Starożytność - początek Baroku.docx

hISTORIA

SZTUKI

OGRODOWEJ

1). Przedstaw na przykładzie charakterystyczne elementy starożytnego ogrodu egipskiego.

2). Jakie są cechy wspólne ogrodów Mezopotamii i Asyrii?

3). Cechy ogrodu perskiego

4). Jak w starożytnej Grecji organizowano przestrzenie publiczne służące rekreacji?

5). Czym charakteryzował się dom mieszkalny w starożytnym Rzymie?

6). Rzymskie ogrody publiczne

7). Cechy charakterystyczne ogrodów średniowiecznych

8). Przedstaw typowe elementy krajobrazowe  wchodzące w skład ogrodów klasztornych w średniowieczu

9). Czym charakteryzowały się ogrody zamkowe epoki średniowiecza?

10). Średniowieczne ogrody islamskie na terenie Hiszpanii

11). Zasada rozplanowania ogrodu renesansowego

12). Elementy zagospodarowania przestrzennego wchodzące w skład ogrodów renesansowych

13). Woda w ogrodzie renesansowym

14). Ogrody dziedzińcowe w renesansie (charakterystyczne cechy, przykłady)

15). Ogrody tarasowe w renesansie(charakterystyczne cechy, przykłady)

16). Porównaj ogrody botaniczne epoki średniowiecza i RENESANSU

17). Renesansowe ogrody Francji

18). Cechy ogrodów renesansowych w Polsce

19). Cechy charakterystyczne ogrodu barokowego

20). Elementy przestrzenne wchodzące w skład założeń barokowych

1). Przedstaw na przykładzie charakterystyczne elementy starożytnego

ogrodu egipskiego.

Cechy ogrodu egipskiego:

- Najbardziej charakterystyczne cechy i elementy ogrodu egipskiego wynikają ze sposobów uprawy w dolinie Nilu, opartych na sztucznym nawadnianiu. Wiąże się z tym konieczność odpowiedniego kształtowania terenu w postaci płaskich tarasów formowanych na różnych poziomach, które w połączeniu z systemem kanałów wprowadzały charakterystyczny podział przestrzenny powierzchni uprawowych. Spowodowało to również rozwój urządzeń hydrotechnicznych, jak kanały i baseny, groble, śluzy, oraz studnie, niezbędnych do rozprowadzania i regulacji wody potrzebnej do nawodnienia gleby.

- Ogrody użytkowe służyły zarazem jako miejsca wypoczynku, chroniące przed skwarem oraz jako ozdoba siedzib.

- Ogrody egipskie, otoczone murem (który całkowicie wyodrębniał przestrzeń z otoczenia), były płaskie, miały regularne formy, a ich najważniejszą częścią był zazwyczaj basen, pełniący wiele funkcji.

- Basen – był elementem dekoracyjnym, służył do ochłody, nawadniania, hodowli ryb, a także do obrzędów kultowych.

- Staw był najczęściej prostokątny lub w kształcie litery T

- Na obrzeżu stawu zakładano najczęściej rabatę kwiatową, a całość otaczały drzewa (drzewa figowe, palmy daktylowe) sadzone w jednym lub kilku rzędach, w jednakowych odległościach, dzięki czemu tworzyły regularne układy.

- Uprawiano drzewa rodzime i importowane. Do najbardziej charakterystycznych drzew należała sykomora (Ficus sycomorus). Odgrywała ona szczególną rolę w życiu Egipcjan: była uznana za drzewo święte. Ceniono ją za owoce, a specjalnie za osłonę, jaką dawała przed słońcem, ludziom, zwierzętom, roślinom rosnącym w jej cieniu; występowała też jako częsty motyw w utworach literackich.

- Rozpowszechniona była winorośl, której pędy rozpinane na drewnianej konstrukcji tworzyły różnego kształtu altany, dające cień i owoce.

Charakterystyczne elementy starożytnego ogrodu egipskiego:

Na przykładzie ogrodu wodza Amenhotepa III.   

Ogród wodza Amenhotepa III

- willa z ogrodem przedstawiona jest na planie czworoboku terenu i otoczona jest murem

- wejście do ogrodu, prowadziło przez okazałą bramę (P), usytuowaną w środku ogrodzenia

- uzupełniały ją dwa małe boczne wejścia

- umieszczona na zewnątrz muru cienista aleja drzew z towarzyszącą jej rzeką potęgowały wrażenie układu jeszcze bardziej zamkniętego i odosobnionego.

- za główną bramą znajdował się dziedziniec, połączony ozdobnym przejściem przez winnicę z budynkiem mieszkalnym usytuowanym w głębi ogrodu.

– winnica (T) – zajmująca środek terenu, stanowiła element centralny, a dookoła usytuowany był dziedziniec, dom mieszkalny, oraz boczne części ogrodu z basenami wodnymi. Winnica miała formę hali ogrodowej, z czterema rzędami chodników cienistych, utworzonych przez rozpięcie winorośli na ażurowym rusztowaniu.

- Dwa środkowe chodniki cieniste, odmiennie zaznaczone, podkreślały oś główną całości założenia, akcentowaną budynkiem mieszkalnym otoczonymi rabatami kwiatowymi oraz dużymi drzewami alejowymi.

- Pozostałe boczne partie ogrodu podzielone były wewnętrznymi ogrodzeniami na mniejsze części o różnej wielkości i powiązane ze sobą oddzielnymi wejściami.

- w największej części ogrodu, gdzie mieścił się budynek mieszkalny symetrycznie po obu jego stronach widać dwa prostokątne baseny wodne (E) z ptactwem i roślinami wodnymi

- Pawilony ogrodowe  otwarte – znajdujące się przy basenach, w otoczeniu rabat kwiatowych i krzewów, umożliwiały widok na wodę i otaczającą przestrzeń ogrodu.

- Dwa dalsze, podobne baseny wodne były położone w przedniej części założenia ogrodowego i oddzielone małymi, ogrodzonymi gaikami.

- Resztę terenu ogrodu wypełniały regularnie rozmieszczone drzewa i krzewy – wiele gatunków o różnej wielkości i zagęszczeniu.

Całość założenia ogrodowego zawierała bogaty i urozmaicony program. Cechowała go regularność planu i symetria, wyszukana forma basenów i pawilonów ogrodowych, wielorakość form roślinnych w różnego rodzaju układach rytmicznych, a także połączenie cech ozdobnych i reprezentacyjnych z walorem użytkowym. Cechy te wskazują na zadziwiająco wysoki poziom rozwoju kompozycji ogrodowej w tych tak odległych czasach.

PODSUMOWANIE:

Otoczony szerokim murem ogród egipski miał układ tarasowo-osiowy.

Zakładano go na planie kwadratu lub prostokąta. Frontem był zwrócony do Nilu i często na jego teren można było wpłynąć kanałem.

Charakterystyczne elementy starożytnego egipskiego narodu to:

- czworokątne rabaty

- okrągłe baseny,

- kanały

Zbiorniki wodne miały też często kształt prostokąta lub litery „T”.

Do wyposażenia ogrodu, w którym toczyła się znaczna część życia, przywiązywano ogromną wagę.

Podczas zakładania ogrodów Egipcjanie kierowali się zarówno zasadą użyteczności, jak i kryterium estetycznym.

W sposobie tworzenia ogrodu egipskiego można zauważyć wyraźne rysy artystyczne.

Ogród ten nie naśladował jednak form naturalnych – rośliny sadzono w nim według porządku geometrycznego. Elementy naturalne sąsiadowały w nim z liniami prostymi oraz z foremnymi figurami geometrycznymi. Drzewa sadzono osiowo.

Pojawienie się regularności nie powinni zaskakiwać – widomo przecież, że dla starożytnych Egipcjan architektura była ważną dziedziną sztuki.

Ogród egipski to triumf ludzkiego wysiłku. Założenie ogrodu oraz jego pielęgnacja wiązały się z wieloma trudnościami. Łatwo to pojmiemy, kiedy tylko przywołamy obraz pustynnego krajobrazu, a następnie wyobrazimy sobie niesamowita zmianę, jaką przyniósł ze sobą cienisty, bujny i urodzajny ogród – tak przecież różny od okolicy w której się znajdował.

Ogród egipski był nie tylko dziełem człowieka, ale i jego wynalazkiem, ponieważ krajobraz, w którym powstał, pozbawiony był naturalnych modeli, które mogłyby posłużyć za pierwowzory.

Cechy charakterystyczne ogrodu egipskiego – regularność, symetryczne formy, czy geometryczny porządek – w późniejszych stuleciach będą często głównymi zasadami, w oparciu o które będzie się zakładać ogrody.

2). Jakie są cechy wspólne ogrodów Mezopotamii i Asyrii?

- głównym budulcem była cegła (w Mezopotamii – był bogaty zasób gliny, brak było drewna i kamienia budulcowego, natomiast w Asyrii – za przykładem Babilonii przyjęto jako główne tworzywo cegłę z suszonej gliny, pomimo tego iż Asyria była bogata w kamień)

- budowle charakteryzował wysoki taras i sklepienia kolebkowe, co świadczy o wysokim poziomie umiejętności rozwiązań technicznych konstrukcji, które doprowadziły do wynalezienia i stosowania sklepienia kolebkowego, m.in. w konstrukcjach podtrzymujących wyniesione do góry tarasy, na których między innymi zakładano ogrody. Analogiczne znaczenie miał rozwój umiejętności hydrotechnicznych ułatwiających nawadnianie ogrodów na tarasach;

- babilońskie ogrody były nawadniane poprzez system kanałów, Asyryjskie najczęściej budowane w pobliżu kanałów i stawów.

- upodobanie do wywyższeń - brak gór w Mezopotamii i świadomość istnienia krain górzystych powodowały u jej mieszkańców skojarzenia góry z wywyższeniem społecznym;

natomiast Asyryjczycy mieli upodobanie do sztucznych pagórków w kształcie kopców oraz do budowli tarasowych.

- wysoki poziom umiejętności ogrodniczych, które umożliwiały urządzenie i utrzymywanie ogrodów nawet w tak specjalnych warunkach, jakie stwarzały sztuczne tarasy na sklepieniach podpartych murem z cegieł.

3). Cechy ogrodu perskiego

- są to „rajskie” ogrody,

- Ogrody były uważane za najbardziej podstawowy element całej rezydencji, w której właściwy dom mieszkalny - pałac niknął wewnątrz, wśród bogatej roślinności, zaś całość określana była jako „raj”.

- układ ogrodu był całkiem prosty, oparty na regularnym podziale terenu na cztery części przez dwie główne osie krzyżujące się prostopadle w środku (dwie drogi przecinające się pod kątem prostym, na środku skrzyżowania była fontanna lub drzewo) i zaakcentowane wąskimi kanałami oraz drogami.

- w miejscu przecięcia się obu osi sytuowany był zazwyczaj pałac, pawilon ogrodowy na wyspie albo basen, bądź fontanna. Niekiedy pawilony były umieszczone na krańcach osi wodnych, zamykały perspektywę, jak np. w założeniach ogrodowych z czasów szacha Abbasa I Wielkiego (1557-1628), w rezydencji Isfahan. Taki układ przestrzenny ogrodu odpowiadał wyobrażeniom wszechświata na Bliskim Wschodzie i miał zapewne również znaczenie symboliczne.

- płaszczyznę ogrodu na tych kobiercach ogrodowych wypełniała obficie bogata roślinność, o żywych kolorach. Uprawiano wówczas w ogrodach, rośliny takie jak: cyprysy (uważane za symbol nieśmiertelności), kwitnące wiśnie, pomarańcze, cytryny, granaty, laury, róże, mirty, piwonie i wiele innych.

- Szczególnie cenione były rośliny kwitnące oraz obdarzone silnym zapachem.

- Kanały wodne - obok znaczenia kompozycyjnego, umożliwiały nawadnianie ogrodu, zaś wodotryski orzeźwiały powietrze i wzbogacały kompozycję ogrodu efektami plastycznymi oraz szmerem spadającej wody.

- uzupełnienie rajskiego ogrodu, a właściwie stały charakterystyczny jego element stanowił zwierzyniec, który był miejscem łowów dzikich zwierząt, uprzednio schwytanych i wypuszczanych na wolność w chwili urządzania polowania. Obfitość roślin silnie pachnących i bogactwo kwiatów, mieniących się różnymi kolorami, uzupełniały barwne papugi i śpiewające ptaki.

- W stawach i kanałach obok roślin wodnych hodowano różne gatunki ryb i ptactwa wodnego.

- Zamiłowanie Persów do ogrodów oraz do drzew, zwłaszcza dużych i okazale rozrośniętych, znalazło swoje odbicie także w malarstwie perskim. Bardzo charakterystyczny jest w nim motyw altany, umieszczonej między konarami w koronie starego drzewa, do której wejście umożliwiały specjalne schody.

- Ogrody perskie otaczane były murem z cegły, który w bardziej okazałych rezydencjach królewskich miał nieraz bardzo ozdobną formę.

4). Jak w starożytnej Grecji organizowano przestrzenie publiczne służące rekreacji?

Cechą charakterystyczną ogrodów greckich jest ich prostota oraz charakter społeczny. Ogród staje się jednym z elementów programowych i wychowawczych, o szerokim zasięgu oddziaływania na społeczności greckich polis.

Greckie ogrody publiczne to:

ŚWIĘTE GAJE – stanowiące miejsce kultu. Początkowo znajdowały się tam tylko ołtarze, później stały się ogrodowym otoczeniem świątyń. Organizowano w nich nie tylko uroczystości religijne, ale także zawody sportowe, popisy muzyczne, teatr itp. Zależnie od miejsca kultu były to igrzyska ogólnonarodowe lub miały tylko znaczenie lokalne. Boiska i place otaczano rzędami drzew lub alejami oraz ozdabiano statuami zwycięzców. W Olimpii, słynnej z odbywających się tam co cztery lata igrzysk, znajdował się gaj, zwany Altis, ze świątynią Zeusa Olimpijskiego. Druga część Olimpii obejmowała stadion, hipodrom i inne urządzenia związane z igrzyskami, połączone tunelem ze świętym gajem. Podobnie było w innych świętych okręgach. W gajach sadzono: dęby, cedry, platany, cyprysy, oliwki itp.

GIMNAZJONY – obiekty użyteczności publicznej, ściśle związane z założeniami ogrodowymi. Były one poświęcone wychowaniu i krzewieniu oświaty oraz ćwiczeniom gimnastycznym i sportowym. Początkowo i jeszcze w VI w.p.n.e. obejmowały one wyłącznie place, boiska, bieżnie urządzone pod gołym niebem, najczęściej w cienistych gajach nad brzegiem rzek. Jednym z najstarszych gimnazjonów greckich, jest Platanistas w Sparcie, gaj platanowy z miejscami do ćwiczeń fizycznych. Z biegiem czasu, w miarę upowszechniania się wychowania fizycznego oraz igrzysk, gimnazjon przekształcił się w zespół budowli, połączony z ogrodem w jedną całość. Były one ogólnie dostępne, budowane w każdym mieście greckim oraz w świętych okręgach, gdzie odbywały się igrzyska. Jak wyglądał gimnazjon dowiadujemy się z wykopalisk w Olimpii, Delfach, Epidaurze i w innych miastach. Typowy gimnazjon składał się z palestry, obejmującej niewielki plac otoczony dookoła portykiem i pomieszczeniami pomocniczymi oraz z gimnazjonu właściwego stanowiącego obszerny ogród z placami ćwiczeń i boiskami, z areną do zapasów, bieżniami, z basenami kąpielowymi; otoczony był krytą kolumnadą krużganka, z halą do ćwiczeń w zimie i przy niepogodzie. Wśród drzew - głównie platanów, oliwek, wiązów i topoli ocieniających aleje spacerowe i place ćwiczeń - ustawiano ołtarze oraz posągi bogów i bohaterów. Niekiedy z gimnazjonem łączył się także stadion, na którym odbywały się zawody i popisy publiczne. W zależności od tego, czy gimnazjony zakładano w miastach, czy poza ich obrębem, zajmowały one niewielki obszar lub tworzyły rozległy układ przestrzenny, zwłaszcza bogato wyposażony, gdy było to miejsce igrzysk.

Niezależnie od ukształtowania przestrzennego, duże znaczenie gimnazjonów greckich polega na tym, że były to pierwsze, publiczne założenia ogrodowe o wielostronnym programie, bardzo nowoczesne w swej treści społecznej. Zadaniem gimnazjonu było kształcenie sprawności fizycznej w połączeniu z kultura duchową, a także z wychowaniem obywatelskim i wypoczynkiem.

W związku z tym użyteczność w formie pozyskiwania owoców lub innych użytków ogrodowych nie odgrywała tam większej roli. Ogrody te nie miały zwierzyńców, które stanowiły tak charakterystyczny element ogrodów Wschodu.

W miastach szadzono drzewa na szerszych ulicach i głównych placach - agorach. W połowie V w. p.n.e. były już drzewa i kwiaty na agorze ateńskiej. Na wzór Aten również inne miasta greckie wprowadzają zadrzewienia ulic i agor.

5). Czym charakteryzował się dom mieszkalny w starożytnym Rzymie?

- domy mieszkalne mają bogaty układ przestrzenny, w którym ogród - ujęty w architektoniczne ramy ścian i kolumnad krużganków - stanowi łącznie z zamkniętymi pomieszczeniami mieszkalnymi całość kompozycyjną.

- typowy mieszkalny dom rzymski, jednorodzinny, jest podobny do domu greckiego, z atrium w środku oraz izbami mieszkalnymi naokoło, dostępnymi do atrium i przez nie oświetlonymi.

- Naprzeciwko wejścia z ulicy, środkowa izba za atrium (tablinum) służyła jako pokój przyjęć towarzyskich. Za nią był usytuowany niewielki, ogrodzony ogród, z roślinami ozdobnymi, leczniczymi oraz przyprawowymi na użytek domowy. Natomiast atrium było małym prostokątnym wnętrzem, zazwyczaj z basen w środku (impluvium).

- W miarę powiększania się domu rzymskiego, plan jego wydłuża się, a ogród zostaje obudowany i otoczony naokoło kolumnadą, czyli przekształca się w perystyl.

- Zamożniejsze domy mieszkalne posiadały i ogród, i atrium, i perystyl. Były to trzy główne rodzaje otwartych wnętrz mieszkalnych domu rzymskiego, zróżnicowane pod względem swojego charakteru i funkcji, usytuowania oraz wielkości.

- Mimo wielu odmian niektóre cechy układu przestrzennego  miejskiego domu rzymskiego mają charakter ogólny. Na przykład z Pompei widoczne jest przede wszystkim grupowanie się głównych wnętrz domu na podłużnej osi kompozycyjnej. Poczynając od głównego wejścia z ulicy poszczególne otwarte wnętrza, w miarę przechodzenia w głąb domu, są coraz obszerniejsze, coraz bardziej ogrodowe.

- Bardzo mało elementów ogrodowych zawiera atrium. Jest to małe wnętrze, otwarte od góry i otoczone naokoło podcieniem domu, z sadzawką w środku, ozdobione rzeźbą lub fontanną. Z uwagi na małą przestrzeń w atrium znajdowały się tylko rośliny w kubłach i donicach.

- Perystyl natomiast stanowi już wnętrze ogrodowe, otoczone naokoło krytą kolumnadą krużganka, będącego łącznikiem przestrzennym między ogrodem i pokojami. Przy tym wyraźnie zaznacza się tendencja do architektonicznego ujmowania przestrzeni ogrodowej, w wyniku czego również i ogród właściwy otrzymuje kolumnadę, tworząc obszerny perystyl, jak np. w domu Fauna. Tendencja ta znana z gimnazjonu greckiego widoczna jest także w rzymskich publicznych założeniach ogrodowych.

...