IV. Ustrój polityczny państwa yy sensie węższym i szerszym -pojecie i istota
USTRÓJ POLITYCZNY PAŃSTWA - POJĘCIE I ISTOTA
1. Pojecie ustroju politycznego
W literaturze prawa konstytucyjnego przyjmowane jest stanowisko, że podstawowym, chociaż nie wyłącznym celem i zadaniem każdej ustawy zasadniczej jest określenie ustroju politycznego państwa. Pogląd ten zachowuje aktualność w odniesieniu do konstytucji różnych epok, przyjmujących różne systemy polityczne, jest więc powszechnie uznawany Zauważyć jednakże należy, że w tekstach konstytucji nie znajdziemy nie tylko definicji ustroju politycznego, ale nawet bezpośrednich wskazówek służących zbudowaniu określenia pojęcia „ustrój polityczny". Nie jest to bowiem zadanie, które powinien spełniać akt prawny najwyższego rzędu, jakim jest ustawa zasadnicza, gdyż jest to powinność nauki prawa. W treści konstytucji można znaleźć co najwyżej podstawy ustalenia treści tego pojęcia w znaczeniu nadanym mu przez ustawę zasadniczą. Definicja ustroju politycznego
Omawiana sytuacja jest przyczyną tworzenia różnych definicji pojęcia ,,ustrój polityczny", niekiedy nawet daleko idących. Najczęściej spotykane stanowisko, którego reprezentantem był A. Burda, w pojęciu ,,ustrój" dostrzega zestawienie elementów przeprowadzone według określonej idei przewodniej. Dlatego można mówić o ustroju organizmu ludzkiego, samorządu, społeczeństwa, państwa itp. Elementy te składają się na określoną strukturę, na pewną całość. Skoro przedmiotem rozważań jest nie ustrój w ogóle, lecz ustrój polityczny państwa, należy podkreślić, że chodzi o polityczną organizację społeczeństwa, zbudowaną w oparciu o zasady dotyczące organizacji władzy publicznej w państwie. W literaturze prawniczej przez ustrój polityczny rozumie się podstawowe idee polityczne ustrojodawcy, na podstawie których zbudowana jest władza publiczna i których rozwinięcie następuje bądź to w treści ustawy zasadniczej, bądź też w drodze ustawodawstwa zwykłego. Jest to zatem kwestia o zasadniczym znaczeniu, przesądzająca nie tylko o politycznym charakterze ustroju, ale także o stopniu jego demokratyzacji. Nic zatem dziwnego, że w toku prac konstytucyjnych zasadnicze dyskusje toczą się zawsze właśnie wokół precyzowania zasad ustrojowych, przesądzających także m.in. o tym czy mamy do czynienia ze społeczeństwem obywatelskim i jaki może ono wywierać wpływ na funkcjonowanie państwa, na sprawowanie władzy publicznej, jaką pozycję prawo zabezpiecza jednostce itp. Są to zatem kwestie o znaczeniu fundamentalnym i dlatego stanowią ważną część regulacji prawnych zawartych w konstytucji.
Można zatem określić ustrój polityczny jako całokształt zasad odnoszących się do organizacji i funkcjonowania władzy publicznej w państwie1. Chodzi zatem w tym przypadku o zestaw idei przewodnich w postaci zasad prawnych określających strukturę władzy i polityczną organizację społeczeństwa".
Należy przy tym wyraźnie podkreślić, że w zakres pojęcia ,,ustrój polityczny" wchodzą wyłącznie zasady, czyli pewne idee przewodnie odnoszące się do organizacji i funkcjonowania władzy publicznej, nie chodzi natomiast w tym przypadku o konkretne instytucje prawno-polityczne. nawet ujmowane w ich całokształcie. Chodzi więc tylko o zasady leżące u podstaw konstrukcji władzy publicznej. Stąd też zmiana w zakresie konstrukcji którejś z instytucji prawno-politycznych nie oznacza automatycznie zmiany ustroju politycznego. Można więc stwierdzić, że o zmianie ustroju w toku przeprowadzanej w 1989 r. nowelizacji konstytucji decydowało nie przywrócenie w Polsce instytucji prezydenta czy Senatu, ale zmiana zasad, na jakich opierała się dotychczasowa organizacja władzy państwowej. Dokonano tego. zastępując zasadę suwerenności ludu pracującego miast i wsi zasadą zwierzchnictwa narodu, odrzucając zasadę kierowniczej roli partii komunistycznej, odchodząc od zasady jednoizbowości parlamentu na rzecz zasady dwuizbowości ciała przedstawicielskiego, urealniając zasady niezawisłości sędziów i niezależności sądów itp.
Tak więc ustrój polityczny zmienia się nie wraz ze zmianą instytucji prawno-politycznych, ale wskutek zmiany przewodnich idei, na jakich konstytucja opiera konstrukcję władzy publicznej w państwie, a więc ze zmianą zasad organizacji i działania tej władzy. Słusznie też A. Burda podkreślał, że suma instytucji prawno-państwowych daje raczej pojęcie aparatu państwowego, podczas gdy pojęciu ustroju politycznego państwa odpowiada całokształt zasad organizacji i wykonywania władzy publicznej'. Ustrój polityczny a system rządów
Obok pojęcia ..ustrój polityczny" spotykane są również takie określenia, ijak „system polityczny" czy „system rządów". Nie są to jednak terminy równoznaczne, które mogłyby być stosowane zamiennie, każde z nich zawiera treść odmienną, różniącą się od innych. Najszerszym z nich jest pojęcie „system
polityczny", gdyż obejmuje ono struktury władzy publicznej, w tym państwo, ale również instytucje polityczne, jak partie, związki zawodowe, organizacje społeczne, a także panujące poglądy filozoficzne i polityczne. Natomiast znacznie węższy zakres ma pojęcie „system rządów", które obejmuje tylko część zasad składających się na ustrój polityczny. Chodzi w tym przypadku o zasady określające wzajemne stosunki między centralnymi organami państwa, głównie między organami władzy ustawodawczej i wykonawczej. Stąd w zależności od istniejącego ich układu mamy do czynienia z systemem prezydenckim (np. w Stanach Zjednoczonych Ameryki), parlamentarno—gabinetowym (wykształconym w Wielkiej Brytanii, ale rozpowszechnionym i w innych państwach) czy systemem komitetowym, zwanym leż systemem rządów zgromadzenia (np. w Szwajcarii, gdzie rząd występuje w roli komitetu wykonawczego parlamentu).
Ustrój polityczny państwa może przyjmować swoiste zabarwienie, stąd szczegółowo można o nim mówić tylko w świetle zasad zawartych w konkretnej konstytucji. Literatura prawa konstytucyjnego ustala, na podstawie przepisów konkretnej konstytucji, katalog zasad ustroju politycznego, na jakich oparty jest ustrój danego państwa. Niekiedy twórcy konstytucji wysuwają artykuły, w których te zasady zostały zawarte lub z których one wynikają, na czoło przepisów ustawy zasadniczej. Tak postąpili autorzy Konstytucji 1935 r„ czyniąc to w rozdziale I zatytułowanym „Rzeczpospolita Polska", podobnie postąpiono w Konstytucji 1952 r., której rozdział 1 nosił nazwę „Ustrój polityczny", a także w Konstytucji 1997 r.. umieszczając je w rozdziale 1. nazwanym „Rzeczpospolita".
2. Zasady ustroju politycznego wybranych państw.
Niemcy
Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec to demokratyczna republika federalna z jedynym w swoim rodzaju systemem kanclersko-parlamentarnym. Podstawowymi konstytucyjnymi zasadami ustrojowymi Republiki Federalnej Niemiec są: federalizm, demokratyzm, zasada państwa socjalnego i zasada podziału władz oraz samorządności.
Prezydent Niemiec jest formalnie głową państwa, lecz pełni on w zasadzie rolę głównie reprezentacyjną oraz posiada pewną władzę nad systemem sądowniczym. Jego władza nabiera większego znaczenia tylko w czasie kryzysów gabinetowych, kiedy to ma on prawo wskazać kandydata na kanclerza oraz rozwiązać parlament.
to republika związkowa o systemie parlamentarno-gabinetowym. Głową państwa jest prezydent federalny wybierany na 5 lat przez Zgromadzenie Związkowe, składające się z członków Bundestagu oraz takiej samej liczby członków parlamentów krajowych (landów). Obecnym prezydentem Niemiec jest Johannes Rau. Przysługuje mu m.in.: prawo (na wniosek rządu) rozwiązania parlamentu, jeżeli nie wybrał kanclerza lub odmówił wyrażenia kanclerzowi wotum zaufania, reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych, ma prawo zawierania umów z innymi krajami, wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych, mianowania i odwoływania sędziów, dysponuje prawem laski, nie ponosi odpowiedzialności konstytucyjnej, a akty prawne przez niego wydawane wymagają kontryasyganty kanclerza i właściwego ministra.
Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament: izba niższa Bundestag (Parlament Związkowy) i Bundesrat (Rada Związkowa). Inicjatywa ustawodawcza przysługuje rządowi, Bundesratowi oraz posłom do Bundestagu.
Władzę wykonawczą sprawuje kanclerz federalny, którym obecnie jest Gerhard Schrder. Kieruje on rządem, ale sam jest usytuowany ponad poszczególnymi ministrami i całym gabinetem. Wybierany przez Bundestag, na wniosek prezydenta, bezwzględną większością głosów (większość głosów) lub. jeśli prezydencki kandydat nie uzyska wymaganej większości, przez Bundestag. Do kompetencji kanclerza należy: formowanie rządu (formalnie jego skład powołuje i odwołuje prezydenta), określanie jego struktury i zadań, ustalanie wytycznych polityki rządu i administracji, zwoływanie i przewodniczenie obradom gabinetu oraz reprezentowanie rządu na zewnątrz.
Oryginalnym rozwiązaniem odpowiedzialności parlamentarnej kanclerza jest tzw;. konstruktywne wotum nieufności -parlament może je wyrazić tylko wówczas, gdy dokona równoczesnego wyboru jego następcy bezwzględną większością głosów. Funkcję niezawisłego sądu federalnego pełni Związkowy Trybunał Konstytucyjny. Składa się z 16 sędziów wybieranych na 12 lat przez Bundestag i Bundesrat. Do jego kompetencji należąm.in: uchylanie ustaw sprzecznych z konstytucją^ rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między naczelnymi organami federalnymi, orzekanie w sprawach odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta. Niemcy są państwem federacyjnym złożonym z 16 krajów (landów). Każdy z nich ma własną konstytucję, jednoizbowy parlament (z wyjątkiem Bawarii) wybierany na 4 lata (w Sarze i Nadrenii Północnej- Westfalii - 5 lat), który powołuje premiera i zatwierdza utworzony przez niego rząd. Oprócz administracji państwowej jest też samorząd terytorialny, jego jednostkami są gminy, a organem administracji - burmistrz.
Niemiecki system partyjny tworzą w zasadzie: Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna i Unia Chrześcijańsko-Spoleczna (CDU/CSU) i Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD). które są najsilniejszymi partiami, ale w związku z tym, że nie mają większości w parlamencie zmuszone są do zabiegania o poparcie Wolnej Partii Demokratycznej (FDP), jest ona wbudowana w strukturę systemu politycznego. Inne partie polityczne: Sojusz 90 (Zieloni), Partia Demokratycznego Socjalizmu (PDS) i Republikanie.
Ustrój polityczny Francji
Ustrój polityczny Francji opiera się na konstytucji Pranej i. która głosi, że państwo francuskie jest niepodzielną, laicką (IV. laTcite), demokratyczną oraz socjalną republiką Władza wykonawcza we Francji jest dwuczłonowa i należy zarówno do rady ministrów, na czele której stoi premier, jak i do prezydenta. Prezydent, wybierany bezpośrednio przez wszystkich obywateli na 5-letnią (zgodnie z konstytucją kadencja prezydenta powinna trwać 7 lat, lecz na mocy referendum konstytucyjnego z roku 2000 została skrócona do lat 5) kadencję ma prawo powoływania i odwoływania premiera, którego jednak musi również zatwierdzić Zgromadzenie Narodowe, niższa izba francuskiego parlamentu. Prezydent odpowiada za politykę międzynarodową, jest formalnym głównym dowódcą wojska i ma prawo wydawać dekrety oraz kontrasygnować ustawy.
Władza ustawodawcza we Francji należy do dwuizbowego parlamentu, w którym glos decydujący ma Zgromadzenie Narodowe liczące 577 deputowanych, wybieranych bezpośrednio przez obywateli na 5-letnią kadencję. Senat liczy 343 członków, którzy są wybierani na 6-letnią kadencję przez elektorów powoływanych wg skomplikowanego klucza
przez lokalne władze departamentów Francji i niektóre instytucje centralne. Senat jest ciałem doradczym z bardzo ograniczonymi prerogatywami. Inicjatywa ustawodawcza we Francji należy niemal w całości do rady ministrów i prezydenta, aczkolwiek muszą oni stosować się do złożonej procedury legislacyjnej, obejmującej konieczność akceptacji projektów ustaw przed złożeniem w parlamencie przez Radę Stanu Francji.
Władza sądownicza opiera się na prawie stanowionym. Sądy dzielą się na powszechne, wojskowe, administracyjne i rozrachunkowe. Wszystkie cztery piony sądowe są trój instancyjne. Na szczycie sądów powszechnych i wojskowych znajdują się odpowiednie sądy kasacyjne. Na czele systemu sądów administracyjnych znajduje się wydział kasacyjny Rady Stanu Francji. Naczelny Sąd Rozrachunkowy jest ostatnią instancją sądów rozrachunkowych. Sędziowie wszystkich pionów sądownictwa Francji są państwowymi urzędnikami powoływanymi przez ministra sprawiedliwości. Konstytucja i ustrój sądów zapewnia jednak raz powołanym sędziom wysoki stopień niezależności od władzy wykonawczej. Rada Konstytucyjna Francji posiada strukturę, zakres władzy i sposób wybierania sędziów bardzo zbliżony do polskiego Trybunału Konstytucyjnego.
Francja jest państwem silnie scentralizowanym. Cały kraj jest podzielony na departament} (fr. departement), odpowiadające polskim powiatom. Władze departamentów pochodzą częściowo z wyboru ich mieszkańców, a częściowo są powoływane przez radę ministrów. Jakkolwiek trwa stopniowy proces decentralizacji państwa, lokalna samorządność jest wciąż znacznie mniej rozwinięta niż w większości państw Unii Europejskiej.
Władza wykonawcza
W swym założeniu konstytucja utrzymuje dwuczłonową egzekutywę. Szef rządu otrzymał inną nazwę niż w IV Republice, zamiast prezesa rady ministrów - premier. Głową państwa jest prezydent Republiki. On to, a nic premier, przewodniczy posiedzeniom rządu. Prezydent, jako arbiter, posiadający pewne uprawnienia osobiste został usytuowany ponad partiami politycznymi. Charles cle Gaulle sam przekonywał, że zapewni to normalne funkcjonowanie władz. Dlatego też ustrój V Republiki zyskał nazwę „semiprezydencki". Prezydent Republiki
Zgodnie z konstytucją prezydent Republiki (fr. Presidenl de la Republiąue) miał być wybierany na siedem lat. jednak obecnie jego kadencję skrócono do pięciu łat w wyniku referendum konstytucyjnego z 2000 roku. To prezydent desygnuje kandydata na premiera, przewodzi Radzie Ministrów, jest zwierzchnikiem sil zbrojnych oraz ma prawo parafowania traktatów międzynarodowych. Prezydent ma prawo poddawania różnych kwestii politycznych pod referendum oraz może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe. W sytuacjach nadzwyczajnych prezydent może przejąć pełnię władzy w państwie.
Zgodnie z systemem stworzonym przez de Gaulle'a prezydent ma dużą władzę. Jeżeli w parlamencie dominuje jego frakcja polityczna, to on decyduje kto będzie premierem oraz określa cele polityczne rządu. Jednak gdy frakcja prezydencka stanowi mniejszość parlamentu, prezydent musi wyznaczyć premiera wywodzącego się z opozycyjnej wobec siebie większości. Zjawisko względnej współpracy pomiędzy premierem i prezydentem wywodzącymi się z przeciwnych obozów politycznych nosi miano koabitacji i po raz pierwszy opisano je właśnie we Francji.
W takiej sytuacji dwukrotnie znalazł się Jacąues Chirac - w latach 1986-1988 jako prawicowy premier przy socjalistycznym prezydencie oraz jako prezydent z socjalistycznym rządem w okresie od maja 1 997 do 2002 roku.
Rada Ministrów
Francuski rząd (fr. gouvernement) . któremu przewodniczy premier Francji (IV. Premier ministre), wykonuje swoje uprawnienia konstytucyjne z pomocą służby cywilnej oraz sil zbrojnych.
Gabinet jest odpowiedzialny przed parlamentem. Zgromadzenie Narodowe ma prawo przegłosowania wotum nieufności, co powoduje dymisję rządu. Ministrowie muszą udzielać odpowiedzi na pytania zadawane przez członków parlamentu zarówno na piśmie jak ustnie, co określa się po francusku jako questions au gouvernement. Jednocześnie ministrowie mają obowiązek stawiać się na posiedzeniach komisji dotyczących kierowanych przez nich resortów.
Zgodnie z tradycją rada ministrów składa się z następujących urzędników ministrów,
wiceministrów (ministres delćgues), sekretarzy stanu (secretaires d'etat),
W historii Piątej Republiki niektórzy ministrowie mieli też tytuł wicepremiera (ministres d'Etat), ale miał on znaczenie wyłącznie prestiżowe.
Liczba ministrów oraz podział kompetencji zmieniał się w różnych gabinetach. Jednak pewne najważniejsze funkcje i urzędy pozostawały niezmienne: Ministerstwo Finansów (podatki i budżet),
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (bezpieczeństwo, władze lokalne), Ministerstwo Sprawiedliwości (więzienia, obsługa sądów, nadzór nad prokuraturą), Ministerstwo Edukacji, Ministerstwo Obrony. Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
Rząd ma znaczącą rolę w określaniu prac legislacyjnych realizowanych w parlamencie. Posiada prerogatywy uprawniające go do inicjatywy ustawodawczej oraz składania poprawek podczas posiedzeń parlamentu. Rząd może też powołać się na specjalny tryb pracy ustawodawczej, który skraca cykl tworzenia prawa.
W zwyczaju jest, że gabinet zbiera się raz w tygodniu (rano w środę) w Pałacu Elizejskim (IV. Palais d'Elysee) odpowiadając na zaproszenie prezydenta.
Od 31 maja 2005 do 1 5 maja 2007 funkcje premiera Francji pełnił Dominiąue de Villepin wywodzący się z prawicowej partii UMP. Uprzednio był on ministrem spraw zagranicznych. Villepin objął funkcję po tym. jak jego poprzednik Jean-Pierre Raffarin podał się do dymisji na skutek klęski w referendum dotyczącym ratyfikacji traktatu konstytucyjnego. Rząd cieszył się małym poparciem społeczeństwa, które odrzuca próby przeprowadzenia niezbędnych reform socjalnych. Francuzi obwiniają całą klasę polityczną o przyczynienie się do wzrostu bezrobocia powyżej 10%.
Procedury legislacyjne władzy wykonawczej
Tylko prezydent i premier maja prawo podpisywania dekretów (decrets): prezydent ma uprawnienie do wydawania dekretów zawierających nominacje oraz dymisje wysokich urzędników cywilnych oraz dowódców wojskowych. Lista stanowisk obsadzanych w ten sposób jest wyszczególniona w konstytucji oraz ustawach regulujących funkcjonowanie poszczególnych instytucji.
premier wydaje dekrety stanowiące rozporządzenia, kontrasygnowane przez odpowiedzialnych za poszczególne dziedziny ministrów. W niektórych obszarach rozporządzenia są jedyną regulacja, ale zwykle pełnia rolę aktów wykonawczych do wydanych już ustaw. W niektórych przypadkach przed wydaniem dekretu konieczne jest skonsultowanie go z Radą Stanu (fr. Conseil d'Etat), wtedy nosi on zwyczajową nazwę decrets en Conseil d'Etat. Dekrety nie poddane temu procesowi określane są jako dekrety uproszczone (decrets simples).
Poszczególni ministrowie maja, uprawnienia do wydawania decyzji administracyjnych (arretes) w ramach zarządzanych przez nich instytucji, ale mają one niższą rangę legislacyjną niż ustawy i dekrety.
Wladza u s t a w o d a w c za
Parlament francuski jest dwuizbowy. Składa się ze Zgromadzenia Narodowego i Senatu. Obie izby zbierają się na jedną sesję w roku trwającą od pierwszego roboczego dnia października do ostatniego roboczego dnia czerwca, ale w trakcie sesji nie może zebrać się na więcej niż na 120 posiedzeń. Odbywać się mogą także sesje nadzwyczajne zwoływane przez prezydenta na wniosek premiera lub większości członków Zgromadzenia Narodowego. Na czele każdej z izb stoi przewodniczący, kierujący jej obradami. Jednym z ważniejszych organów jest także biuro (prezydium), w którego skład wchodzą: przewodniczący, jego zastępcy, sekretarze, kwestorzy. W skład izb wchodzą komisje stale (po sześć w każdej z izb) oraz komisje specjalne. Obie izby działają na podstawie wewnętrznie obowiązujących regulaminów
Mimo że uprawnienia parlamentu są mniejsze niż w Czwartej Republice, może on jednak doprowadzić do upadku rządu, jeżeli Zgromadzenie Narodowe przegłosuje absolutną większością wotum nieufności.
Gabinet ma silny wpływ na prace parlamentu. Istnieje tryb legislacyjny, w którym rząd składa projekt ustawy do parlamentu i jeżeli nie pojawi się wniosek o wotum nieufności dla gabinetu, to nowy akt prawny zostaje uchwalony bez glosowania. W przypadku, gdy parlamentarzyści będą chcieli zablokować ustawę, cala procedura może trwać maksymalnie 72 godziny (24 na złożenie wniosku o wotum nieufności i 48 na jego przegłosowanie). Stosunek ustaw parlamentu do rozporządzeń rządu
We francuskim systemie prawnym istnieje różnica pomiędzy ustawami (loi) i związanymi z nimi aktami wykonawczymi, czyli rozporządzeniami (reglement) stanowionymi dekretami (decrets) wydanymi przez premiera.
Zgodnie z konstytucją Francji, jedynie poprzez ustawy mogą być regulowane następujące dziedziny życia:
prawa obywatelskie oraz inne najważniejsze uprawnienia przyznawane obywatelom, obowiązki obywateli związane z obroną kraju.
przyznawanie obywatelstwa, emigrację, małżeństwa oraz prawa rodzicielskie, dziedziczenie, darowizny,
ściganie i karanie za najcięższe przestępstwa, procedury karne, amnestie, powoływanie sądów oraz uprawnienia sędziów, prokuratorów i adwokatów,
podstawę opodatkowania, jego wysokość i sposób ściągania podatków jak również politykę monetarną,
ordynacje wyborcze do ciał obieranych w wyborach powszechnych, uprawnienia urzędników służby cywilnej, oraz służb mundurowych, nacjonalizację oraz prywatyzację mienia, ogólne zasady organizacji systemu obrony narodowej,
uprawnienia i podział terytorialny samorządów oraz źródła ich finansowania, system szkolnictwa,
stosunki pracy, tworzenie związków zawodowych, ubezpieczeń społecznych.
Parlament uchwala trzy rodzaje ustaw: konstytucyjne, organiczne i zwykle. W drodze ustaw konstytucyjnych regulowany jest ustrój państwa. Ustawy organiczne są uchwalane w wyniku realizacji zapowiedzi konstytucyjnych. Stoją one wyżej w hierarchii niż ustawy zwykle. Parlamentarzyści uczestniczą w głosowaniach osobiście. Jednak możliwe jest w wypadku nieobecności delegowanie głosu, zarówno na posiedzeniu plenarnym, jak i w komisjach.
Szczególną ustawą jest budżet państwa, który określa źródła finansowania oraz zobowiązania państwa.
Pozostałe obszary ładu prawnego są regulowane przez rozporządzenia rządu.
Procedury legislacyjne parlamentu
Inicjatywa ustawodawcza należy do rządu, a właściwie rady ministrów, jak również do odpowiednio licznej grupy parlamentarzystów. Projekt nowego prawa zgłoszony przez rząd określa się jako projel cle łoi, a len złożony przez członków legislatywy jest nazywany proposition de loi. Każdy projekt ustawy rządowej jest opiniowany przez Radę Stanu (Conseil d'Etat), przed rozpoczęciem procesu ustawodawczego. Projekty ustaw proponowane przez grupę parlamentarzystów nie mogą zwiększać obciążenia budżetu bez podania źródła finansowania nowych wydatków.
Ustawy rządowe rozpoczynają swój proces legislacyjny w Zgromadzeniu Narodowym, a te zgłoszone przez członków którejś z izb legislatywy są rozpatrywane najpierw w tej izbie. Jeżeli przepisy proponowane przez obie izby różnią się między sobą, to powoływana jest specjalna komisja harmonizacyjna. Składa się ona po polowie z członków Senatu i Zgromadzenia Narodowego. Jeżeli jej prace zakończą się baskiem, to o ostatecznym tekście decyduje niższa izba parlamentu.
Nowe prawo musi być podpisane przez prezydenta. Na tym etapie głowa państwa, przewodniczący obu izb (IV. president), grupa 60 senatorów lub 60 posłów może zaskarżyć projekt przed Radę Konstytucyjną. Prezydent ma też prawo weta. które zmusza parlament do ponownego glosowania projektu ustawy. Jeżeli nowe prawo zostanie przegłosowane, to prezydent musi je podpisać. Po kontrasygnacie przez odpowiedniego ministra ustawa jest publikowana w dziennik li ustaw (IV. Journal Officiel de la Republique Francaise).
Zgromadzenie Narodowe
Zgromadzenie Narodowe (fr. Assemblee Nationale) jest niższą izbą parlamentu francuskiego. Składa się z 577 deputowanych (posłów) wybieranych na 5-letnią kadencję w systemie większości bezwzględnej. Podczas każdych wyborów głosowanie obejmuje cały skład Z grom adzen i a N a ro d o we go.
Po ukonstytuowaniu się nowo wybranego parlamentu, o tym kto zostanie premierem
decyduje zwykle partia mająca najwięcej miejsc w parlamencie.
Senat
Senat składa się z 343 senatorów (rok 2008). Jego skład jest obierany przez około 145 tys. elektorów. Od 1 lipca 2004 r. kadencja senatora trwa 6 lat. a co 3 lata lala polowa składu izby jest wymieniana. Do 30 czerwca 2004 kadencja senatora trwała 9 lat, a co 3 lata odnawiano 1/3 składu izby.
Elektorzy to zwykle przedstawiciele władzy lokalnej. 322 senatorów reprezentuje swoje departamenty (fr. departements), 9 - terytoria zależne, zaś 12 - Francuzów mieszkających na emigracji.
Prerogatywy Senatu są bardzo ograniczone i zwykle ro;*trzygający glos ma Zgromadzenie Narodowe. W historii Piątej Republiki izba wyższa zwykle była kierowana przez prawicową większość. Wynikało to z ordynacji wyborczej. Dziś wielu Francuzów uważa sposób obierania Senatu za zupełny anachronizm.
Rada Społeczno-Ekonomiczna
Rada Społeczno-Ekonomiczna (fr. Le Conseil Economiąue et Social ) jest ciałem doradczym. Nie bierze udziału w procesie legislacyjnym, ale konsultuje tworzone prawo, szczególnie w kwestiach związanych z gospodarką i sprawami społecznymi. Rada publikuje raport)', które są przesyłane do rządu i parlamentu oraz publikowane w dzienniku ustaw.
Ustrój polityczny Wioch
Włoska ustawa zasadnicza jest zaliczana do modelowych rozwiązań konstytucjonalizmu europejskiego okresu powojennego! 81. Weszła w życic 1 stycznia 1948, po uprzednim uchwaleniu w dniu 22 grudnia 1947. Twórcą Konstytucji (wł. Costituzione delia Repubblica łtaliana) była wyłoniona w wyborach powszechnych z 2 czerwca 1946 Konstytuanta (wl. Assemblea Coslituente delia Repubblica łtaliana). Uzupełnieniem włoskiej ustawy zasadniczej są ustawy konstytucyjne, przyjmowane w takim samym trybie jak poprawki do Konstytucji. Obecna Konstytucja, na którą składa się ok. 150 artykułów, należy do najobszerniejszych spośród europejskich ustaw zasadniczych[9].
Główne zasady ustrojowe zawarte w pierwszej części ustawy zasadniczej to: demokraty/m. parlamentaryzm, decentralizacja władzy, praworządność i jej gwarancje oraz prawa i wolności jednostki. Podobnie jak w przypadku Republiki Federalnej Niemiec przyczyną umieszczenia w konstytucji szczegółowych i rozbudowanych definicji zasad ustrojowych było dążenie do radykalnego zerwania z systemem faszystowskimi 8].
Procedura zmiany
Włoska Konstytucja ma charakter sztywny. Jej zmiana wymaga nadzwyczajnej procedury w postaci dwukrotnego uchwalenia poprawek przez każdą z izb Parlamentu. Między głosowaniami w obu izbach musi minąć minimum trzy miesiące. Glosowanie w izbie
wyższej obarczone jest wymogiem większości bezwzględnej. Ponadto na żądanie 20% członków jednej z izb, pięciuset tysięcy wyborców lub pięciu rad regionalnych władze zobowiązane są do zorganizowania referendum zatwierdzającego zmiany. Wnioski takie nie mogą być jednak składane jeśli w drugim głosowaniu w każdej z izb osiągnięta została większość 2/3 głosów.
Sąd Konstytucyjny
Włoski Sąd Konstytucyjny (wl. Corte Costituzionale delia Repubblica Italiana, znany też jako Tribunal Constitucional - Trybunał Konstytucyjny) jest pierwszym powojennym trybunałem konstytucyjnym w Europie. Wbrew nazwie, zgodnie z literą Konstytucji nie stanowi on części władzy sądowniczej, lecz jest organem politycznym, funkcjonującym poza systemem sądów powszechnych| 1 1]. W jego skład wchodzi piętnastu sędziów - pięciu nominowanych przez prezydenta, pięciu nominowanych przez obradujące wspólnie obie izby Parlamentu, trzech wybieranych przez Trybunał Kasacyjny, jeden przez Radę Stanu i jeden przez Trybunał Obrachunkowy. Dziewięcioletnia kadencja nie może być powtarzana, a funkcji sędziego Trybunału nie wolno łączyć z innymi funkcjami państwowymi| 121. Zakres kompetencji Trybunału obejmuje kontrolę procedury uchwalania i zgodności aktów normatywnych z ustawą zasadniczą, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych oraz egzekwowanie odpowiedzialności konstytucyjnej. W kwestii zgodności z zasadami Konstytucji kontroli Trybunału podlegają: ustawy konstytucyjne (w zakresie procedury ich uchwalania); ustawy zwykle;
dekrety i tymczasowe rozporządzenia z mocą ustawy; ustawy regionalne[12].
Wioski Sąd Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy: władzami państwa; państwem a regionem; regionami [131.
Ponadto Trybunał jest organem przed którym odpowiedzialność za zdradę stanu lub pogwałcenie Konstytucji ponosi Prezydent Republiki. Procedurę postawienia go przed Trybunałem rozpoczyna Parlament na wspólnym posiedzeniu obu izb. Uchwalenie stosownego wniosku wymaga bezwzględnej większości głosów. W tym wypadku Trybunał pracuje w składzie poszerzonym o szesnastu członków wylosowanych spośród obywateli posiadających bierne prawo wyborcze w wyborach do Senatu[14|.
Parlament
Wioski Parlament (wl. Parlamento Italiano) jest dwuizbowy, tworzy go Izba Deputowanych (wł. Camera dei Deputali) oraz Senat (wl. Senato delia Repubblica). Obie izby stanowią polityczną reprezentację suwerennego ludu. wyjątkiem od lej zasady jest możliwość mianowania pięciu senatorów dożywotnich za wybitne zaslugi| 1 5 ]. Parlamentarzyści reprezentują naród i nie wiążą ich żadne dyrektywy^ 16]. Obie izby mają podobną strukturę wewnętrzną, a ich członkom przysługuje immunitet| 17] oraz prawo do wynagrodzenia[l 8J[19|. Jednakowe są także reguły funkcjonowania Izby Deputowanych i Senatu - jawne obrady|20|. wymóg zwykłej większości i zachowania kworum w głosowaniach oraz struktura wewnętrzna[21][221.
W obu izbach Parlamentu wyróżnia się z następujące elementy strukturalne: przewodniczących (Przewodniczący Izby Deputowanych - wł. te delia Camera dei deputati i Przewodniczący Senatu - wl. Presidente del Senato delia Repubblica) - reprezentują izby,
kierują ich pracami, przyjmują projekty ustaw, wnioski, zapytania i interpelacje, decydują o przesyłaniu projektów do prac komisji;
prezydia (wł. Praesidium) - w skład prezydium wchodzi przewodniczący izby, czterech zastępców, trzech kwestorów i ośmiu sekretarzy. Prezydia rozstrzygają kwestie administracyj ne; komitety (wl. Giunta); Komitety ds. regulaminowych; Komitety ds. wyborczych i immunitetu;
Komitet ds. odpowiedzialności deputowanych - w Izbie Deputowanych; Komitet ds. europejskich - w Senacie;
komisje (wl. Commissione) - po trzynaście dla każdej z Izb. Ich członkowie delegowani są
po równej liczbie z każdej partii do danej komisji. Komisje dzielą się na:
problemowe;
specjalne;
nadzwyczajne[23] [24].
Kadencja
Od 1963 okres kadencji dla obu izb biegnie równolegle i wynosi równo pięć lal. Wybory do obu izb nowego parlamentu muszą się odbyć w maksymalnie 70 dni od momentu zakończenia kadencji poprzedniego parlamentu. Nowo wybrany parlament musi się spotkać w maksymalnie 20 dni od momentu wyborów. Do czasu ukonstytuowania się nowego parlamentu stary zachowuje wszystkie swoje kompetencje.
Sesje Parlamentu dzielą się na zwyczajne i nadzwyczajne. Pierwsze rozpoczynają się w pierwszy nieświąteczny dzień lutego i października, natomiast drugie wymagają inicjatywy jednego z przewodniczących izb, 1/3 członków parlamentu lub Prezydenta Republiki. Skrócenie kadencji następuje aktem Prezydenta na wniosek członków Rady Ministrów i za ich kontrasygnatą. W przypadku uruchomienia owej procedury istnieje konstytucyjny wymóg wysłuchania przewodniczących. Kadencja parlamentu nie może być przez nikogo przedłużona w czasie pokój u. [22].
Wybory
Parlamentarzyści wybierani są w wyborach równych, tajnych, powszechnych, bezpośrednich i w glosowaniu osobistym[25 ]. Zróżnicowany jest natomiast wiek zapewniający prawa wyborcze. Do Izby Deputowanych wynosi on 18 lat (czynne) i 25 (bierne), zaś do Senatu odpowiednio 25 i 40 lat. Ponadto senatorem dożywotnim zostaje każdy były Prezydent Republiki [22]....
Msyogi