Ateny, na koniec zawarł z królem Pontu

układ i pośpieszył do Italii, by zaprowadzić tam swój porządek.

Wkroczył do Rzymu z wojskiem, na co się nikt dotąd nie ważył.

Według konstytucji wodzowie rzymscy wracający z wypraw

wojennych musieli zatrzymać się u bram stolicy i czekać, co senat

postanowi: czy przyzna im tryumf, czy po prostu każe rozpuścić

wojsko i wrócić do prywatnego życia. Sulla wszedł do Rzymu ze

swoimi legionami i krwawo rozprawił się z partią Mariusza. Słynne

proskrypcje, procesy polityczne, kończące się z reguły wyrokiem

śmierci i konfiskatą majątku, wytępiły jego przeciwników. Pomagał

mu w tym tłum donosicieli, którzy dochodzili do olbrzymich fortun,

kupując za bezcen wysta-

wionę na licytacji dobra skazanych. Reakcja arystokratyczna ogra-

niczyła trybunów ludu i komie j ó w, czyli zgromadzeń ludowych,

rządy znalazły się znów w rękach senatu i rodów senatorskich. Gdy

Sulla był dyktatorem, gdy Cezar doszedł lat męskich. Ożeniony

z córką Cynny, głównego sojusznika Mariusza, nie usłuchał dyktatora,

gdy ów kazał mu się z nią rozwieść. Opłacił to utratą części majątku i

odebrano mu godność kapłana Jowisza. Lecz wolał zejść ludziom z

oczu, jakiś czas krył się w górach, wreszcie popłynął do Azji

Mniejszej. Mitrydates znów zaczął wojnę, Cezar znalazł się wśród

obrońców Mityleny. Po śmierci Sulli wrócił do Rzymu i śledził

uważnie, jak zaczyna się kruszyć konstytucja arystokratyczna,

przywrócona przez zmarłego dyktatora.

W r. 77 po raz pierwszy wystąpił publicznie, oskarżając Dola-bellę,

byłego prokonsula Macedonii, o nadużycia. Proces przegrał, tak jak i

podobny w następnym roku przeciw innemu zdziercy, ale opinii

narzucił przekonanie o sprzedajności sądów senatorskich.

Było ono aż nadto uzasadnione. Istniały ustawy, nawet surowe,

przeciw nadużyciom popełnianym przez drapieżnych pro-konsulów i

propretorów, zarządzających prowincjami, lecz mały był z nich

pożytek. W sądzie złożonym z senatorów winowajca pochodzący z tej

samej sfery mógł liczyć na pobłażliwość kuzynów. Uważano, że

jedyną radą jest odebrać senatorom sądy w sprawach tego rodzaju i

oddać je trybunałom, złożonym z przedstawicieli drugiego stanu, czyli

rycerzy rzymskich. Należeli do nich bogaci finansiści, których

olbrzymie dochody szły ze spekulacji, z lichwy, z budowy i wynajmu

domów czynszowych, z różnych przedsiębiorstw i dostaw

państwowych, wreszcie z dzierżawy danin i podatków.

Państwo rzymskie nie zbierało podatków bezpośrednio, tylko

nakładało na każdą prowincję określone kwoty, które obowiązywali

się wpłacać do skarbu publicani, czyli dzierżawcy danin, i już ich

sprawą było, w jaki sposób odbiorą je od podatników. Publi - cani

łączyli się w towarzystwa, można by rzec: akcyjne, ponieważ jeden

człowiek nie mógł sprostać kosztom i samej daniny, i jej ściągnięcia,

nie mówiąc o ryzyku, na jakie narażały go wojny, zamieszki

wewnętrzne, nieurodzaje, klęski żywiołowe, powodujące

niewypłacalność tego lub innego kraju. Utrzymywali liczny personel

biuralistów i celników. Mieli pomoc w tych wszystkich

Rzymianach, których gnał do prowincji własny interes. Byli to

dostawcy wojskowi, armatorzy, kupcy, handlarze niewolników

pośrednicy, agenci wielkich panów rzymskich, mających w prowincji

swoje dobra albo interesy finansowe. Oni to właśnie tworzyli owe

związki obywateli rzymskich, conventus civium Romanorum, o

których parokrotnie wspomina Cezar, rodzaj klubów czy “domów

rzymskich" na obczyźnie. Stanowili wielką siłę zarówno

ekonomiczną, jak i polityczną, byli wśród tubylców arystokracją,

otoczoną majestatem obywatelstwa rzymskiego. Dumni i chciwi,

przychodzili do kraju biedni, a wkrótce dorabiali się majątku.

Łupili prowincje bezlitośnie. Tak samo, albo i jeszcze mocniej, łupili

ją namiestnicy, którzy na rok, nieraz na dłużej otrzymywali

praktycznie nieograniczoną władzę nad prowincją i starali się znaleźć

w niej odszkodowanie za wszystkie koszty, jakie ponieśli ubiegając

się o stanowisko pretora czy konsula. Między nimi a publikanami

dochodziło nieraz do zatargów, gdy sobie nawzajem wydzierali łup,

ale częściej uzgadniali swoje interesy: zarządcy prowincji udzielali

publikanom pomocy administracyjnej, nierzadko i wojskowej, dla

wyduszenia nadmiernych podatków. Jeśli więc rycerze rzymscy

zasiadali w sądzie nad namiestnikiem oskarżonym o nadużycia, było

dość sposobów, aby ich ugłaskać przekupstwem, intrygami, na koniec

wspólnotą interesów i popełnionych przestępstw. Od czasu do czasu z

hałasem wybuchał proces przeciw jakiemuś zdziercy, Forum grzmiało

skandalem, lecz trzeba było szczególnych okoliczności, by odnieść

taki tryumf, jakim Cyceron zakończył proces przeciw Werresowi,

który, nie czekając na wyrok, sam poszedł na wygnanie i znikł z

historii nie pozostawiając po sobie śladu oprócz mów Cycerona,

zapewniających mu gorzką nieśmiertelność.

Po tych dwóch nieudanych procesach Cezar wyrzekł się na razie

wystąpień publicznych i szlakiem ówczesnej młodzieży ruszył na

Rodos,gdzie słynny Apolonios Molon uczył wymowy _ Wrócił do

Rzymu w czasie, gdy jego dom nawiedziła śmierć: umarła mu żona,

córka Cynny, i ciotka, wdowa po Mariuszu. Na obu pogrzebach miał

mowę na Forum i wygłosił pochwałę zarówno własnego rodu, jak i

obu wyklętych przywódców demokracji. Zaczęto nań patrzeć jak na

J.Cezar - O Wojnie Domowej.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: