· TYPOLOGIA PAŃSTW WG ROBERTA VON MOHLA
Dzielił państwa na gatunki biorąc pod uwagę kto i w jaki sposób rządzi:
– Państwa patriarchalne – oparte na głowie rodziny
– Państwa teokratyczne – wszystko za sprawą boską
– Państwa patrymonialne – umowa społeczna
– Państwa ogólnospołeczne – państwa antyczne
– Państwa prawne – legalizm w postępowaniu
– Państwa despotyczne – rządy despoty
· Funkcja wewnętrzna i zewnętrzna państwa: układ relacji.
Funkcja wewnętrzna państwa jest skierowana do osób, grup społecznych i instytucji pozostających w jego granicach. W ramach tej ogólnej funkcji wyróżniamy następujące funkcje szczegółowe:funkcję prawodawczą-państwo wystepuje jako podmiot tworzący prawo i wyznaczający normy społecznego postepowania; porządkową - państwo podejmuje działania
zapewniające utrzymanie ładui porządku oraz wymuszające przestrzeganie prawa; administracyjną - państwo na co dzień reguluje różne sfery życia publicznego; gospodarczą - państwo w zależności od potrzeb może być przedsiębiorcą, udziałowcem,planistą, koordynatorem procesów gospodarczych bądż tylko strażnikiem ogólnych reguł działania w gospodarce;socjalną - państwo może organizować ubezpieczenia społeczne, opieke socjalną i utrzymywać służę zdrowia oraz funkcję kulturalno wychowawczą - państwo buduje system edukacyjny i wspiera życie kulturalne.
o Funkcja zewnętrzna państwa zawiera w sobie natomiast tę jego aktywność, która wykracza poza terytorium państwa. Funkcja ta obejmuje głównie zadania związane ze stosunkami z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Podejmując działania na arenie międzynarodowej, państwo przede wszystkim ma na względzie interesy własnej racji stanu, a więc pragnie zapewnić sobie spokój i bezpieczeństwo.Funkcja ta jest całokształetem działalności prowadzonej w zakresie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,zmierzającej do ochrony interesów, których rzecznikiem jest dane państwo.
Ø Układ relacji między tymi funkcjami jest taki,że funkcja wewnętrzna jest odpowiedzialna za to co dzieje się wewnątrz danego państwa a funkcja zewnętrzna dba o interesy swojego państwa poza nim. Funkcja zewnętrzna najbardziej wpływa na funkcję gospodarczą państwa w przypadku kiedy na świecie sąK jakies zachwiania gospodarcze, momentalnie w każdym państwie cywilizowanym jest to odczówalne w większym lub mniejszym stopniu. Minimum działalności państwa w stosunku do gospodarki(powiązanej z funkcją zewnętrzną) to ochrona własnej gospodarki przed nadmierną ingerencją z zewnątrz oraz promowanie jej na świecie.
· Funkcja kulturalno wychowawcza.
(inaczej funkcja kulturalno oświatowa) w uproszczeniu rozumiane jet to jako: państwo budujące system edukacyjny i wspiera życie kulturalne. Jest ona elementem budujacym funkcje wewnętrzną państwa. Działalność państwa w sferze kultury może ograniczać się do wspierania inicjatyw podejmowanych przez różne środowiska społeczne. Państwo totalitarne wykorzystuje tę funkcję do indoktrynacji społeczeństwa.między wszystkimi funkcjami państwa zachodzi ścisły związek, z którego wynika konieczność współpracy organów państwowych realizujących poszczególne funkcje.Funkcja kulturalna także jest rozumiana jako zapewnienie edukacji, upaństwowienie instytucji kulturalnych i środków masowego przekazu.
· Kryteria wyodrębniania funkcji państwa.
Funkcje państwa wyznaczane są przez społeczeństwo.Funkcje są pewnymi oczekiwaniami społeczeństwa od państwa które legitymizują państwo.Państwo wiąże się z wieloma funkcjami(także cele i zadania). Można powiedzieć, że funkcje państwa są determinowane przez społeczeństwo.Celem państwa jest dobro społeczeństwa i dlatego to ono wyznacza kryteria wyodrębniania funkcji państwa. Również kryterium wyodrębniania funkcji państwa może określać kierunek działalności państwa i opierając się na tym kryterium państwo może określić swoje funkcje wewnętrzne i zewnętrzne.
· Solidarystyczna koncepcja funkcji państwa.
Państwu przypisać można funkcje klasowe, jest instytucją integracyjną. Państwo stanowi najszerszą formę organizacji społeczeństwa. Jest niepowtarzalną i jedyną w swoim rodzaju instytucją, ponieważ nadaje życiu zbiorowemu zewnętrznej organizacji, albo inaczej mówiąc - życie to formalizuje i struktulizuje. Państwo należy uznać za najpoważniejszą instytucję społeczną, a także za najbardziej znaczący fenomen przynależny do świata polityki. Wszelka bowiem aktywność społeczna czy polityczna dokonuje sie w jego ramach i na podstawie stworzonych przezeń reguł. Obecność państwa odczówamy na co dzień, gdyż zmuszeni jesteśmy wchodzić w rozliczne kontakty z reprezentującymi je strukturami - organami władzy, administracją, sądami, policją, wojskiem itd.
· Krytyka koncepcji państwa narodowego.
Państwo narodowe można określić mianem społeczeństwa jednonarodowego, czyli takiego którego niemal wszyscy mieszkańcy należą do jednego narodu. Naród to powstająca w toku dziejów wspólnota ludzi, którzy posługują się jednym językiem ojczystym (sporadycznie kilkoma językami), uznają pewne terytorium za ziemię ojczystą, a także mają świadomość wspólnoty pochodzenia i kultury oraz posiadają własne państwo lub zmierzają do jedgo posiadania. Społeczeństwo jednonarodowo jest anty internacjonalistyczne i bedzie staralo sie niedopuscic do powstania wiekszych skupisk mniejszosci narodowych na swoim terytorium. Nie bedzie chciało wchodzic z innymi państwami w różnego rodzaju unie.
· Pojęcie rewolucji.
,,Rewolucja zaczyna się wtedy, gdy wyłania się więcej niż jeden blok władzy,postrzegany przez część ludności jako legalny i suwerenny, a kończy się gdy pozostaje tylko jeden blok władzy''(P.Aman). Charakterystyczną cechą sytuacji rewolucyjnej jest wielowładza. Ma ona wspólny cel dla różnych grup społecznych. Występuje ona w sytuacji beznadziejnej. Grupa, która wywołuje rewolucję posiada alternatywny program, który musi się różnić od programu władzy. ''Nowa władza'' bierze władzę spośród mas rewolucyjnych. Ludzie są gotowi na wszystko aby poprzeć władzę rowolucyjną. Słabość władzy jest jedną z podstawowych cech jej upadku. Pierwsze skutki rewolucji to wdrażanie postulatów rewolucyjnych. Jedną z konsekwencji rewolucji będzie nowa struktura społeczna.,,Rewolucja jest to szybka, fundamentalna i gwałtowna zmiana dominujących wartości i mitów społeczeństwa, instytucji politycznych, struktury społecznej,przywództwa, a także działalności i polityki rządu''(S.Huntington)
· Pojęcie reformy.
Reforma jest to zmiana ulepszający dotychczasowy stan rzeczy. Jest to przekształcenie jakiegoś systemu, instytucji państwowych, społecznych itp. bez naruszenia ich podstawy. Np. reforma ustroju państwa może być planowana i świadomie programowaną zmianą ustroju. W każdym przypadku pojęcie zmiany-reformy ustroju politycznego państwa powinno być kojarzone ze skoncentrowaną w czasie jakościową zmianą istotnych zasad(lub zasady) funkcjonowania państwa lub jego aparatu, organizacji terytorialnej bądź relacji w układzie między instytucjami państwa i ich zbiorowościami. Zmiana ustrojowa może być wynikiem zmiany elit rządzących, zajmujących pozycję oligarchiczną w systemie władzy państwowej. Zmiana ustrojowa może być też następstwem przewrotu politycznego lub stanowić rezultat porozumienia przeciwstawnych sił i opcji politycznych.
· Pojęcie transformacji.
Transformacja jest to proces przemiany tudzież przeobrażenia bądż przekształcenia.Transformacja obejmuje społeczeństwo, ustrój polityczny i gospodarkę, a także politykę zagraniczną państwa. Załamanie i upadek starego systemu wymusza zbudowanie nowego. Oznacza to konieczność tworzenia nowych norm, reguł i instytucji. W okresie transformacji następują przemiany: w strukturze społeczeństwa, w obrębie interesów grupowych oraz w świadomości społecznej. Np. Polski dokonująca się transformacja systemowa jest drogą przechodzenia od państwa autorytarnego do państwa demokratycznego; transformacja w sferze gospodarki jest to proces przechodzenia od gospodarki nakazowo - rozdzielczej do gospodarki rynkowej.
· ęłęóReformy w dziejach państwa.
Pojęcie reformy.Reforma jest to zmiana ulepszająca dotychczasowy stan rzeczy. Jest to przekształcenie jakiegoś systemu, instytucji państwowych, społecznych itp. bez naruszenia ich podstawy. Np. reforma ustroju państwa może być planowaną i świadomie programowaną zmianą ustroju. W każdym przypadku pojęcie zmiany - reformy ustroju politycznego państwa powinno być kojarzone ze skoncentrowaną w czasie jakościową zmianą istotnych zasad (lub zasady) funkcjonowania państwa lub jego aparatu, organizacji terytorialnej bądź relacji w układzie między instytucjami państwa i ich zbiorowościami. Zmiana ustrojowa może być wynikiem zmiany elit rządzących, zajmujących pozycję oligarchiczną w systemie władzy państwowej. Zmiana ustrojowa może być też następstwem przewrotu politycznego lub stanowić rezultat porozumienia przeciwstawnych sił i opcji politycznych.
· Wojny państwowe:
- wojna staje się stanem prawnym między państwami (właściwie od pokoju westfalskiego 1648)
- legitymizację do prowadzenie wojny ma państwo
- wojna ma swój początek i koniec uregulowany prawnie
· Państwo dobrobytu.
Państwo dobrobytu nazywane również państwem opiekuńczym lub socjalnym. Oznacza państwo gwarantujące każdemu obywatelowi minimalne standardy (dotyczące dochodu, życia, mieszkania, wykształcenia, opieki zdrowotnej, socjalnej). Można je uważać za naturalną konsekwencję rozszerzania idei demokratyzacji na sferę opieki społecznej.
Nowoczesne liberalno - demokratyczne państwo przemysłowe, którego interwencja dotyczy:
wprowadzania szerokiego zakresu opieki społecznej dla większości społeczeństwa
dążenia do utrzymania pełnego zatrudnienia.
nacjonalizacji lub regulacji wielu kluczowych gałęzi przemysłu, przy czym przeważająca część gospodarki pozostaje w rękach prywatnych przedsiębiorców.
Genezę p.d. wiąże się z rozwojem społeczeństw industrialnych w końcu XIX w., kiedy podjęto walkę o uznanie praw społecznych na równi z prawami cywilnymi i politycznymi. Ideałem p.d. jest realizacja idei wolności, równości, demokracji i wzrostu ekonomicznego przy zachowaniu podstaw systemu kapitalistycznego. Poprzez odpowiednia politykę społeczną, ekonomiczną i fiskalną, państwo może kontrolować pośrednio rynek, a tym samym działać na rzecz stworzenia sprawiedliwego, bardziej równego i zintegrowanego społeczeństwa. Z jednej strony należy otoczyć każdego obywatela opieką rozwijając służby socjalne, z drugiej zaś – podjąć program wyrównania dochodów. Państwo powinno oddziaływać stymulująco na rozwój gosp., prowadząc odpowiednią politykę kredytowo – cenową oraz politykę pełnego zatrudnienia. Zwolennicy p.d. przekonują, że realizacja jego założeń zmniejsza nierówności socjalne i ekonomiczne, zapobiega konfliktom społecznym oraz zwiększa stabilność państwa. Przeciwnicy starają się udowodnić, że funkcjonowaniu p.d. towarzyszą: instytucjonalizacja życia społecznego, likwidacja mechanizmów rynkowych, upaństwowienie społeczeństwa. Uważają, że powiększanie wydatków na cele publiczne oraz utrzymywanie rozbudowanych służb socjalnych prowadzi do wzrostu deficytu budżetowego państwa i inflacji.
· Podaj definicje władzy politycznej.
Władza polityczna wiąże się zawsze pośrednio lub bezpośrednio z konfliktami wielkich grup społecznych (np. w narodach) na tle podziału rożnego rodzaju wartości.
· Jak należy rozumieć pojecie systemu politycznego.
System polityczny – ogół organów państwowych, partii politycznych i grup społecznych (formalnych i nie formalnych) uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki miedzy nimi (dawniej system rządów)
Ø organy państwa – przewidziane konstytucja, ustawami i innymi aktami prawnymi organy ustawodawcze, wykonawcze, sadownicze, kontrolne.
Ø Partie polityczne – reprezentujące interesy rożnych grup społecznych, są elementem podstawowym z pkt. widzenia sprawowania rządów we współczesnym państwie.
Ø Organizacje społeczne – stowarzyszenia, związki zawodowe.
Ø Grupy formalne – np. kościoły i zw. wyznaniowe.
Ø Grupy nieformalne – np. mniejszości narodowe, gr. rasowe występujące w danym państwie.
Podsystemy:
· Instytucjonalny – np. samorządy
· Regulujący (normatywny) – normy prawne
· Funkcjonalny – formy zarządzające, kierowanie opinii publicznej
· Komunikacyjny – przepływ informacji miedzy instytucjami
Klasyfikacja systemowa zaczęła być lansowana z USA w latach 50 XX w.
System polityczny nawiązuje do cybernetyki, osadzony jest w otoczeniu: jest złożoną strukturą otwartą: zdolny do relacji z tym otoczeniem, zdolny do rozwoju, odbierania bodźców oraz ich przetwarzania.
Gdy system zaczyna tracić równowagę, mowa jest o destabilizacji, kryzysie.
Wpływ informacji do otoczenia – sprzężenie zwrotne.
3 elementy składowe systemu politycznego:
· Wspólnota polityczna
· Reżim polityczny
· Instytucje polityczne
System jest zdolny do odczytywania tych żądań , ale musi działać tak, aby przetrwać – na własne dobro. Musi ustalić hierarchie i harmonogram, kiedy którą decyzją, żądaniami się zająć, a także oszacować jaką wiedzą dysponuje, ile ma „rak” do pracy, pieniędzy. Musi także wybrać drogę, którą chce te zadania zaspokoić.
· Europeizacja państwa narodowego.
Państwo narodowe – suwerenne, które ulega przemianom w procesie europeizacji. Słabość wizji i koncepcji co do rozwoju państwa europejskiego, zatem nadal jest i będzie potrzebna współpraca miedzy państwami. Brak recepty na rożne dziedziny życia, które są trudne do europeizacji, np. sprawy socjalne. Ograniczona jest ilość środków finansowych, za pomocą których można by zapewnić rożne korzyści związane z państwem europejskim. Opinia publiczna także zaczyna słabnąc, staje się bardziej krytyczna i sceptyczna; czeka na rożne propozycje państwa europejskiego. A państwo narodowe nadal będzie potrzebne, by proces integracji nadal postępował.
Europeizacja państwa – powstawanie, zmiana oraz adaptacja struktur instytucjonalnych i funkcji. Wprowadzenie nowych norm i zasad regulujących poszczególne instytucje w państwie.
2. Porządek konstytucyjny. Bezpośrednie zastosowanie prawa europejskiego, nadrzędność nad prawem krajowym, jednolita interpretacja
3. System rządowy i administracyjny. Podlegają europeizacji, największym zmianom. Europeizacja przyczynia się do odparlamentaryzowania tzn., że większość spraw załatwia się bez większego udziału parlamentów międzynarodowych, a co za tym idzie, dochodzi do umocnienia władz rządowych.
4. Tożsamość narodowa – chodzi o to, by czuć się Europejczykiem, gdy kros bardzo przywiązany do swojego kraju, mówi, że jest danej narodowości, np. Europejczykiem i Francuzem, a Niemcy czują się bardziej Niemcami niż Europejczykami. Jest po prostu za mało symboli o charakterze trwałym, które mogłyby utożsamiać się z Unia.
5. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwo
· Pojecie polityki wg Maxa Webera i Franciszka Ryszki.
M. Weber: polityka to dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy, czy to miedzy państwami, czy tez w obrębie państwa miedzy grupami ludzi, jakie ono obejmuje; polityka to rodzaj samodzielnej kierowniczej działalności, zespól działań podejmowanych w zamiarze uczestnictwa we władzy.
F. Ryszka: panowanie, rządzenie i wywieranie wpływu; polityka to planowe i zorganizowane dążenie do zdobycia oraz utrzymania władzy - dążeniu odpowiadają określone działania ludzi.
· Typy kultury politycznej
G. Almond i S. Verba wyrózniają 3 typy kultury politycznej:
Kultura zaściankowa:
7 zainteresowanie jednostek i grup społecznych ogranicza się do ram zaścianka
8 kultura właściwa dla afrykańskiej społeczności plemiennej
9 nie występują wyspecjalizowane role polityczne
10 system polityczny nastawiony na utrwalenie zaściankowości a nie jej zmianę
Kultura podporządkowania:
11 występują postawy jednostek i grup społecznych nastawione na oddziaływanie ze strony systemu politycznego
12 ocena działań politycznych i instytucji przez grupy społeczne i jednostki
13 nastawienie na podporządkowanie się działaniom systemu politycznego
14 właściwa dla społeczeństw kształtujących systemy demokratyczne lub dla systemów autorytarnych
Kultura uczestnictwa:
15 dążenie jednostek i grup społecznych do zdobycia wiedzy o podmiotach polityki i ich działaniach, strukturach i organizacji sytemu politycznego
16 członkowie społeczeństwa starają się wyrobić poglądy polityczne
17 postawy i zachowania jednostek zmieniają się pod wpływem informacji i oddziaływań przywódców i elit politycznych
· Legitymizacja władzy politycznej
Typologie legitymizacji
Almond i Powell:
Legitymizacja normatywna – oparta na legaliźmie prawnym
Legitymizacja społeczna – oparta na poparciu władzy przez społeczeństwo
David Easton:
Legitymizacja ideologiczna – oparta na akceptacji głównych zasad, według których władza funkcjonuje
Legitymizacja strukturalna – oparta na prawowitości, legalności i praworządności reżimu; akceptacja społeczna dla panującego porządku prawnego
Legitymizacja personalna – oparta na szacunku dla konkretnych osób sprawujących władzę; rolę podstawową spełniają zachowania osób sprawujących władzę
Maks Weber:
Legitymizacja legalna – oparta o prawomocność władzy
Legitymizacja charyzmatyczna – oparta o szczególne cechy charakteru przywódcy
Legitymizacja tradycyjna – oparta na tradycji, do której odwołuje się władza
· Koncepcja polityczności wg Karla Schmidta
Karl Schmidt za antynomię w polityce uznał relacje wróg – przyjaciel co pozwala sformułować podział na „my” i „oni”. Wg tej zasady polityczne jest wszystko to gdzie możliwe jest wyodrębnienie tych dwóch grup konfliktowych . Relacja nie dotyczy jednak jednostek, nie można jej odnosić do sfery prywatnej.
· Podaj podstawowe, konstytutywne cechy demokracji
1. suwerenem jest naród czyli wszyscy obywatele
2. naród przekazuje władzę parlamentowi na zasadzie reprezentacji
3. mechanizm wolnych wyborów i powszechnego prawa wyborczego
4. zasada praworządności – legalizm działania ustala obowiązujące prawo
5. podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą (wyjątek – Szwajcaria)
6. zasada pluralizmu politycznego
7. zasada konstytucjonalizmu – konstytucja jako nadrzędny akt prawny
· Pojęcie wojny
Wojna w okresie przedpaństwowym:
§ wojna jest najszybszym i najskuteczniejszym środkiem poszerzania terytorium
§ wojna często bywa wojną prywatną, często ma charakter łupieżczy
§ władca żeby móc prowadzić efektywną wojnę musiał umacniać państwo przez co sama wojna nabrała charakteru państwowego
Wojny państwowe:
§ wojna staje się stanem prawnym między państwami (właściwie od pokoju westfalskiego 1648)
§ legitymizację do prowadzenie wojny ma państwo
§ wojna ma swój początek i koniec uregulowany prawnie
Wojny współczesne:
§ są długotrwałe, nie mają ani początku ani końca
§ wojny są prowadzone wg strategii „na podtrzymanie”
§ wojny przestały być właściwie wojnami państwowymi
§ wojny prowadzą do rozbicia państw narodowych
§ nastąpiła komercjalizacja i prywatyzacja działań wojennych
§ do asymetrycznej strategii należą: partyzantka i terroryzm
Klausewitz deifniuje wojnę jako kontynuację polityki przy użyciu innych środków.
Karl Schmidt: Suwerenem jest ten kto rozstrzyga o wojnie.
skrypciarnia_ism