Warszawa 1 sierpnia 44 r.pdf

Autorka, Żołnierz Wolnej Polski, żona Jana Nowaka-Jeziorańskiego, zmarła 1 maja 1999 w Annandale,

VA.

WARSZAWA 1 SIERPNIA 1944

JADWIGA NOWAK-JEZIORAŃSKA - "GRETA"

Wspomnienia łączniczki "Grety"

spisane w pierwszą rocznicę Powstania (1945)

"TO"

Jest godzina 9-a rano dnia 1-go sierpnia 1944

r. Zgłaszam się do lokalu centralnej poczty

organizacyjnej przy Alei Niepodległości i

otrzymuję tam zapieczętowaną kopertę

zaadresowaną do mojego szefa (*) z napisem

"pilne, do rąk własnych". Nietrudno domyśleć

się, że koperta kryje właśnie "to", na co

czekamy już długie, dwa tygodnie. Nareszcie.

Byle jak najszybciej doręczyć. Ale jak na złość

nie ma pod ręką ani "rikszy", ani "dorożki", a

na tramwaj czekać nie warto. Prawie biegnę

ulicami roztrącając ludzi po drodze. Wpadam

do szefa (1) i już na progu krzyczę - "Dziś!"

Szef spogląda mi porozumiewawczo w oczy.

Otwiera kopertę i już za chwilę swoim

spokojnym i energicznym głosem wydaje

rozkazy dotyczące dzisiejszego popołudnia.

Ostatnie chwile konspiracji

Mam roznieść po mieście kilkadziesiąt rozkazów, wiadomości, poleceń, a czasu już

tak mało. Ulicą Grójecką jedzie w kierunku miasta kilkanaście niemieckich czołgów.

Przechodzę kilka kroków w kierunku pl. Narutowicza. Na rogu ktoś ostrzega: - "Niech

pani nie idzie, na placu Narutowicza "łapanka". Biorą młodych do kopania stanowisk

karabinów maszynowych i bunkrów przy koszarach policji" (Domu Akademickim).

Przez te kilka godzin konspiracji, które jeszcze nam pozostały trzeba być ostrożnym.

Było by szczytem pecha "wpaść" w takim momencie, tym bardziej, że różne

kompromitujące papiery i papierki nie mieszczą się już w skrytce mojej torby. Jest ich

tyle, że od kilku dni nosimy je zupełnie na wierzchu. Tu też kołując bocznymi ulicami

docieram na lokal, gdzie oczekują mnie wszystkie łączniczki Wydziału.

Wśród łączniczek

"Dziś czy nie?" - pada ze wszystkich stron pytanie. - Tak, dziś o godzinie czwartej

wszyscy mają być w umówionych lokalach.

W pokoju zawrzało jak w ulu. Wszystkie mówią jednocześnie. Każda układa sobie

głośno "plan działania". Gdzie pójść, kogo zawiadomić, co przygotować czy aby zdąży

się to wszystko zrobić?

Hanka musi jeszcze przewieźć dwa aparaty radiowe z "meliny", która znajduje się aż

na Targowej. A tak trudno o "rikszę". Ba, nic dziwnego, warszawscy "riksiarze"

dawno już się zmobilizowali i siedzą po "melinach".

Ela opowiada, że właśnie dzisiaj weszła do jakiegoś mieszkania, w którym siedziało

około 50 chłopców. Łatwiej było wejść niż wyjść. Nikogo nie chcieli wypuścić, żeby

przez gadulstwo wiadomość nie dotarła do "szkopów".

"Musiałam się długo tłumaczyć - mówi Ela - podałam im prawie cały swój życiorys.

Ale dopiero jak im pokazałam ostatni numer "Biuletynu Informacyjnego" dali się

przekonać. Mówię wam, wspaniali chłopcy. Jedni czyścili broń, inni rachowali

amunicję, sanitariuszki pakowały swoje torby. Nastrój był wspaniały. Nic jeszcze nie

wiedzieli, że to już dziś".

Anna martwi się, że już nie zdąży do domu, na Żolibórz. A ma na sobie tylko te

pantofelki, które za chwilę się rozlecą w drobny maczek i tę letnią sukienczynę. Ale

"to" i tak nie potrwa dłużej niż kilka dni.

Nasza gospodyni, stara przyjaciółka i konspiratorka, u której już tyle spotkań

odbyłyśmy żegna się z nami jak matka. Ma syna w "Kedywie". Od dwóch dni nie było

go w domu.

Pożegnanie

Po zawiadomieniu wszystkich pędzę do domu. Deszcz, który leje od rana ustaje i zza

chmur wychodzi słońce. Warszawa uśmiecha się do nas pogodnie. W domu otwieram

skrytki, wyciągam z nich papiery, pieniądze organizacyjne, zabieram broń i owijam ją

w chustkę.

Już na progu mimo całego pośpiechu coś mnie zatrzymuje. Rzucam spojrzenie na to

mieszkanie, w którym przeżyłam lata konspiracji. Uświadamiam sobie w tym

momencie, że zostawiam za sobą w życiu coś, co już nie wróci. Ile ciężkich a jednak

pięknych zarazem chwil przeżyłam w tych ścianach. Tu spotykali się ludzie z mojego

zespołu. Tu nieraz szukali schronienia ci, którzy musieli własne mieszkanie opuszczać

nagle i nieoczekiwanie. Ile momentów pełnych napięcia, gdy w nocy lub nad ranem

budzi stukot ciężkich butów "szkopskich", nawoływania w znienawidzonym języku,

brzęk kluczy dozorczyni. Może do nas, a tu akurat tyle rzeczy leży na wierzchu. Lecz

nie. To w oficynie naprzeciwko zapalają się światła w oknach. Słychać łomot, wrzask,

jęki i płacz. Później znów odgłos kroków, odjeżdżają auta i znowu cisza zalega. A nad

ranem życie toczy się normalnie, tylko w najbliższym sklepiku na rogu sąsiadki podają

sobie z ust do ust plotkę. My zaś wiemy tylko jedno, że tej nocy ubył jeden z naszych.

To wszystko teraz zostało już za mną. Już nie wróci.

Podziemna mobilizacja

Idę ulicami miasta, które przeżywa w tej chwili szczególny moment podziemnej

mobilizacji. (2) Mężczyźni i kobiety - żołnierze AK, którzy za parę godzin staną do

walki zmieszani są jeszcze z tłumem cywilów. Lecz wprawne oko może ich już łatwo

odróżnić po przyspieszonym kroku, po długich butach z cholewami, pasach, beretach,

wiatrówkach, którymi już teraz starają się nadać sobie wygląd zbliżony do

żołnierskiego. Znajomi nie przystają jak zwykle, nie rozmawiają ze sobą. Powietrze

naładowane elektrycznością jak przed burzą.

Punktualnie o godzinie 16 melduję się na ulicy Boduena. Wchodzę za umówionym

hasłem. Wszyscy są już na miejscu. Pięciu chłopaków z "Kedywu" obwieszonych

bronią, granatami i "filipinkami" czeka na moment wyjścia na ulicę. Są spokojni i

pewni siebie - to weterani. Mają już za sobą niejedną akcję uliczną, to co dziś się

stanie nie będzie dla nich pierwszyzną.

O godzinie pół do piątej narzucają na siebie palta dla ukrycia broni, odbezpieczają

"rozpylacze" i wychodzimy kolejno co dwie minuty na następny punkt zbiórki.

Przechodząc przez Świętokrzyską słyszymy pojedyncze strzały z pl. Napoleona. Na

placu widać grupki Niemców. Plac jest pusty. Czyżby domyślali się czegoś?

Godzina "W" się zbliża

Kamienica, do której wchodzimy jest już "obsadzona". Dwóch żołnierzy stoi w bramie

z bronią. Wpuszczają nas za hasłem. Godzina "W" zbliża się. Ostatnie minuty ciągną

się w nieskończoność. Zakładamy naszym żołnierzom opaski białoczerwone, uszyte i

przygotowane na ten moment od dawna.

Punktualnie o godzinie piątej ze wszystkich stron rozlega się kanonada. Co chwila

słychać głuche detonacje "filipinek", serie z "rozpylaczy". Ulice momentalnie

pustoszeją z cywilów. Stają się polem walki.

- "Amunicja" - wołają chłopcy z najbliższego narożnika. Przerzucamy im amunicję

prześlizgując się wzdłuż murów. Po kilkunastu minutach jest już pierwszy ranny.

Niesiemy go do bramy. Na miejscu są już lekarze, którzy dają mu pierwszą pomoc.

Droga do uwolnionej "Victorii"

Po 20 minutach Niemcy zostali

wykurzeni z Hotelu "Victoria"

przeznaczonego na kwaterę dla

generała "Montera." (3) Mamy się

tam przedostać, ale Niemcy

ostrzeliwują ulicę z placu

Dąbrowskiego. Nawet tych

kilkudziesięciu kroków nie sposób

przejść ulicą. Idziemy więc przez

piwnice domów i przejścia wyrąbane

w murach. Piwnice są już

oświetlone, dozorcy domów

wskazują drogę w tym podziemnym

korytarzu.

W "Victorii" [przy Jasnej 26] otrzymuję od mego szefa rozkaz pójścia na ulicę

Świętokrzyską dla nawiązania łączności z jednym z punktów naszego Wydziału.

Wychodzę na ulicę, ale już po przejściu dwóch domów żołnierze każą mi zawrócić i

iść piwnicami. Ulica jest jeszcze ciągle pod ostrzałem. Właśnie przed chwilą ranili

dwóch naszych.

Idę więc piwnicami aż do rogu Świętokrzyskiej i Jasnej. Tu wychodzę na podwórko,

gdzie jakiś cywil kieruje "ruchem" - "proszę wejść w te drzwi - mówi - o tam na prawo

jest bar. Stamtąd jeden ostrożny skok i już pani jest na drugiej stronie ulicy. Ale proszę

uważać, bo "szkopy" grzeją jeszcze z Poczty Głównej".

W barze siedzi kilkunastu cywilów głośno dyskutujących. Na mój widok a raczej na

widok czerwonobiałej opaski na moim ramieniu rzuca się w moją stronę kilkanaście

osób prosząc o opaskę, bo przecież oni także chcą być żołnierzami. Wskazują mi

usłużnie wyjście na ulicę, podnoszą kratę.

W bramie naprzeciwko stoi kilku żołnierzy AK z bronią w ręku. Świętokrzyska pusta

zupełnie, słychać tylko co chwila bzykanie kul i brzęk tłuczonego szkła. W tej chwili

pod murem przemknęło się dwóch ludzi.

Żołnierz z drugiej strony daje mi znak. - "Można skakać". Biegnę pochylona i wpadam

do bramy.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: