Wleczenie czasu i przestrzeni.pdf

Zagroýenia tego rodzaju s ca¸kiem

realne. ãPierwszego dnia, kiedy utkn«-

liæmy w lodach, zobaczyliæmy niedwie-

dzia polarnegoÓ Ð mwi kapitan Claude

Langis, lustrujc przez lornetk« teren

z mostku kapitaÄskiego. Zwierz« ucie-

k¸o, s¸yszc odg¸osy pojazdw æniego-

wych. Inne mog jednak by æmielsze,

toteý w obawie przed ponownym poja-

wieniem si« niedwiedzi rozdano krt-

k instrukcj« wyjaæniajc, jak strzela

ærutem, aby je odstraszy.

Nast«pnego ranka Donald K. Perovich,

fizyk z Army Corps of Engineers i szef

naukowy programu SHEBA, wrzuca

strzelb« do saÄ, gdyý przygotowujemy

si« do wyjæcia na teren badawczy ãBal-

timoreÓ. Jest to jeden z wielu obszarw

rozrzuconych w promieniu kilku kilo-

metrw od statku, noszcych nazwy

miast, ktrych druýyny baseballowe bio-

r udzia¸ w rozgrywkach play-off. ãPro-

tok¸ podrýy poza ÇmiastoÈ przewidu-

je udzia¸ co najmniej dwch osb, dwch

skuterw ænieýnych, dwch radiotelefo-

nw i jednego karabinu Ð mwi. Ð Przy-

datny jest takýe odbiornik GPS; wczoraj,

gdy byliæmy poza baz, nadcign«¸a

mg¸a; nie widzieliæmy statku.Ó

Po drodze zatrzymujemy si«, aby

sprawdzi ¸adunek. Perovich odwraca

si« i mwi z szelmowskim uæmiechem:

ãGruboæ warstwy lodu pod nami wy-

nosi prawie 2 m, a g¸«bokoæ oceanu

oko¸o 3350 m. Tam, dokd idziemy, b«-

dziemy mieli pod stopami 0.6 m lodu,

a wody tyle samo, ile tu Ð dodaje, wy-

cigajc r«k« w r«kawicy w kierunku

szarej æciany, gdzie warstwa niskich

chmur niemal stapia si« z oænieýonymi

zwa¸ami lodu. Ð Czy moýemy iæ?Ó Wo-

l« o tym nie myæle.

Gdy Perovich wierci rdzenie lodowe

w ãBaltimoreÓ, jego koleýanka Jacqueline

A. Richter-Menge zdejmuje r«kawice, aby

pod¸czy czujniki mierzce napr«ýenie

w lodzie do odbiornika zasilanego bate-

riami. Jej szczup¸e palce natychmiast

bledn. ãKilka lat temu w innym arktycz-

nym projekcie badawczym wystawili-

æmy czujniki, a gdy wrciliæmy, ýaden z

nich nie dzia¸a¸ Ð mwi. Ð Okaza¸o si«,

ýe lisy polarne przegryz¸y wszystkie ka-

ble. Teraz zabezpieczamy je PCW i meta-

lowymi puszkami.Ó

W pobliýu inny wojskowy naukowiec

Edgar L. Andreas doglda jednej z kil-

ku stacji meteorologicznych, ktre jego

zesp¸ rozmieæci¸ na krze. Stacja naje-

ýona jest nowoczesnymi urzdzeniami:

na jednym ramieniu wisi dopplerow-

ski czujnik do pomiaru pr«dkoæci wia-

tru, na drugim Ð p¸kule bilansomierza,

porwnujcego iloæ energii dochodz-

cej do powierzchni Ziemi z iloæci przez

ni wypromieniowan.

Cig dalszy ze strony 12

POMIARY rdzeni lodowych

oraz zapisy czujnikw napr«ýeÄ

powinny ujawni reakcje czapy polarnej

na zmiany temperatury.

Nowatorski neuroprocesor

ûywe komrki spotykaj si« z krzemem

w pierwszym uk¸adzie hybrydowym,

tzw. neuroprocesorze (neurochipie), ktrego

wynalazcami s Jerome Pine i jego czterej

wsp¸pracownicy z California Institute

of Technology. Zesp¸ badaczy wypreparowa¸

hipokampaln tkank« nerwow ze szczurzych

zarodkw i wyizolowa¸ pojedyncze neurony

za pomoc enzymw hydrolizujcych bia¸ko.

Nast«pnie naukowcy umieæcili je w odr«bnych

studzienkach krzemowego uk¸adu scalonego,

z ktrych kaýda zaopatrzona by¸a w elektrod«

stymulujc i elektrod« rejestrujc.

Po dodaniu poýywki komrki nerwowe

wypuæci¸y aksony i dendryty, rozrastajc si«

poza studzienk« i tworzc elektryczne

po¸czenia z neuronami znajdujcymi si«

w ssiedztwie. Ta sie neuronalna

powinna pomc naukowcom w badaniach

nad sposobem, w jaki neurony utrzymuj

i zmieniaj si¸« tych po¸czeÄ. Jak si« uwaýa,

z tymi w¸aænie procesami zwizana jest

pami«. Dotychczas w uk¸adzie scalonym

znajduje si« tylko 16 komrek, a mg¸by ich

pomieæci miliony. Najpierw jednak Pine

wraz z kolegami musz opracowa

lepsz poýywk«, ktra by d¸uýej

utrzyma¸a neurony przy ýyciu, a takýe

znale bardziej skuteczn metod«

umieszczania komrek w studzienkach.

ãCholera Ð mamrocze Andreas przez

sople lodu dyndajce mu na wsach,

gdy dostrzega gruby szron pokrywaj-

cy wiele przyrzdw. Ð Niedobrze. Nie

wiem, co zrobimy z tym mrozem Ð

wzdycha. Ð Po raz pierwszy stosujemy

ten sprz«t w Arktyce. Nie mieliæmy pro-

blemu z naszymi urzdzeniami na po¸u-

dniowym Pacyfiku i w Oklahomie.Ó

Patrzc, jak ostroýnie oczyszcza je z

lodowych kryszta¸kw, zastanawiam si«,

co stanie si« z przyrzdami, gdy zabrak-

nie jego starannej opieki. W listopadzie,

na kilka tygodni przed ostatnim zacho-

dem arktycznego s¸oÄca, Andreas, Pero-

vich i wi«kszoæ innych naukowcw od-

leci na po¸udnie, aby sp«dzi zim« ze

swymi rodzinami. Pozostanie 15 techni-

kw, ktrzy w ciemnoæciach i przenikli-

wym zimnie b«d prbowali utrzymy-

wa bezawaryjne dzia¸anie setek przyrz-

dw naukowych.

Mrz, lisy i niedwiedzie chyba nie

b«d ich najwi«kszym zmartwieniem.

Szczelina szerokoæci 30 m, ktra powsta-

¸a 21 padziernika, przerwa¸a g¸wny pas

startowy i spowodowa¸a odci«cie terenu

badawczego ãClevelandÓ. Kilka dni p-

niej podobne szczeliny w lodzie pojawi-

¸y si« mi«dzy stacj Andreasa ãBaltimoreÓ

a lodo¸amaczem. Potem, tuý po godzinie

czarw podczas æwi«ta Halloween, kra

rozpad¸a si« na p¸ w¸aænie tam, gdzie

znajduje si« statek. P«k¸a lina cumowni-

cza i zosta¸y zerwane kable doprowadza-

jce prd do kilku przyrzdw. ãB«dzie-

my mieli wi«cej takich przygdÓ Ð prze-

widuje Andreas Heiberg, szef zaopatrze-

nia programu SHEBA z University of Wa-

shington. Moýe badacze uczestniczcy w

tym programie, leýc wygodnie w ¸ý-

kach, powinni ýyczy swym technikom

cichej, spokojnej i ciep¸ej nocy polarnej.

W. Wayt Gibbs

Wleczenie czasu i przestrzeni

Juý w 1918 roku fizycy, zastanawiajc si«

nad konsekwencjami oglnej teorii wzgl«dnoæci

Einsteina, przewidywali, ýe w pobliýu

wirujcych czarnych dziur czasoprzestrzeÄ

zostaje zniekszta¸cona wskutek zjawiska

zwanego wleczeniem uk¸adw inercjalnych.

Aý do niedawna nie by¸o jednak na to dowodu.

Poniewaý grawitacyjny uæcisk czarnych dziur

nie pozwala na ucieczk« nawet æwiat¸u,

obiektw tych nie sposb zobaczy. Tak wi«c

by je bada, naukowcy obserwuj krýce

wok¸ siostrzane gwiazdy. Czarna dziura

wysysa z nich materi«, ktra tworzy wok¸ niej

wirujcy dysk podobny do wiru wody uchodzcej

do rury kanalizacyjnej. Materia ta, wpadajc

do czarnej dziury, rozgrzewa si« i zaczyna

emitowa promieniowanie rentgenowskie.

Gdy Wei Cui wraz ze wsp¸pracownikami

z Massachusetts Institute of Technology

mierzyli zmiennoæ nat«ýenia tej emisji,

odkryli zak¸cenia w ruchu orbitalnym materii:

nie tylko materia okrýa¸a czarn dziur«,

ale takýe sama orbita chwia¸a si« jak bk.

Moýna to sobie wyobrazi jako obracanie si«

wok¸ kratki odp¸ywowej wraz z wod

rwnieý umywalki. Zesp¸ naukowcw

w¸oskich zakomunikowa¸ o dowodach

na podobne wleczenie uk¸adw inercjalnych

wok¸ rotujcych gwiazd neutronowych.

Cig dalszy na stronie 14

å WIAT N AUKI Marzec 1998 13

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: