MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE – WYKŁAD
prof. zw. dr hab. Z. W. Puślecki
1. Wykład: Międzynarodowy podział pracy i system gospodarki światowej.
MIĘDZYN. STOS. EKONOMICZNE (MSE) JAKO NAUKA
TEORIA
POLITYKA
- badanie praw ekonomicznych rządzących procesami zachowań w gospodarce światowej
- określanie metod i środków osiągania celów gospodarczych w drodze współpracy gosp.
Zjawiska objęte MSE jako nauką mogą być rozpatrywane z 2 punktów widzenia:
· z punktu widzenia świata jako całości
· z punktu widzenia kraju lub grupy krajów
MSE jako nauka opierają się na takich samych podstawach metodologicznych jak pozostałe dziedziny teorii ekonomii.
Gł. przyczyny ukształtowania się i rozwoju MSG jako odrębnej dyscypliny w naukach ekonom. należy się doszukiwać w istnieniu suwerennych niezależnych państw poprzedzielanych granicami polit.
Współczesne MSG to stosunki między krajami o różnych poziomach rozwoju gosp. i różnych perspektywach rozwoju. Konstruktywny rozwój tych stos. staje się obiektywną koniecznością ekonom. Wynika to z wzrostu współzależności gospodarczych między krajami, grupami krajów i kontynentami.
MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY (MPP)
Jest zjawiskiem hist. i stanowi szczególną formę ewolucji społ. podziału pracy, dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych.
Zaistniał on dopiero wtedy, gdy proces społ. podziału pracy w poszczególnych krajach osiągnął poziom, przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost produkcji przekroczył chłonność rynków narodowych.
Przyczyny powstania MPP
· pojawienie się trwałych nadwyżek pracy
· stworzenie możliwości przemieszczania się wzrastającej ilości towarów na znaczne odległości (infrastruktura organizacyjno-ekonomiczna i techniczna, rozwój techniki i technologii)
· rozwój techniki i technologii – główna siła napędowa MPP
MPP – podejścia:
· podejście statyczne
· podejście dynamiczne
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE MPP
A) WEWNĘTRZNE
· warunki naturalne (położenie geogr., klimat, zasoby naturalne, warunki glebowe, czynniki demograf.)
· osiągnięty poziom rozwoju i struktura gospodarki (zasoby kapitałowe, stan infrastruktury gosp., poziom techniczny, nowoczesność rozwiązań instytucjonalno-systemowych)
· postęp techniczny
· czynniki systemowe, które wpływają na miejsce danego kraju w MPP poprzez określanie celów i kierunków jego rozwoju społ.-gosp. oraz warunków ich osiągania
· zdarzenia i sytuacje nieprzewidywalne (wojna, zaburzenia społ., klęski żywiołowe itp.)
B) ZEWNĘTRZNE
· stanowią efekt rozwoju MPP, wynikający z przekształceń strukturalnych w gospodarce światowej i mają istotne znaczenie dla krajów o małym lub zacofanym potencjale ekonom.
Tradycyjny MPP – XVIII-XIX w. – typy powiązań gospodarczych, jakie się wytworzyły w okresie upowszechniania produkcji maszynowej i prowadzani a do użytku nowoczesnych środków transportu
· charakterystyczne ukształtowanie się podziału świata na nieliczną grupę krajów rozwiniętych gospodarczo (stanowiących centrum przemysłowe) i na pozostałe regiony, stanowiące ich zaplecze surowcowo-żywnościowe oraz rynki zbytu
· przyczyny: rewolucja przemysłowa, wywóz kapitału, migracje ludnościowe, aktywna polityka mocarstw kolonialnych
· 1820-1900 – produkcja przemysłowa świata wzrosła 29-krotnie, handel 31-krotnie
· szybki rozwój środków transportu (żeglugi parowej, transportu kolejowego) – konieczność wywozu towarów na dalekie odległości)
· skutek: wykształcenie się dwubiegunowej struktury tradycyjnego MPP, wzmocnione przez:
o inwestycje zagraniczne krajów uprzemysłowionych w dziedzinach stanowiących źródło zaopatrzeniowe ich własnej produkcji
o inwestycje w rozwój infrastruktury komunikacyjnej (budowa portów, dróg, kolei żelaznych, statków) – ułatwianie dostępu do zagranicznych rynków zbytu
GOSPODARKA ŚWIATOWA
Jest to system trwałych powiązań ekonom. włączających gospodarki narodowe poszczególnych krajów do procesów produkcji i wymiany o zasięgu globalnym. Zasięg i intensywność tych powiązań ulegają ewolucji wraz z postępem technicznym.
Kształtowanie się GŚ zostało zainicjowane powstaniem na przełomie XV i XVI w. systemu gospodarki europejskiej.
RYNEK ŚWIATOWY
Został ukształtowany w II poł. XIX w., kiedy pojawił się typ powiązań gospodarczych między krajami noszącymi nazwę tradycyjnego MPP.
Po II w. ś. pojawiła się współczesna GŚ – nastąpiły zmiany jakościowe:
· przekształcenie struktury handlu międzyn.
· pojawienie się nowych form międzyn. współpracy gosp.
· ewolucja struktury podmiotowej w GŚ
REGIONY GŚ wg Międzyn. Funduszu Walutowego
· kraje wysoko rozwinięte
· kraje rozwijające się (Azja, Afryka, Ameryka Łac.; na pograniczu kwr i krs można wyróżnić kraje szybko się rozwijające – Azja Dalekowschodnia, duże kraje Ameryki Połud.)
· region Europy Śr. i Wsch.
ZMIANY W GŚ
· MFW
· Bank Światowy
· Światowa Organizacja Handlu – następczyni GATT (1947), funkcjonuje od 1995; obecnie grupuje ponad 150 pań.; gł. cel to liberalizacja
o 8 rund w ramach GATT
o 1 runda w ramach WTO (katarska) – do dziś nie została zakończona, trwa od XI 2001, wydawało się, że w VII się zakończy, tymczasem formalnie jeszcze funkcjonuje
Pytania kontrolne – przykłady
1. Definicja MPP i czynniki kształtujące MPP
2. Struktura tradycyjnego MPP i jej skutki
3. Określenie gospodarka światowej i runku światowego
2. Wykład: Teoria handlu międzynarodowego i jej ewolucja. Korzyści z wymiany międzynarodowej
Ukształtowanie się teorii wartości międzynarodowych; teoria kosztów komparatywnych
MERKANTYLIZM
· XVI/XVII – XVIII w.
· źródło bogactwa – zasoby kruszców szlachetnych
· utożsamianie wartość towaru z ceną rynkową i podstawowe znaczenie w kształtowaniu się wartości międzyn. przypisywali czynnikom rynkowym
· to 1. usystematyzowana teoria protekcjonistyczna
ADAM SMITH (szkoła klasyczna)
· podważył merkantylistyczną teorię handlu międzyn.
· podstawą jego koncepcji korzyści płynących z wymiany międzyn. jest nauka o podziale pracy i wynikających z niego korzyściach – jest to punkt wyjścia klasycznej teorii wartości międzyn. opartej na pracy (wartość mierzona nakładem pracy)
· źródłem korzyści z wymiany międzyn. są absolutne różnice w kosztach wytwarzania
· nie sformułował jednak teorii wartości międzyn.
· źródło bogactwa kraju – rozmiary produkcji
DAVID RICARDO
· uczynił istotny krok w kierunku sformułowania teorii wartości międzyn.
· podst. problem teorii wymiany międzyn. sprowadza się do racjonalnego podziału zasobów każdego kraju uczestniczącego w wymianie midzyn. oraz w racjonalnym międzyn. podziale pracy
· pomijał wpływ na stosunki wymiany wzajemnego popytu na towary importowe
· korzyści komparatywne – względne różnice w kosztach wytwarzania; najtańsza produkcja to ta, w której względna przewaga w kosztach wytwarzania jest stosunkowo największa lub różnica na niekorzyść jest stosunkowo najmniejsza (+ niżej)
JOHN STUART MILL i prawo wzajemnego popytu
· uwzględnił wpływ na stosunki wymiany wzajemnego popytu na towary importowe
· stosunek wymienny między 2 krajami kształtuje się w granicach określonych przez korzyści komparatywne zależne od stosunku wzajemnego popytu
· kraj odnosi większe korzyści z wymiany, jeśli jego popyt na towary z kraju partnera jest słabszy od popytu kraju partnera na towary tego kraju
Klasyczną teorię korzyści komparatywnych miało stanowić rozważanie 2 zagadnień:
· wartości międzyn.
· korzyści z wymiany międzyn.
Co należy rozumieć przez korzyści komparatywne?
· Wymiana międzyn. jest możliwa i korzystna dla 2 krajów również wtedy, gdy koszty produkcji wszystkich towarów w 1 z krajów są wyższe niż w drugim
· wystarczy, aby istniała różnica między kosztami względnymi tych towarów w każdym kraju
Państwo
wino - roboczogodziny
sukno – roboczogodziny
wew. stosunek wymiany
Portugalia
80
90
1,125 W = 1 S lub 1 W = 0,89 S
Anglia
120
100
0,833 W = 1 S lub 1 W = 1,2 S
Teorię korzyści komparatywnych można sprowadzić do 2 punktów:
· ustalenie relacji między kosztami poszczególnych produktów wewnątrz każdego kraju
· porównanie tych relacji z innymi krajami
JOHN STUART MILL i teoria wzajemnego popytu
· uzupełnienie teorii Ricarda równaniami wzajemnego popytu, czyli teorią wartości międzyn.
· 2 linie rozumowania w rozwoju nauki o MSE
o zapoczątkowana przez Milla polega na odchodzeniu od warunków produkcji i uwzględnia w znacznie większym stopniu czynniki czysto rynkowe – współczesna koncepcja wartości (ceny) międzyn.
o druga linia mówi, że czynnikami określającymi wartość międzyn. są warunki produkcji
Przesłanki teorii wzajemnego popytu Milla
· doskonała przenośność czynników produkcji wewnątrz każdego kraju oraz niepełna przenośność, względnie jej brak, między krajami
· założenie wymiany naturalnej (towar za towar)
· stanowi próbę stworzenia specjalnej wartości międzyn. niezależnej od teorii wartości krajowej.
W ujęciu klasycznym teoria wartości krajowej opiera się na kosztach produkcji towarów. Wartość międzyn. wyznaczać będą nie koszty absolutne, a stosunek między tymi kosztami.
Ewolucja teorii kosztów komparatywnych (egzamin!)
· szkoła neoklasyczna (Marshall, Harrod, Viener)
o teoria kosztów realnych
· matematyczna szkoła równowagi ogólnej (Pareto, Ohlin, Samuelsson, Leontief) – podkreśla konieczność całkowitego oderwania się od koncepcji kosztów realnych; rachunek kosztów i korzyści komparatywnych w wymianie międzyn. powinien opierać się na pieniężnych, rynkowych cenach czynników produkcji
MARSHALL
· rozszerzył analizę elastyczności wzajemnego popytu
· najkorzystniejszy stosunek wymienny w handlu zagr. uzyskują te kraje, które zgłaszają stosunkowo niewielki popyt na dobra importowane
...
Lorrain