Psychologia Społeczna

serce i umysł

Elliot Aronson

Timothy D. Wilson

Robin M. Alert   SPIS TREŚCI:

1.               Wprowadzenie do psychologii społecznej ..................................................................................................... 2

2.               Metodologia: proces przeprowadzania badań ............................................................................................... 3

3.               Dysonans poznawczy a potrzeba podtrzymywania samooceny ................................................................... 5

4.               Poznanie społeczne: w jaki sposób myślimy o świecie społecznym ............................................................. 7

5.               Spostrzeganie społeczne: jak dochodzimy do rozumienia innych ludzi ...................................................... 10

6.               Rozumienie siebie: w jaki sposób poznajemy samych siebie ..................................................................... 13

7.               Konformizm: wpływanie na zachowanie .....................................................................................................  18

8.               Postawy i zmiana postaw: wpływanie na myśli i uczucia ............................................................................ 21

9.               Procesy grupowe ......................................................................................................................................... 24

10.               Atrakcyjność interpersonalna: od pierwszego wrażenia do związków uczuciowych ................................... 30

11.               Zachowania prospołeczne: dlaczego ludzie pomagają innym .................................................................... 33

12.               Agresja: dlaczego ranimy innych ludzi ........................................................................................................ 36

13.               Uprzedzenia: przyczyny i lekarstwa ............................................................................................................ 39

14.               Zdrowie i środowisko ................................................................................................................................... 43

15.               Prawo i biznes ............................................................................................................................................. 47

R.1. Wprowadzenie do psychologii społecznej

1.     Czym jest psychologia społeczna

psychologia społeczna – naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista bądź wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie

Wpływ społeczny:

-        usiłowania jednego człowieka zmierzające do zmiany zachowania drugiego człowieka (np. perswazja)

-        zmiana myśli i odczuć pod wpływem innych ludzi

-        oddziaływanie nieświadome bądź wyobrażone

konstrukt – sposób w jaki ludzie postrzegają, pojmują i interpretują świat społeczny

Założenia psychologii społecznej:

·       aby zrozumieć, w jaki sposób otoczenie społeczne wywiera wpływ na daną osobę, ważniejsze jest wyjaśnienie tego jak ludzie spostrzegają, pojmują czy interpretują swoje otoczenie niż obiektywny obraz otaczającego ich środowiska

·       koncentracja na źródłach konstruktów – czy są one budowane dla podtrzymania samooceny, czy raczej adekwatne w stosunku do rzeczywistości

·       empiryczne testowanie założeń

Psychologia społeczna a mądrość ludowa, filozofia, inne nauki społeczne i psychologia osobowości

Mądrość ludowa (zdrowy rozsądek):

-        opinie stosunkowo często są sprzeczne

-        nie jest łatwo określić, które są prawdziwe

Filozofia:

-        nie rozstrzyga pytań naukowo

Inne nauki społeczne:

-        nie koncentrują się na poszczególnych jednostkach – są skoncentrowane na czynnikach socjalnych, ekonomicznych, politycznych i historycznych

-        nie mają na celu określania uniwersalnych właściwości natury ludzkiej, które sprawiają, że każdy jest podatny na wpływ społeczny

Psychologia osobowości:

-        koncentruje się na różnicach indywidualnych jako wyjaśnieniach zachowania społecznego

2.     Moc wpływu społecznego

Trudno przekonać ludzi, że na ich zachowanie wpływa otoczenie społeczne, ponieważ istnieje tendencja do wyjaśniania zachowania w terminach osobowościowych.

Podstawowy błąd atrybucji – tendencja do przeceniania rozmiaru, w jakim zachowanie ludzi jest wynikiem oddziaływania dyspozycji wewnętrznych, a niedocenianie roli czynników sytuacyjnych.

Skłonność ta tworzy niepożądane nastawienie, które może prowadzić do niekorzystnych postaw i zachowań. Tworzy ona poczucie fałszywego bezpieczeństwa (nie doceniając wpływu społecznego, łatwiej mu ulegamy) a także skłania do nadmiernego upraszczania złożonych sytuacji, co obniża nasze zrozumienie przyczyn ludzkiego zachowania

              „dylemat więźnia” (Samuel, Ross, 1993): dwuosobowa gra, w której można wybrać strategię rywalizacyjną lub kooperacyjną; poproszono grupę studentów aby oceniła, którzy ze studentów w akademiku wybiorą którą strategię, po czym zaproszono wytypowane osoby do gry; w grupie 1 nazwano ją „Grą na Wall Street”, w 2 – „Grą wspólnych interesów”; wyniki: w grupie 2 częściej wybierano strategię kooperacji, bez względu na to, do jakiej kategorii badany był zakwalifikowany przez innych studentów

Moc sytuacji subiektywnych: krótka historia idei

·       behawioryzm: zakładał, że aby zrozumieć ludzkie zachowanie, wystarczy rozważyć nagradzające właściwości środowiska, to znaczy to, w jaki sposób pozytywne i negatywne wydarzenia w otoczeniu są związane ze specyficznymi zachowaniami

·       psychologia postaci: podkreślała ważność badania subiektywnego sposobu, w jaki dany obiekt pojawia się w umyśle ludzi, zamiast poddania badaniom wyłącznie obiektywnych, fizycznych cech tego obiektu, co zostało przeniesione na postrzeganie społeczne (Kurt Lewin); istotne jest więc poznanie w jaki sposób ludzie konstruują swój obraz środowiska społecznego

3.     Skąd się biorą konstrukty: podstawowe motywy ludzkie

Podstawowe motywy ludzkie z punktu widzenia psychologii społecznej:

              potrzeba adekwatności

              potrzeba takiego usprawiedliwiania swoich myśli i działań, by mieć dobre o sobie mniemanie

Festinger: szczególnie wartościowe są obserwacje poczynione w sytuacji, gdy motywy pociągają jednostkę w dwóch przeciwstawnych kierunkach.

Podejście związane z samooceną: pragnienie, by czuć, że jest się dobrym

Samoocena: dokonywane przez ludzi oszacowania wartości samych siebie, to znaczy rozmiaru, w jakim spostrzegają siebie jako dobrych, kompetentnych i przyzwoitych; è mając wybór pomiędzy zniekształceniem obrazu świata w celu podtrzymania dobrego samopoczucia a odzwierciedleniem świata adekwatnie, ludzie często wybierają tę pierwszą opcję

Usprawiedliwienie wcześniejszego doświadczenia: trudno jest przyznać się do swoich braków, nawet gdy prowadzi to do nieadekwatnego obrazu świata; ludzie nie stosują całkowitego zniekształcenia – po prostu wiążą fakty w trochę inny sposób, taki, jaki pokazuje nas w najlepszym świetle

Cierpienie a samousprawiedliwianie: im trudniejsze i bardziej bolesne jest wchodzenie do grupy, tym silniejsze więzi z nią łączące (np. rytuały inicjacyjne)

Podejście związane z poznawaniem społecznym: potrzeba bycia adekwatnym

Poznawanie społeczne: w jaki sposób ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym, czyli jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i podejmowaniu decyzji.

Oczekiwania dotyczące świata społecznego: mogą wpływać na to, jak go postrzegamy, a nawet zmienić w naszym obrazie jego istotę (np. w zjawisku samospełniającego się proroctwa)

              Rosenthal, Jacobson (1968): przeprowadzono testy w szkole podstawowej, następnie nie uwzględniając ich wyników wylosowano uczniów, których wyniki przedstawiono nauczycielom jako najlepsze; pod koniec roku okazało się, że wylosowane dzieci radzą sobie szczególnie dobrze.

4.     Psychologia społeczna a problemy społeczne

Przyczyny badania zachowań społecznych:

-        ciekawość

-        ułatwianie rozwiązywania problemów społecznych, np.: redukowanie wrogości i uprzedzeń, świadomość ekologiczna, promocja zdrowia, wpływ środków masowego przekazu na postawy i zachowanie, itp.

R.2. Metodologia: proces przeprowadzania badań

[skrót]

1.              Formułowanie hipotez i teorii:

·       inspiracje płynące z wcześniejszych teorii i badań

·       hipotezy oparte na osobistych obserwacjach

2.              Metody obserwacyjne: opisywanie zachowania społecznego

metoda obserwacyjna: technika, w której badacz obserwuje ludzi i systematycznie rejestruje pomiary ich zachowanie

obserwacja systematyczna: forma metody obserwacyjnej, w której obserwatorem jest wyszkolony badacz społeczny, który przystępuje do odpowiedzi na pytania odnoszące się do określonego zjawiska społecznego, obserwując i kodując je zgodnie z wcześniej przygotowanym zbiorem kryteriów.

obserwacja uczestnicząca: forma obserwacji systematycznej, w której obserwator wchodzi w interakcję z obserwowanymi ludźmi, ale stara się w żaden sposób nie wpłynąć na sytuację.

analiza archiwalna: forma obserwacji, w której badacz obserwuje zachowanie społeczne przez badanie nagromadzonych w danej kulturze dokumentów albo archiwaliów (pamiętników, powieści, czasopism, dzienników)

zgodność sędziów kompetentnych: stopień zgodności między dwiema lub więcej osobami, które niezależnie obserwują i kodują grupę danych; jeśli dwóch lub więcej ekspertów dochodzi do tych samych obserwacji, wówczas badacze upewniają się, że obserwacje te nie są subiektywnymi, zniekształconymi wrażeniami jednostki

ograniczenia metody obserwacyjnej:

·       niektóre zachowania są trudne do obserwacji, są rzadki lub pojawiają się jedynie w samotności – można się wtedy odwoływać do analizy archiwalnej, ale nigdy nie mamy pewności czy dane są kompletne i nie zafałszowane

·       jest ograniczona do konkretnej grupy ludzi w konkretnej sytuacji

3.              Metoda korelacyjna

metoda korelacyjna: metoda, w której mierzy się systematycznie dwie zmienne lub ich większą liczbę i oszacowuje się relacje pomiędzy nimi (tj. w jakim stopniu można przewidzieć wartość jednej z nich na podstawie drugiej)

korelacja dodatnia – gdy wzrostowi wartości jednej zmienne towarzyszy wzrost wartości drugiej

korelacja ujemna – gdy wzrostowi wartości jednej zmienne towarzyszy spadek wartości drugiej

dobór losowy – sposób zapewnienia reprezentatywności dla danej populacji wybranej do próby grupy osób gwarantujący, że każda jednostka wchodząca w skład populacji ma taką samą szansę na pojawienie się w próbie

korelacja nie jest tożsama z przyczynowością

4.              Metoda eksperymentalna

metoda eksperymentalna: metoda badania relacji przyczynowo – skutkowych; badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do różnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są identyczne pod wszystkimi względami z wyjątkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezależną (badacz oczekuje, że ten jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi)

zmienna niezależna: zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, że ma ona wpływ na jakąś inną zmienną; badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodował zmiany jakiejś innej zmiennej

zmienna zależna: zmienna, którą badacz mierzy po to, by stwierdzić, czy na nią wpływa zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej

plan wieloczynnikowy: plan eksperymentalny, w którym uwzględnia się więcej niż jedną zmienną niezależną; każda zmienna niezależna ma więcej niż jedną wersję lub też poziom; wszystkie możliwe kombinacje tych poziomów pojawiają się w badaniach.

Ustalanie trafności wewnętrznej w eksperymentach:

trafność wewnętrzna: upewnienie się, że nic więcej poza zmienną niezależna nie może wpływać na zmienną zależną; realizuje się to poprzez:

·       kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych

·       losowe przydzielanie do sytuacji

poziom ufności (p): liczba wyliczona za pomocą technik statystycznych, która informuje badacza o tym , jakie jest prawdopodobieństwo, że wyniki jego eksperymentu są dziełem przypadku , a nie są efektem działania zmiennej niezależnej; standardowo za wyniki istotne uważa się p<0,05

Ustalanie trafności zewnętrznej w eksperymentach:

trafność zewnętrzna: stopień, w jakim wyniki badań mogą być generalizowane na inne sytuacji i na innych ludzi

ð    generalizacja na inne sytuacje - warunki:

-        realizm sytuacyjny – podobieństwo syt. eksperymentalnych do syt. życia codziennego

-        realizm psychologiczny – stopień w jakim procesy psychologiczne w eksperymencie są podobne do procesów pojawiających się w życiu codziennym; może wyć wysoki nawet gdy r. sytuacyjny jest niewielki

aby urealnić, często stosuje się instrukcję maskującą – opis celu badań różniący się od prawdziwego, mająca na celu zachowanie realizmu psychologicznego

ð    generalizacja na innych ludzi – warunki

-        losowy dobór próby

-        powtarzalność

eksperymenty w warunkach naturalnych – podstawowy dylemat psychologa społecznego – uczestnicy badań są nieświadomi tego, że biorą udział w eksperymencie – trafność zewnętrzna jest wysoka, ale są trudności: nie zawsze ma się pełną kontrolę nad sytuacją i zmiennymi ubocznymi (więc trafność wewnętrzna może być niska)

eksperyment w warunkach laboratoryjnych + eksperyment w warunkach naturalnych = eksperyment doskonały

5.              Badania podstawowe a stosowane

badania podstawowe – badania projektowane po to, by dać najlepszą odpowiedź na pytanie, dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują, przeprowadzane wyłącznie dla zaspokojenia ciekawości badawczej

badania stosowane – badania projektowane specjalnie w celu rozwiązania konkretnego problemu społecznego; tworzenie teorii zachowania jest zwykle wtórne do rozwiązywania specyficznego problemu

àczęsto wzajemnie na siebie wpływają

6.              Problemy etyczne:

·       nie szkodzić

·       zasięgać opinii innych (np. Komisji ds. Recenzji)

·       ...