Karel Čapek - Inwazja Jaszczurów.pdf - Ebooki - morefaya2006

Zapytano mnie, jak doszło do tego, że napisałem ,,Inwazję Jaszczurów, i dlaczego

wybrałem wiośnie jaszczury na bohaterów swojej tzw. utopii powieściowej o zagładzie

ludzkiej cywilizacji. Jeśli mam odpowiedzieć szczerze, muszę wyznać otwarcie, że z początku

w ogóle żadnej utopii tworzyć nie zamierzałem. Nie lubuję się zbytnio w utopiach; zanim

zacząłem pisać swoją ,,Inwazję, nosiłem się z myślą innej zupełnie powieści, wymyśliłem

postać porządnego człowieka, trochę na wzór mego ojca–nieboszczyka, postać

prowincjonalnego lekarza wśród jego pacjentów. Miała to być idylla lekarska, a jednocześnie

kawałek patologii społecznej. Cieszyłem się z tego tematu, tygodniami i miesiącami układałem

go sobie w myśli, ale wciąż jakoś nie maglem się do niego na dobre zabrać. Miałem pewne

wątpliwości, czy ten doktor–poczciwina ma rzeczywiście coś do roboty w świecie tak pełnym

zamętu, jakim świat ten był wtedy i jakim jest dotychczas. No tak, mógł przecież leczyć ludzi i

łagodzić ich cierpienia, ale jakoś za mało obchodziły go choroby i dolegliwości naszego

świata. Myślałem o dobrym lekarzu wtedy, gdy wszyscy dokoła mówili o kryzysie

gospodarczym, o ekspansjach narodowych i przyszłej wojnie. Nie mogłem utożsamić się w

pełni ze swoim doktorem, bowiem i ja — chociaż tego się oczywiście od pisarzy nie wymaga

— byłem i jestem stale pełen trosk o los ludzkości. Nie mogę wprawdzie odwrócić groźby,

która zawisła nad ludzką cywilizacją, ale nie mogę też jej nie dostrzegać i nie myśleć o niej

prawie be przerwy.

W tym czasie — było to w zeszłym roku na wiosnę, kiedy t. sytuacja na świecie pod

względem gospodarczym wyglądał paskudnie, a pod względem politycznym jeszcze gorzej —

napisałem przy jakiejś okazji takie zdanie: „Nie wyobrażajcie sobie, że rozwój, dzięki któremu

powstało nasze życie, był jedyny możliwością rozwoju na tej planecie. No i przepadło! To

właśnie zdanie zawiniło, że napisałem „Inwazję Jaszczurów Bo przecież to prawda: nie

możemy wykluczyć ewentualności, że w sprzyjających warunkach inny rodzaj życia,

powiedzmy, inny gatunek istot żyjących aniżeli człowiek, mógł stać się motorem rozwoju

kulturalnego. Człowiek, z całą swoją cywilizacją i kulturą, z całą swoją historią, rozwinął się

z rodziny, ssaków; ale można by równie dobrze przyjąć, że podobna energia ewolucji mogła

uskrzydlić rozwój innego gatunku istot żywych. Nie jest wykluczone, że w pewnych warunkach

pszczoły czy mrówki mogły osiągnąć tak wysoki stopień rozwoju inteligencji, że ich zdolność

stworzenia cywilizacji nie byłaby mniejsza niż nasza. Nie jest to wykluczone także w

odniesieniu do innych stworzeń. W sprzyjających warunkach biologicznych mogłaby powstać

jakaś cywilizacja nie niższa od naszej także w głębinach wód.

To była pierwsza myśl. A druga: Gdyby inny gatunek istot żyjących aniżeli człowiek

osiągnął ten stopień rozwoju, który nazywamy cywilizacją, to jak myślicie — czy popełniałby

takie same głupstwa jak ludzie? Czy prowadziłby takie same wojny, przeżywał takie same

kataklizmy dziejowe? Jak patrzylibyśmy na przykład na imperializm jaszczurów, na

nacjonalizm termitów, na ekspansję gospodarczą mew albo śledzi? Co powiedzielibyśmy,

gdyby nie człowiek, ale inny rodzaj istot głosił, że ze względu na swoje wykształcenie i

liczebność tylko on ma prawo do zajęcia całego globu ziemskiego i panowania nad wszelkim

życiem? Ta właśnie konfrontacja z dziejami ludzkości oraz z historią najbardziej aktualną

sprawiła, że sięgnąłem po pióro, by pisać „Inwazję Jaszczurów.

Krytyka określiła ją jako powieść utopijną. Bronię się przeciw temu słowu. To nie utopia

— to dzień dzisiejszy. To nie jakaś spekulacja na temat tego, co będzie, ale odzwierciedlenie

tego, co jest i wśród czego żyjemy. Nie chodziło tu o fantazję; tej gotów jestem dać dodatkowo

i bezpłatnie, ile kto zechce, ale chodziło mi tu o rzeczywistość. Nic na to nie poradzę, ale

literatura, która nie troszczy się o rzeczywistość ani o to, co się naprawdę dzieje ze światem,

która nie chce reagować na to z siłą, jaka dana jest słowu i myśli, tak literatura — to nie moja

specjalność. I to wszystko. Pisałem swoje „Jaszczury, ponieważ myślałem o ludziach,

wybrałem właśnie jaszczury nie dlatego, żebym miał mniejszy czy większy sentyment do nich

niż do innych stworzeń boskich, ale dlatego, że kiedyś rzeczywiście mylnie wzięto odcisk

ogromnej salamandry z okresu trzeciorzędu za skamienielinę naszego ludzkiego przodka;

więc spośród wszystkich zwierząt płazy mają szczególne historyczne prawo wstąpić na scenę

jako obraz nas samych. Ale choćby był to tylko pretekst, by mówić o sprawach ludzkich, autor

musiał wczuć się jakoś w istotę swoich płazów; było to doświadczenie trochę przejmujące

dreszczem, ale koniec końców równie frapujące i równie straszne jak wczuwanie się w istotę

ludzką.

Karol Czapek *

* Wypowiedź radiowa pisarza z 29 marca 1936 r. opublikowana przez Miroslava Halika w czaspoiśmie „Host

do Domu, nr 9, 1954 r. Z czeskiego przełożyła Emilia Witwicka.

K SIĘGA PIERWSZA

A NDRIAS S CHEUCHZERI

1. D ZIWACTWA KAPITANA VAN T OCHA

Gdybyście chcieli odszukać na mapie wysepkę Tana Masa, znaleźlibyście ją na samym

równiku, nieco na zachód od Sumatry. Ale gdybyście na pokładzie statku „Kandong–

Bandoeng spytali kapitana van Tocha, co to właściwie jest ta Tana Masa, przed którą

właśnie zakotwiczył — kląłby dobrą chwile, a potem by wam powiedział, że to

najobrzydliwsza dziura na całych Wyspach Sundajskich, znacznie podlejsza niż Tana Bala, a

co najmniej tak samo ohydna jak Pini czy Banjak. Że jedyny, z przeproszeniem, człowiek,

który tam żyje — nie licząc oczywiście tych wszawych Bataków — to pijaczyna, agent

handlowy, mieszaniec Portugalczyka i Kubanki, ale znacznie gorszy złodziej, poganin i

wieprz niż cały Kubańczyk i cały biały razem wzięci! I jeżeli na świecie jest w ogóle coś

przeklętego, to chyba właśnie takie przeklęte życie na tej przeklętej Tana Masa! Gdybyście go

oględnie spytali, dlaczego wobec tego tu zarzucił przeklętą kotwicę, jakby miał zamiar tu

zostać całe przeklęte trzy dni — fuknąłby na was z pasją i burczałby pod nosem mniej więcej

tak:

— Przecież „Kandong–Bandoeng nie płynęłaby tutaj tylko po tę przeklętą koprę czy olej

palmowy Też sens! A zresztą co panu do tego, mój panie! Ja, panie, mam swoje

przeklęte rozkazy! Niech pan lepiej pilnuje własnych spraw — A wymyślałby tak dosadnie

i soczyście, jak to tylko starszy, chociaż jeszcze na swój wiek czerstwy, kapitan statku potrafi.

Gdybyście natomiast, zamiast stawiać niedyskretne pytania, pozwolili, by kapitan van

Toch mruczał pod nosem i klął do woli, moglibyście się dowiedzieć czegoś więcej. Wiadomo:

musi się wygadać, by sobie ulżyć. Zostawcie go więc w spokoju, już jego rozgoryczenie samo

sobie znajdzie ujście.

— No i niech pan pomyśli, panie — warczał kapitan — te łajdaki u nas w Amsterdamie,

te przeklęte handełesy z dyrekcji, nagle sobie przypomniały: „Perły, człowieku, niech się pan

rozejrzy za jakimiś perłami! Bo podobno teraz ludziska szaleją za perłami i tego

Kapitan splunął z goryczą.

— Ano, wiadomo Lokować forsę w perłach! A to wszystko dlatego, że ludziom wciąż

się zachciewa wojen czy czego tam. Więc boją się o pieniądze, ot i cała historia A potem

się mówi: kryzys.

Zawahał się chwilkę, jakby się namyślał, czy warto podejmować dyskusję o sprawach

gospodarczych. Ale przecież teraz się w ogóle o czym innym nie gada Tylko że tutaj, przed

Tana Masa, za gorąco na to, nawet się człowiekowi nie chce. Więc machnął tylko ręką i

mruczał dalej:

— To się tak gada: perły! Panie, przecież na Cejlonie ogołocili z nich morze na jakie pięć

lat. Na Formozie w ogóle zabronili połowów. A tu ci tymczasem: „Kapitanie van Toch, niech

się pan rozejrzy za jaką nową ławicą Niech pan pojedzie na te przeklęte wysepki. Może

tam pan trafi na jakieś nowe złoża perłopławów — Kapitan hałaśliwie wytarł nos w

niebieską chusteczkę. — Te szczury tam w Europie wyobrażają sobie, że tu można znaleźć

jeszcze coś, o czym dotąd nikt nie wie! Jezus Maria, cóż to za kretyny! Dobrze jeszcze, że nie

żądają ode mnie, bym Batakom zaglądał w nosy, czy nie smarkają perłami Nowe ławice!

W Padangu jest nowy burdel, owszem, ale nowa ławica? Panie, ja tutaj te wszystkie

wysepki znam jak własny kieszeń Od Cejlonu aż po te przeklęte Cliperton Island Jeśli

ktoś myśli, że tu się jeszcze znajdzie coś, na czym można by zarobić, no to — szczęśliwej

podróży! Ja już, panie, trzydzieści lat tu jeżdżę, a te durnie teraz chcą, żebym tu zrobił

jakieś odkrycie!

Van Toch dusił się wprost z pasji na myśl o tych bezczelnych pretensjach.

— Niech sobie tu wyślą jakiego żółtodzioba Ten im dopiero zrobi rewelacyjne odkrycie,

aż im oko zbieleje. Ale takie propozycje stawiać człowiekowi takiemu jak kapitan van Toch,

Karel Čapek - Inwazja Jaszczurów.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: