Układ hormonalny.doc

Układ hormonalny

Endokrynologia - dziedzina medycyny zajmująca się zaburzeniami funkcji gruczołów wydzielania wewnętrznego (zaburzenia wydzielania hormonów), np.: przysadki mózgowej, tarczycy, nadnerczy, jajników.

1. Kontrola hormonalna - układ endokrynny (wydzielanie wewnętrzne):  Układ działa za pomocą przekaźników chemicznych – hormonów, które są przenoszone przez ciecze ciała, reguluje podstawowe procesy życiowe organizmu, w szczególności wpływa na prędkość reakcji biochemicznych i w następstwie tego wywołuje morfologiczne, biologiczne i czynnościowe zmiany w tkankach.

2. Hormony - to wytwarzane przez organizm, niezbędne dla procesów przemiany materii związki, których zadaniem jest koordynowanie procesów chemicznych zachodzących
w komórkach. Hormony nie są budulcem ani nie dostarczają energii. Od ich działania zależy jednak równowaga środowiska wewnętrznego (homeostaza), co jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania wszystkich narządów. Hormony występują w organizmie
w bardzo małym stężeniu, ale każde odchylenie od stanu pożądanego zakłóca równowagę i powoduje wystąpienie objawów chorobowych. Większość hormonów wytwarzają gruczoły wydzielania wewnętrznego, zwane też gruczołami dokrewnymi. Wydzielina tych gruczołów przedostaje się bezpośrednio do krwi, a następnie, wraz z krwią, jest transportowana do narządów docelowych. Odpowiednie hormony trafiają pod właściwe adresy dzięki "pasującym" do nich receptorom znajdującym się na powierzchni komórek.

Ośrodek sterowania produkcją hormonów znajduje się w podwzgórzu mózgu, gdzie "komunikują się" ze sobą system nerwowy i system hormonalny. Komunikat
o zapotrzebowaniu poszczególnych narządów na odpowiednie hormony kierowany jest do przysadki mózgowej, która produkuje hormony sterujące - pobudzające lub hamujące aktywność gruczołów dokrewnych.

3. Budowa hormonów:

•          POCHODNE AMINOKWASÓW  - powstają w wyniku modyfikacji budowy chemicznej pojedynczych aminokwasów np. adrenalina (są rozpuszczalne
w wodzie)

•          PEPTYDOWE i BIAŁKOWE – wytwarzane przez siateczkę śródplazmatczną szorstką, zbudowane z różnej ilości aminokwasów, rozpuszczalne w wodzie, maja krótki okres aktywności biologicznej

•          STERYDOWE (pochodne cholesterolu) – produkowane przez komórki o gęstej siateczce śródplazmatycznej gładkiej np. testosteron, estrogeny 

•          PROSTAGLANDYNY, pochodne długołańcuchowych, nienasyconych kwasów tłuszczowych. Jest to grupa substancji biologicznie czynnych o silnym działaniu farmakologicznym. Są szeroko rozprzestrzenione w organizmie. Występują
w wielu narządach i tkankach (w prostacie, nasieniu, płynie menstruacyjnym, mózgu, płucach, nerkach, grasicy, trzustce, macicy). Są syntetyzowane lokalnie w tkankach z udziałem swoistego enzymu - syntetazy.

4. Charakterystyka hormonów:

•          Wydzielane przez komórki wydzielnicze rozsiane po całym organizmie, czasem zebrane w gruczoły.

•          Wywierają swoiste działanie na komórki i narządy, w częściach ciała nieraz znacznie odległych od miejsc ich wytwarzania.

•          Działają wybiórczo tylko na komórki docelowe, wyposażone w receptory.

5. Działanie hormonów:

6. Mechanizm działania hormonów – receptor błonowy:

•         

Związanie hormonu z receptorem powoduje jego uaktywnienie. Kompleks
receptor-hormon nie mający bezpośredniego kontaktu
z cytoplazma wymaga uczestnictwa dodatkowych białek i enzymów pośredniczących w przekazywaniu bodźca. Enzymy pośredniczące w przekazywaniu bodźca wywołują odpowiedź komórki na obecność hormonu.

•          Pierwszymi współuczestnikami są białka błonowe. Kompleks hormon-receptor  aktywuje białko błonowe. Jeżeli natrafi ono na odpowiedni  zlokalizowany w błonie komórkowej  enzym błonowy, uaktywnia go. Enzymem tym najczęściej jest cyklaza adenylowa. Jej pobudzona forma rozkłada ATP do cAMP. Ilość cAMP jest zależna od intensywności działania hormonu. cAMP aktywuje jedynie plazmatyczne enzymy m.in. kinazy, które maja zdolność wywołania zmiany aktywności innych enzymów np. regulujących przemianę materii czy energii. Takie działanie jest nazywane plazmatycznym.

•          Receptory błonowe mogą regulować aktywność innych enzymów błonowych, wytwarzających odmienne od cAMP przekaźniki. Najpowszechniejszy system to kompleks hormon-receptor wspołdziałającyc z błonowym enzymem  fosfolipazą C. 

7. Mechanizm działania hormonów – receptor cytoplazmatyczny:

Hormony steroidowe i niektóre pochodne aminokwasów przenoszone są w płynach ciała w nieaktywnej formie są związane z odpowiednią cząsteczką białkową – nośnikiem. W pobliżu komórki docelowej odłącza się od przenośnika, i przenika przez błonę komórkową do cytoplazmy i łączy się z odpowiednim receptorem. Powstający w ten sposób aktywny kompleks hormon – receptor szybko przenika do jądra gdzie wiąże się z DNA (dalej następuje synteza odpowiednich białek).

8. Gruczoły – podział:

Gruczoł prosty - gruczoł składający się z jednego odcinka wydzielniczego. Gruczoł ten charakteryzuje się krótkim przewodem wyprowadzającym lub jego brakiem, w związku
z czym ściana odcinków wydzielniczych łączy się bezpośrednio z nabłonkiem pokrywającym.

Ze względu na kształt gruczoły proste pojedyncze dzielimy na:

•          pęcherzykowe

•          cewkowe

•          cewkowo-pęcherzykowe

Gruczoł złożony - gruczoł składający się z większej liczby gruczołów rozgałęzionych, których przewody uchodzą do wspólnego przewodu wyprowadzającego.

Gruczoły złożone, podobnie jak gruczoły proste i gruczoły rozgałęzione możemy podzielić na:

•          pęcherzykowe

•          cewkowe

•          cewkowo-pęcherzykowe

Gruczoły czyste – zbudowany wyłącznie z komórek wydzielniczych, których jedyną funkcja jest sekrecja hormonów np. tarczyca

Gruczoły mieszane – w których tkanka wydzielnicza wchodzi w skład bardziej rozbudowanego systemu, pełniącego różnorodne funkcje fizjologiczne np. trzustka  

9. Wyróżnia  się  typy wydzielania:

•          endokrynowe (do krążącej krwi)

•          parakrynowe  (do bliskiego sąsiedztwa
wydzielającej komórki)

•          autokrynne (subsyancja wydzielana do przestrzeni między komórkowej działaąca na komrke na zasadzie sprzężęnia zwrotnego)

•          neuroendokrynowe (kontakt z naczyniami włosowatymi poprzez synapsy)

•          neurokrynowe (Komórkami sekrecyjnymi są neurony)

•          inkrynowe (substancje relulacyjne krążą w cytoplazmie komórki)

10. Działanie układu  hormonalnego:

11. Podwzgórze (Hypothalamus):

•          to część mózgowia zaliczana do międzymózgowia

•          nadzoruje reakcje bezwiedne organizmu

•          od niego  zależy homeostaza organizmu

•          jest ściśle połączone z przysadką, malutkim narządem wydzielającym różne hormony do krwi.

•          przysadka jest częścią osi podwzgórze-przysadka-nadnercza.

Hormony podwzgórza:

1. liberyny – pobudzające przysadkę
2. statyny – hamują wydzielanie
3. Wazopresyna - hormon ten wytwarzany jest przez podwzgórze i wydzielany w ostatecznej postaci przez tylny płat przysadki mózgowej. Powoduje zagęszczanie moczu poprzez resorpcję wody i jonów sodu w kanalikach nerkowych
4. Oksytocyna - powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie podczas akcji porodowej. Uczestniczy także w akcie płciowym i zapłodnieniu, powoduje skurcze macicy podczas orgazmu, które ułatwiają transport nasienia do jajowodów

Odpowiada za:

-          gospodarką wodną organizmu

-          termoregulacją

-          czynnością gruczołów wewnątrzwydzielniczych

-          pobieranie pokarmu (głód i sytość)

-          przemianę tłuszczów oraz węglowodanów (cukrów)

-          snem i czuwaniem

-          czynnościami seksualnymi

Czynność podwzgórza pozostaje w ścisłym związku z przysadką mózgową.

12. Przysadka mózgowa: jest ściśle funkcjonalnie związana z częścią mózgu – podwzgórzem

•          dzieli się na trzy części: przednią, środkową i tylną

•          część przednia wydziela:

1. hormon wzrostu (somatotropinę) GH - nieprawidłowo wysokie wydzielanie hormonu wzrostu prowadzi do wystąpienia schorzeń: w wypadku gdy ma ono miejsce przed zakończeniem wzrostu kośćca prowadzi do gigantyzmu, który charakteryzuje się nadmiernym wzrostem u osób dorosłych prowadzi do akromegalii, brak lub niedobór wydzielania hormonu wzrostu u dzieci prowadzi do karłowatości przysadkowej.
2. prolaktynę - pobudza wzrost piersi podczas ciąży i wywołuje laktację
3. hormon adrenokortykotropowy ACTH -  pobudza korę nadnerczy
4. hormon tyreotropowy TSH - powoduje zwiększenie masy tarczycy
5. hormon folikulotropowy FSH
6. hormon luteinizujący LH

•          część środkowa wydziela:

1. hormon melanoforowy MSH - hormon, którego działanie skupia się na komórkach barwnikowych zawierających pigment, zwany melaniną

•          część tylna magazynuje:

1. oksytocynę
2. wazopresynę (hormon antydiuretyczny)

Hormony części tylnej przysadki są syntetyzowane w podwzgórzu.

13. Szyszynka:

•          jest częścią nadwzgórza

•          produkuje tzw. hormon snu, czyli melatoninę.  Jego wydzielanie jest ściśle związane z bodźcami świetlnymi - ich obecność hamuje produkcję tego hormonu. U człowieka i ssaków wywiera także hamujący wpływ na wydzielanie hormonów gonadotropowych, zapobiegając przedwczesnemu dojrzewaniu płciowemu.

•          czynność wydzielnicza szyszynki przebiega zgodnie z dobowym rytmem zmian oświetlenia i zapewne wpływa na rytmiczność różnych funkcji fizjologicznych

•          zaburzenia w pracy tego gruczołu powodują zachwianie rytmu dobowego oraz w dłuższym okresie zaburzenia w rozwoju gonad.

14. Tarczyca:

•          nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego umiejscowiony u ssaków w przednio-dolnej części szyi

•          gruczoł ten produkuje hormony:

•          trijodotyroninę/trójjodotyroninę (T3) -jest głównym hormonem tarczycy, który powstaje głównie przez odjodowanie tyroksyny (T4). Działanie hormonów tarczycy jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ich działanie ujawnia się we wszystkich komórkach organizmu i jest szczególnie ważne w okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego oraz dla wzrostu.

1. tyroksynę (T4) - pobudza procesy utleniania w tkankach, pobudza rozpad tłuszczów do kwasów tłuszczowych i glicerolu, wzmaga wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego i jej zużycie przez komórki
2. kalcytoninę, wpływając na metabolizm i gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu (zmniejsza ilość wapnia we krwi, a zwiększa ilość fosforu).

Choroby związane z zaburzeniem pracy tarczycy [edytuj]

•          Nad- i niedoczynności

•          Wole obojętne

•          Niedorozwój umysłowy

•          Nadczynność tarczycy

•          Choroba Gravesa-Basedowa

•          Wole nadczynne

•          Tachykardia

•          Problemy anatomiczne

•          Nowotwory

•          Wole guzowate

15. Przytarczyce:
dwie pary gruczołów produkujących parathormon, biorący udział w regulacji gospodarki wapniowo-fosforowej ustroju (zwiększa ilość wapnia, a zmniejsza ilość fosforu we krwi).

•          współdziała z witaminą D, zwiększając wchłanianie Ca z przewodu pokarmowego i w kanalikach nerkowych. Powoduje też uwolnienie Ca do krwi z kości.

•          Niedobór: tężyczka à jest najbardziej swoistym objawem niedoboru wapnia we krwi, z którym bardzo często współistnieje niedobór magnezu. Charakteryzuje się: występowaniem drętwień, mrowień w obrębie języka, warg, palców dłoni i nóg, skurczami mięśni nóg i rąk, bólami mięśni

•          Nadczynność: to nadmiar Ca we krwi à łamliwość kości, odkładanie Ca w innych tkankach niż tkanki kostne

16. Grasica:

•          znajdujący się w śródpiersiu, tuż za mostkiem.

•          gruczoł ten rośnie, a następnie zanika, w miarę jak organizm rozwija się.

•          pełni rolę we wczesnym okresie życia

•          wycięcie jej u dorosłego człowieka nie pociąga za sobą poważnych konsekwencji. Jednak brak grasicy u noworodka wywołuje brak limfocytów T i w rezultacie brak odporności, czyli brak reakcji układów obronnych na wszelkiego rodzaju czynniki zewnętrzne, które mogą wywołać infekcje. Właśnie dlatego, że u dzieci grasica nie jest jeszcze w pełni rozwinięta, są one bardziej podatne na choroby zakaźne.

•          Hormon tymozna pobudza limfocyty T

17. Kora nadnerczy:

•          jest to położona zewnętrznie część nadnercza

•          w korze nadnerczy produkowane są i wydzielane 3 klasy hormonów sterydowych.

1. glikokortykoidy - regulują przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów: Zalicza się do nich: kortyzol, kortykosteron, kortyzon.
2. mineralokortykoidy - głównym przedstawicielem jest aldosteron. Jego najważniejsze działanie to zatrzymywanie jonów sodowych (Na+) w ustroju i dokomórkowy napływ jonów potasu (K+) oraz wtórne zatrzymanie wody w ustroju
3. androgeny - są to hormony płciowe o budowie sterydowej o działaniu maskulinizującym fizjologicznie występujące u mężczyzn, jak i w małych stężeniach u kobiet. Nadmiar androgenów u kobiet powoduje szereg zaburzeń, między innymi wykształcanie się męskiej budowy ciała (maskulinizacja), męskiego typu owłosienia (wirylizacja), a także zaburzenia płodności, trądzik, łojotok, łysienie typu męskiego.

18. Rdzeń nadnerczy:

•          środkowa część nadnerczy.

Wydziela:

•          adrenalinę – hormon „walki i ucieczki”

•          noradrenalinę

19. Zaburzenia hormonalne:...