Skrypt z ABC Etyki(1).doc

Tadeusz Styczeń, Jarosław Merecki, ABC Etyki

1.       Czym jest etyka?

a.       Określenie najogólniejsze: etyka to dyscyplina filozoficzna obejmująca zespół zagadnień związanych z określeniem istoty powinności moralnej, determinacją jej szczegółowej treści, ostatecznym wyjaśnieniem faktu powinności moralnej działania oraz genezą zła moralnego i sposobami jego przezwyciężania (dobro, zło moralne – słuszność – upadek).

b.       Określenie potoczne: gr. ethos – stałe miejsce zamieszkania, obyczaj:

i.   Teoria powinności moralnej/moralna wartość postępowania. (właściwe znaczenie) – etyka normatywna

ii. Teoria faktycznie uznawanych w określonym środowisku społecznym norm moralnych postępowania. (utożsamienie z teorią etosu) – etyka opisowa/etologia

iii.                       Same przeświadczenia i praktyki moralne danej społeczności/poszczególnych przedstawicieli. (utożsamienie z samym etosem)

iv.                       W obszarze języka angielskiego – utożsamienie z teorią etyki/metaetyką/filozofią moralną.

i.   Poziom przedmiotowej rzeczywistości (rozróżnienie):

·         Powinność moralna postępowania – faktyczne jej uznawanie i praktykowanie (moralność/etos).

ii. Poziom teorii przedmiotowej (rozróżnienie):

·         Teoria powinności moralnej (etyka) – teoria etosu/moralności (etologia).

iii.                       Teoria etyki – metaetyka.

iv.                       Teoria etologii – metaetologia.

v. Etyka – ogranicza się do naturalnych źródeł poznania powinności moralnej.

vi.                       Teologia moralna – odwołuje się również do źródła nadnaturalnego.

2.       Dzieje etyki (historia prób ujęcia istoty jej przedmiotu, tj. powinności moralnej działania).

a.       Starożytność i średniowiecze.

i.   Intelektualizm etyczny.

·         Sokrates – ojciec etyki.

·         Teoria definiowania pojęć etycznych.

·         Odkryć powinność moralną, to odkryć to, co się należy człowiekowi od człowieka ze względu na jego godność.

·         „Poznaj samego siebie!”

·         Afirmacja godności stanowi istotę działania moralnie dobrego i moralnie dobrej postawy („dzielności etycznej”, cnoty).

·         Działanie moralnie złe może mieć swe źródło wyłącznie w niewiedzy moralnej człowieka.

·         Wystarczy poznać dobro moralne, by je urzeczywistnić.

·         Szczęście jest koniecznym następstwem życia cnotliwego.

ii. Eudajmonizm etyczny.

·         Arystyp, Antystenes, Platon.

·         Szczęście jest źródłem i racją bytu cnoty.

·         Utożsamienie etyki z teorią szczęścia.

·         Działanie jest moralnie powinne lub wartościowe, gdy stanowi nieodzowny warunek osiągnięcia szczęścia.

o        Hedonistyczny – Arystyp z Cyreny (cyrenaicy); istotą szczęścia jest doznawanie przyjemności zmysłowej.

o        Aretyczny – Antystenes (cynicy); istotą szczęścia jest niezależność jednostki od uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych.

o        Agatyczny – Platon; istotą szczęścia jest intelektualny kontakt człowieka z transcendentną ideą piękna i dobra.

o        Perfekcjonistyczny – Arystoteles, wyodrębnienie etyki jako osobnej dyscypliny filozoficznej; celem ostatecznym człowieka jest samo urzeczywistnienie go jako człowieka/ziszczenie szczytowych możliwości ludzkiej natury: najdoskonalszej władzy (intelekt) najdoskonalszy akt (poznanie) w stosunku do najdoskonalszego przedmiotu (Akt Czysty); działanie moralnie powinne to działanie służące samourzeczywistnieniu; dobry człowiek, to członek wspólnoty.

iii.                      Epikureizm.

·         Epikur.

·         Działania służące zaspokojeniu potrzeb i dążeń jednostki są moralnie dobre.

iv.                      Stoicyzm.

·         Zenon z Kition.

·         Cnota jest sama w sobie dobrem – jej osiągnięcie jest dobrem najwyższym/szczęściem.

v. Neoplatonizm.

·         Plotyn.

·         Cnota związana z działaniem człowieka, poprzez które staje się on uczestnikiem tego, co boskie.

·         Związek etyki z teologią.

vi.                      Etyka chrześcijańska.

·         Godność człowieka jako instancja powinnościorodna.

·         Przełamanie antycznego eudajmonizmu.

·         Miłość jako akt afirmacji – wyzwolenie od egoizmu, samospełnienie, jednocząca więź międzyosobowa.

·         Człowiek odzwierciedla w sobie absolutną godność swego pierwowzoru.

vii.                     Etyka teologiczna/teologia moralna.

viii.                   Etyka metafizyczna.

·         Orygenes, Tertulian, Klemens Aleksandryjski, św. Ambroży, św. Augustyn, św. Anzelm, św. Bernard, P. Abelard, P. Lombard, św. Bonawentura, św. Tomasz z Akwinu.

·         Metafizyczny realizm.

o        Augustyn – teza o stworzoności człowieka i świata przez Boga.

o        Tomasz – doświadczalnie stwierdzalna przygodność istnienia świata i człowieka. Cel ostateczny – szczęście/zjednoczenie z Bogiem jest dobrem pożądanym i zadanym.

ix.                       Etyka prawa naturalnego.

·         Jan Duns Szkot.

·         Inklinacja do tego, co korzystne i do tego, co sprawiedliwe.

x. Woluntaryzm etyczny (deontonomizm heteronomiczny).

·         Henryk z Gandawy, Wilhelm Ockham.

·         Powinność moralna działania jest konstytuowana całkowicie arbitralna decyzją Boga, który może zmieniać treść swych nakazów.

b.       Czasy nowożytne i współczesne.

i.   Etyka jako technika życia zbiorowego.

·         T. Hobbes.

·         Człowiek jako rozsądny egoista.

·         Homo homini lupus.

·         Rozum dyktuje normy współżycia ludzi jako konieczny warunek przetrwania.

·         Etyka powstaje jako rodzaj rozsądnej umowy.

·         Państwo jako instytucja zapewniająca prawo.

·         Unia heteronomizmu z eudajmonizmem – powiązanie etyki z teorią społeczeństwa, położenie nacisku na zewnętrzne zachowanie się człowieka, oddzielenie etyki od teologii.

ii. Intuicjonizm etyczny.

·         H. More, R. Cudworth, H, Shaftesbury, F. Hutcheson, D. Hume.

·         Oparcie etyki na wewnętrznej władzy podmiotu (intuicji moralnej).

·         Harmonia pomiędzy dążeniem jednostki do zaspokojenia własnych potrzeb a miłością bliźniego.

iii.                      Gilotyna Hume’a.

·         Etyki nie można, z racji logiczno-formalnych, oprzeć na filozofii człowieka i metafizyce.

iv.                      I. Kant.

·         Bezwarunkowość i bezinteresowność – przełamanie eudajmonizmu i heteronomizmu.

·         Próba powiązania etyki opartej na wewnętrznej autonomii z etyką „szkoły prawa natury”.

·         Etyka właściwa – działania, których wewnętrzną zasadą jest samostanowienie istoty rozumnej w oparciu o fakt czystego rozumu praktycznego, który wyłącza skłonności naturalne w roli działania moralnego.

·         Nauka o prawie – bada legalność zachowań nie wnikając w ich motywy.

·         Zasada uniwersalizacji – postępuj według maksymy, którą chciałbyś uczynić regułą powszechnego prawodawstwa.

v. G. W. Hegel (totalizm).

·         Fragmentarycznym wyrazem procesu stawania się wolności obiektywnej jest forma etyczności, będąca sposobem istnienia społeczeństwa obywatelskiego.

·         Owa forma ogólności winna być zniesiona na rzecz Państwa – najwyższego Ducha obiektywnego w dziejach.

vi.                      Etyka materializmu dialektycznego.

·         K. Marks.

·         Rozwój społeczeństwa ludzkiego ujawnia jego dialektyczny i materialny charakter.

·         Wolne od antagonizmów społeczeństwo bezklasowe.

·         „Człowiek człowiekowi najwyższą wartością.”

vii.                     Filozofia człowieka jako niepowtarzalnego podmiotu – S. Kierkegaard.

·         Etyka egzystencjalistyczna – G. Marcel, K. Jaspers, J. P. Sartre, M. Heidegger.

viii.                   Filozofia życia – F. Nietzsche.

ix.                       Filozofia moralności otwartej – H. Bergson.

·         Etyka fenomenologiczna – M. Scheler, N. Hartmann, D. von Hildebrand, R. Ingarden.

x. Etyka wartości.

·         F. Brentano.

·         Źródłem poznania etycznego jest intuicja.

·         Zasada preferencji wartości obiektywnie wyższej.

·         Obiektywna hierarchia jako podstawa moralnie słusznych wyborów – J. Maritain, K. Wojtyła, T. Ślipko.

xi.                       Pozytywizm etyczny.

·         E. Durkheim, L. Levy-Bruhl.

o        Socjologizm etyczny – wyeliminowanie z etyki kategorii powinności i zastąpienie jej badaniem tego, co ludzie uważają za powinne.

o        Psychologizm etyczny (J.S. Mill, M. Schlick) – to, co cenne utożsamione z tym, co cenione; eudajmonologia/felicytologia społeczna – etyka jako prakseologia urzeczywistniania ludzkich potrzeb i dążeń.

o        Akognitywizm – odmówienie normom i ocenom waloru poznawczego.

o        Emotywizm (A. J. Ayer, R. Carnap, M. Ossowska) – normy jako narzędzie wyrażania własnych postaw emocjonalnych.

o        Imperatywizm (Ch. Stevenson) – normy jako narzędzie wzbudzania podobnych postaw u innych.

o        Preskryptywizm (R. M. Hare) – normy jako narzędzie pararacjonalnej argumentacji na rzecz określonych przepisów działania.

xii.                     Utylitaryzm.

·         J. Bentham, H. Sidgwick.

·         Zasada użyteczności – maksimum dóbr dla maksymalnej ilości ludzi – moralna podstawa zarówno indywidualnych jak i zbiorowych decyzji.

xiii.                   Etyka państwa i prawa.

·         Nawiązywanie do filozofii praktycznej Arystotelesa i św. Tomasza – J. Piwowarczyk, J. Woroniecki, J. Kalinowski.

·         Nawiązywanie do filozofii Arystotelesa i Kanta – J. Rawls, O. Höffe.

·         Nawiązywanie do filozofii Kanta, Hegla, Marksa i Freuda – szkoła frankfurcka: M. Horkheimer, H. Marcuse, J. Habermas, E. Fromm; etyka dyskursu: J. Habermas, K.-O. Apel).

·         Nawiązywanie do filozofii Hobbesa, Kanta i Marksa – szkoła erlangeńska: E. Lorenzen, O. Schwemmer.

...