Wychowanie i edukacja- wyzwania wpółczesności.pdf

Moduł 6

Wychowanie i edukacja

— wyzwania współczesności

Wstęp

1. Rodzina w obliczu realiów współczesnego świata

2. Model kształcenia na tle wyzwań współczesności

Literatura

Wstęp

Ostatnie nasze rozważania z konieczności muszą być bardziej zaproszeniem do

własnych przemyśleń i reﬂeksji,zaproszeniemdodyskusjiniżprezentacjąjakichś

poglądów. Nasz świat zmienia się w takim tempie, że nie sposób przewidzieć, jak bę-

dzie wyglądał za kilka, kilkanaście lat. Nie wiemy więc, jak będzie wyglądało życie

naszych dzieci. Rodzi się pytanie, jak je do tego życia przygotować. Wiedza i umie-

jętności przydatne w naszej rzeczywistości niekonieczne będą przydatne w rzeczy-

wistości jutra.

Jaka jest, a jaka może czy powinna być rola środowiska rodzinnego. O co powinni

zadbać rodzice, żeby umożliwić dziecku start do twórczego, dającego satysfakcję

życia? Jak rozumieć pojęcie satysfakcjonujące ? Pewnie dla różnych osób może ono

oznaczać zupełnie różne rzeczy.

Co ze szkołą? Jak sobie radzi ta zasłużona instytucja w nowej rzeczywistości. Tu

każdy z nas może pokusić się o własne uwagi i reﬂeksje—wszakwszyscyztąin-

stytucją mieliśmy do czynienia. Niektórzy pewnie całkiem niedawno.

1. Rodzina w obliczu realiów

współczesnego świata

Wasze dzieci nie są waszymi dziećmi,

To synowie i córki Życia, powołane do niego samego.

Rodzą się dzięki wam, lecz nie są z was,

I chociaż z wami przebywają, nie należą do was.

Możecie obdarzyć je waszą miłością,

Lecz nie waszymi myślami.

Albowiem mają one swoje własne myśli.

Możecie oﬁarowaćdomichciałom,alenieduszom.

Albowiem ich dusze mieszkają w domu jutra,

Do którego nie możecie wstąpić nawet w marzeniach.

Możecie starać się być jak one,

Lecz nie starajcie się, aby one były takie jak Wy.

Albowiem życie nie postępuje wstecz.

Ani nie zwleka pozostając przy dniu wczorajszym.

Jesteście jak cięciwy łuku, przez które wasze dzieci wyrzucane są jak strzały żywe.

Khalil Gibran

Podsumujmy nasze dotychczasowe ustalenia. Natura współczesnego świata spo-

łecznego wyznaczać będzie wymagania, jakie stają przed wszystkimi osobami, in-

stytucjami odpowiedzialnymi za edukację i przygotowanie do życia młodego poko-

lenia. Dwa najbardziej istotne zjawiska, opisywane przez socjologię, to dyferencjacja

(zróżnicowanie, segmentacja) struktur społecznych i pluralizm kulturowy z jednej

strony, a globalizacja z drugiej (zajmowaliśmy się tymi problemami w module II).

Pluralizm kulturowy oznacza dla dziecka doświadczanie różnorodnych sytuacji

społecznych, w których styka się z odmiennymi systemami znaczeń, wartości,

przekonań itp., przy braku jednego nadrzędnego systemu, porządkującego całą

rzeczywistość.

Kształcenie i wychowywanie młodego pokolenia zawsze i wszędzie oznaczało

kształcenie u dziecka ważnych dla społeczeństwa cech osobowości. W tradycyj-

nym modelu społecznym osobowość jednostki można było opisywać w katego-

riach pewnej względnie trwałej struktury cech charakteru, określonych umiejęt-

ności itp. Współcześnie — z oczywistych już dla nas względów — ukształtowanie

takiej trwałej struktury stało się mało możliwe.

„Osobowość” może być opisywana jedynie w kategoriach procesu, za który, po

przejściu okresu adolescencji, przejmuje odpowiedzialność sam młody człowiek.

Porządek społeczny, który w tym tradycyjnym modelu konstytuowany był na po-

ziomie całej zbiorowości, dziś, jak utrzymuje etnometodologia, konstytuuje się na

poziomie jednostki, w każdorazowej relacji społecznej.

To stawia zupełnie inne niż dotychczas cele i zadania przed szeroko rozumianym

systemem kształcenia, który musi przygotować jednostkę do samodzielnego ra-

dzenia sobie w zmienionej rzeczywistości społecznej.

Rozwiązaniem pozytywnym , wskazywanym przez Thomasa Luckmanna, może

być „prywatyzacja religii”, polegająca na zintegrowaniu rzeczywistości na pozio-

mie subiektywnych odczuć i wyobrażeń — przyjęciu własnej, osobistej interpreta-

cji tej rzeczywistości, własnego systemu wartości i przekonań, które stanowić będą

wyraziste kryteria dokonywania wyborów życiowych i wyznaczające kierunek oso-

bistego rozwoju. To, w jakie cechy charakteru, w jakie umiejętności musi być wypo-

sażone dziecko, by sprostało tym wyzwaniom w dorosłym życiu, wydaje się rzeczą

dosyć oczywistą — musi być samodzielne w myśleniu i w podejmowaniu decyzji,

twórcze i konsekwentne w działaniu. W sytuacji, kiedy nikt nie ma dzisiaj mono-

polu na Prawdę, a każda z prawd głoszonych jest względna i subiektywna, musi po-

traﬁćsamostawiaćsobieistotnepytaniaisamodzielnieszukaćnanieodpowiedzi,

samodzielnie wyciągać wnioski ze zdobywanych doświadczeń. Musi zarazem mieć

świadomość względności własnych „prawd” i przekonań, a więc niezbędna jest tu

postawa tolerancji i akceptacji dla przekonań odmiennych. Musi potraﬁćbudować

własną, indywidualną, autonomiczną tożsamość, z pełną świadomością jej niepo-

wtarzalności, a jednocześnie radzić sobie we wszystkich — tak bardzo przecież

różnorodnych — relacjach społecznych.

Pomocną wskazówką mogą być tu poglądy na funkcjonowanie jednostki ludzkiej

Erika Eriksona. Według jego koncepcji osobowość człowieka składa się z trzech

elementów — wyposażenia biologicznego, czyli tego wszystkiego, co mamy w da-

rze od natury: instynktów, pragnień, potrzeb; wyposażenia społecznego: przede

wszystkim zinternalizowany system norm i wartości, reprezentujący interes gru-

py społecznej, w której jednostka przebywa, a pomiędzy nimi trochę, jak pomię-

dzy przysłowiowym młotem a kowadłem — nasze Ego, nasze świadome Ja, pró-

bujące pogodzić jedno z drugim. W szerszym kontekście można powiedzieć, że

dążenia jednostki rozciągnięte są pomiędzy jej indywidualnymi potrzebami, pra-

gnieniami, planami a wymaganiami i oczekiwaniami wobec niej grupy społecz-

nej, której jest uczestnikiem. Jednostka o zdrowej osobowości, mająca poczucie

ugruntowanej tożsamości, potraﬁrealizowaćswojepotrzebyipragnieniawzgo-

dzie z otoczeniem społecznym albo mówiąc inaczej — potraﬁsprostaćoczekiwa-

niom zbiorowości, nie rezygnując jednocześnie ze swojej indywidualności, z wła-

snych pragnień, dążeń i planów życiowych. Taka postawa pozwala budować swoją

indywidualność, a jednocześnie poczucie wspólnoty z otaczającymi nas ludźmi.

Zdrowa, silna tożsamość chroni także przed szaleństwem globalizacji, pozwala na

zachowanie dystansu do otaczającej rzeczywistości, zdrowego rozsądku, własnej

trzeźwej oceny zachodzących wokół zjawisk. Nie uleganie presji otoczenia spo-

łecznego, nieustannie poddawanego manipulacjom mediów i reklamodawców.

Rozwiązaniem negatywnym jest to, co Erikson nazywa rozproszeniem ról —

osobowość porównywaną przez Ervinga Goﬀmana do wieszaka na ubrania, na

który jednostka zakłada coraz to inne kostiumy, zmieniane za każdym razem, kie-

dy zmienia się jej otoczenie społeczne; maski zakładane na użytek aktualnej pu-

bliczności, za którymi nie kryje się żaden aktor (Gofmann, 1981). Taka osoba nie

ma żadnych poglądów, albo ma ciągle inne — w zależności od poglądów aktual-

nego rozmówcy, nie ma żadnych planów życiowych, poza planami kolejnych za-

kupów, nie kieruje się żadnymi wartościami w życiu, łatwo nią sterować, manipu-

lować. W rezultacie albo nie identyﬁkujesięzżadnąkonkretnągrupąspołeczną

(prawdziwy obywatel świata!), albo staje się oﬁarągruptypusekciarskiego,któ-

rym się podporządkowuje, które przejmują pełną kontrolę nad jej życiem, dyktu-

jąc jej szczegółowo, co ma myśleć, robić, czuć, zwalniając ją z podejmowania trudu

dokonywania tych czynności samodzielnie.

A jakie są realia dzieciństwa we współczesnej rodzinie? Zacznijmy od tego, że

wszystkie reﬂeksje,konstatacje,poradywychowawcze,jakiemożnaznaleźćwli-

teraturze, w poradnikach, w prasie, telewizji itp., dotyczą dzieci z klas średnich. To

one są wyznacznikiem „dzieciństwa w ogóle”. W opisywanych sytuacjach można

doszukać się dwóch tendencji. Większość rodziców klasy średniej to osoby ambit-

ne, mające także ambitne plany wobec swojego potomstwa. Albowiem współcze-

sne życie przedstawicieli tej grupy społecznej przypomina wielki wyścig do suk-

cesu. Żeby osiągnąć sukces, trzeba wziąć udział w tym wyścigu i ostro walczyć.

Najwyższe stawki — kariera zawodowa w korporacji, sukces ﬁnansowy, prestiż,

awans społeczny — osiągają nieliczni. Żeby wygrać, trzeba pokonać sporą konku-

rencję.

Najbardziej ambitni rodzice klasy średniej swoje pociechy przygotowują do karie-

ry zawodowej już od najmłodszych lat. Kariera zawodowa to wyścig szczurów, do

którego wiele takich dzieci przystępuje już w przedszkolu. Nieustanne poddawa-

nie ocenom, testom, ostra rywalizacja, życie pod presją, żeby starało się być naj-

lepsze, przeładowanie czasu ogromną ilością dodatkowych zajęć. Życie dziecka

zaplanowane i realizowane jak biznesplan.

Ci nie mniej ambitni, ale mniej zapobiegliwi, zabierają się poważnie za kariery

swoich dzieci, kiedy te idą do szkoły. Czyli dużo za późno. Wcześniej traktują je

często jak książątka, zaspakajając wszystkie ich zachcianki. Kiedy zaczynają się

poważne obowiązki i oczekiwania sukcesów ze strony rodziców, dzieci buntują się,

nie mając ochoty na ciężką pracę — w końcu nie taka była umowa. W rezultacie

lądują w gabinetach psychologicznych, pod opieką psychiatrów, poradni specjali-

stycznych, z rozpoznaniem zaburzeń emocjonalnych (tak na marginesie, jakoś tak

jest, że zwykle dzieci z biednych rodzin mają rozpoznanie FAS, a dzieci z rodzin

zamożnych ADHD, mimo że często zachowują się podobnie).

Te pierwsze (tj. te od rodziców ambitnych i konsekwentnych) osiągną zapewne

sukces, te drugie być może zawiodą oczekiwania rodziców, ale i jedne, i drugie

małe mają szanse na rozwijanie własnych zainteresowań, na samodzielność w my-

śleniu i ocenianiu, na kreatywność, na czerpanie radości z samodzielnego, twór-

czego życia — satysfakcji z samodzielnego „odkrywania” Świata.

Paradoksalnie większe szanse na autonomię i samodzielność w dokonywaniu wy-

borów życiowych mają dzieci z klas niższych, ze środowisk uboższych i mniej am-

bitnych. Ale i one nie kwestionują samej idei „wielkiego wyścigu”, tyle że z góry

zakładają, że mają w nim mniejsze szanse, więc nie przystępują do najbardziej

„prestiżowych zawodów”.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: