Kant Immanuel - skrypt.doc

Immanuel Kant
objaśnienia pojęć i zagadnień

1.       PRAWOMOCNOŚĆ NAUK
Problem, który dostrzegł Hume, polega na tym, że trudno jest znaleźć dobre racje przemawiające za koniecznością twierdzeń nauki. Jeśli z wielu sądów spostrzeżeniowych wyprowadzamy ogólne prawidło, to aby je sformułować używamy pojęć, których doświadczenie nie dostarcza. Dzieje się tak np. wtedy, gdy mówimy, że naciśnięcie spustu jest przyczyną wystrzału - obserwujemy "naciśnięcie spustu" i "wystrzał", nie znajdujemy jednak czegoś takiego jak "przyczyna". Stając przed problemem prawomocności nauk Kant poddał analizie język, którym nauki się posługują. Dokonał podziału sądów na analityczne i syntetyczne, oraz na sądy a priori i a posteriori. Tym samym pytanie o możliwość nauk stało się pytaniem o możliwość sądów syntetycznych, które byłyby zarazem sądami a priori. Zadanie to rozwiązał Kant w dwóch krokach - najpierw wykazał, że aprioryczne elementy ludzkiej umysłowości w ogóle umożliwiają jakiekolwiek doświadczenie, potem rozwiązał problem syntezy. Tym samym zawieszony został dogmatyczny spór między empiryzmem i racjonalizmem. Wedle stwierdzenia Kanta z "Krytyki czystego rozumu": "Choć jednak wszelkie nasze poznanie rozpoczyna się wraz z doświadczeniem, to przecież nie całe poznanie wypływa właśnie dlatego z doświadczenia."

A.       SĄDY ANALITYCZNE - to sądy, w których orzeczenie powtarza informację zawartą już w podmiocie sądu. Zdanie "wszystkie ciała są rozciągłe" jest analityczne, bowiem w pojęciu ciała zawiera się wyobrażenie rozciągłości - zajmowania pewnej przestrzeni. Analityczne będzie też zdanie "Bóg jest wszechmogący", jeśli zgodzimy się, że w pojęciu Boga mieści się wszechmoc.

B.       SĄDY SYNTETYCZNE - to takie, w których orzeczenie wzbogaca nas o jakąś informację nie zawartą w podmiocie sądu. Przykładem takiego sądu jest stwierdzenie: "wszystkie ciała są ciężkie". W pojęciu ciała zawiera się bowiem tylko wyobrażenie wypełnionej przestrzeni, nie zaś ciężaru. Syntetyczne są też zdaniem Kanta twierdzenia matematyki, np.: "7+5 = 12". W pojęciu liczby pięć i w pojęciu liczby siedem, oraz w pojęciu sumy, nie zawiera się pojęcie liczby dwanaście.

C.      SĄDY A PRIORI - to sądy niezależne od doświadczenia. Cechuje je konieczność i ścisła ogólność. Sąd "trójkąt ma trzy boki" jest sądem apriorycznym, podobnie jak sąd "7+5 = 12"

D.      SĄDY A POSTERIORI - to sądy wydawane na podstawie doświadczenia. Przykładem takiego sądu jest zdanie "Ten kot jest czarny"

E.       PROBLEM SYNTEZY
Kant znalazł ogniwo pośredniczące między intelektem i zmysłowością wykorzystując wcześniejsze ustalenie - czas jest koniecznym wyobrażeniem leżącym u podłoża wszystkich zjawisk. Można więc znaleźć czasowe określenia kategorii - schematy, którymi posługuje się nasze myślenie. Schematy te zarazem odnoszą się do zmysłowości, są bowiem tworzone przez wyobraźnię, która niejako pośredniczy między pojęciami a odczuciem czasu. I tak np. liczba jest dodawaniem jednorodnych jednostek w czasie i jednocześnie schematem wszelkich wielkości. Schemat kategorii konieczności - to byt przedmiotu w każdym czasie, rzeczywistości - byt w pewnym czasie. Schematowi substancji (tego, co niezmienne i co jest zarazem podłożem zmian) - odpowiada sam czas, który się nie zmienia - to w nim zmieniają się rzeczy. W konsekwencji udało się Kantowi wykazać możliwość sądów syntetycznych a priori. Zauważymy, że np. geometria odwołuje się do wyobrażenia przestrzeni (które jest aprioryczne), a nasze (tj. ludzkie) myślenie samo jest zawsze "jednoczące", syntetyzujące - właśnie za sprawą kategorii intelektu. Na polu nauki, cokolwiek myślimy - myślimy poprzez kategorie. To człowiek wprowadza w świat danych zmysłowych myślowy porządek i ostatecznie okazuje się być prawodawcą przyrody. Twierdzenia nauk nie są uogólnieniami wypływającymi z naszych przyzwyczajeń (Hume'owska krytyka indukcji) - są konsekwencją takiej a nie innej struktury naszej aktywnej umysłowości.

2.       APRIORYCZNE FORMY NAOCZNOŚCI
Argumentacja Kanta wykazująca aprioryczność form naoczności (czasu i przestrzeni) jest bardzo klarowna, sprowadza się właściwie do prostej obserwacji: otóż można z czasu i przestrzeni usunąć zjawiska, nie podobna jednak postąpić odwrotnie. W dodatku człowiek dysponuje także czystą naocznością - może wyobrażać sobie np. figury geometryczne bez udziału jakiegokolwiek wrażenia z zewnątrz. Zdaniem Kanta to, co w postrzeżeniu odpowiada wrażeniom zewnętrznym - to materia zjawisk. Zaś to, co sprawia, że owa materia zjawisk zostaje uporządkowana - czasowo i przestrzennie - to ich forma. Formą tą jest właśnie nasza naoczność. Teraz już łatwo się zgodzić, że to, co porządkuje zjawiska, samo zjawiskiem nie jest. A więc formy naoczności są aprioryczne, i to one umożliwiają postrzeganie zjawisk, czyli empirycznego materiału doświadczenia. Jednocześnie okazuje się, że czas jest formą nie tyle ważniejszą, co odgrywającą większą rolę - jego niezbywalne wyobrażenie leży bowiem zarówno u podłoża wszelkich zjawisk, jak i tego, co wewnętrzne - naszych myśli.

3.       KATEGORIE INTELEKTU
Bardziej skomplikowana była droga Kanta do odkrycia kategorii intelektu. Kant definiował logikę jako naukę o formach sądów. Ponieważ zaś intelekt to nic innego jak zdolność wydawania sądów, logika staje się nauką, w której intelekt ma do czynienia z samym sobą. Każdy sąd logiczny jest połączeniem w jedno twierdzenie podmiotu zdania i jego orzeczenia. Kant stwierdza, że wystarczy więc odnaleźć funkcje nadawania jedności w sądach, by tym samym odkryć funkcje intelektu. Funkcje te będą właśnie poszukiwanymi kategoriami.

4.      
Pozostaje jeszcze wyjaśnić, w jaki sposób dwa pnie poznania - intelekt i zmysłowość - współpracują, czyli w jaki sposób kategorie intelektu stosują się do danych naoczności.

5.       FILOZOFIA TRANSCENDENTALNA
Kant zdobył dla dyskursu filozoficznego nową perspektywę. W "Krytyce czystego rozumu" napisał: "Transcendentalnym nazywam wszelkie poznanie, które zajmuje się w ogóle nie tyle przedmiotami, ile naszym sposobem poznawania przedmiotów". Pojęcie transcendentalizmu mieści jednak w sobie dużo więcej. Rozważanie problemów w taki sposób, w jaki dostępne są one człowiekowi, czy też ze względu na człowieka - otwiera pole dla ustaleń bezwzględnie intersubiektywnych. Opisanie poznającego podmiotu w sposób obowiązujący "każdego człowieka" zbliżył filozofię do skonstruowania podmiotu ponadindywidualnego.

TRANSCENDENTALNE A TRANSCENDENTNE

Odróżnienie tych pojęć najczęściej dokonuje się w kontekstach zainteresowań intelektu. Transcendentalne to tyle, co przekraczające jednostkowy podmiot, mające obiektywną ważność. Transcendentalizm to nowa, otworzona przez Kanta perspektywa stawiania pytań - o warunki możliwości. Punktem odniesienia jest człowiek, ale nie jako jednostka, a jako istota obecna w świecie. Odpowiedzi na pytania mają więc moc obowiązującą wszystkich ludzi, o tyle też noszą rys konieczności. Transcendentalne więc to także tyle, co intersubiektywne (choć nie odwrotnie).
Transcendentne natomiast jest to, co przekracza poznanie. Jeśli więc wypowiadamy się o czymś, co leży poza wytyczonymi przez Kanta granicami wiedzy, o czymś niedoświadczalnym - mówimy o przedmiotach transcendentnych. Bóg i nieśmiertelność rozważane jako przedmioty wiedzy są więc transcendentne, ale rozważane jako idee, założenia, przedmioty wiary - transcendentalne.

6.       ANTYNOMIA
to wedle objaśnienia Kanta niezgodność twierdzeń na pozór dogmatycznych

7.       WOLNOŚĆ TRANSCENDENTALNA
Kantowi chodzi tutaj tylko o wykazanie możliwości wolności, rozumianej jako ludzka dyspozycja do podejmowania decyzji. Mając do czynienia z szeregiem wydarzeń następujących po sobie mówimy o konieczności przyrody. Tymczasem do owego szeregu może zdaniem Kanta dołączyć się wydarzenie determinowane tylko przez wolę człowieka. Nie zakłóci ono tego szeregu, nastąpi po pewnyc...