DIOGENES LAERTIOS �YWOTY I POGL�DY S�AWNYCH FILOZOF�W �YWOTY I POGL�DY S�AWNYCH FILOZOF�W KSI�GA PIERWSZA Pocz�tek filozofii, og�lna charakterystyka i podzia�. M�drcy PROLOG Powiadaj� niekt�rzy, �e filozofia narodzi�a si� u lud�w barbarzy�skich. Jako dow�d przytaczaj� perskich mag�w, babilo�skich czy asyryjskich Chaldejczyk�w, indyjskich gymnosofist�w oraz celtyckich i galackich druid�w i semnote�w1, o kt�rych Arystoteles m�wi w pi�mie O magii2 i Sotion w XXIII ksi�dze Sukcesji 1 Magami nazywano kap�an�w medyjskich i perskich. � Chaldejczykami nazywali si� kap�ani babilo�scy, znani ze swej uczono�ci, zw�aszcza w dziedzinie astronomii i astrologii. W Rzymie mianem Chaldejczyk�w (Chaldaei) okre�lano w og�le astrolog�w i stawiaczy horoskop�w. Pocz�tkowo Chaldejczycy oznaczali lud semicki, kt�ry przybywszy z Armenii do po�udniowo-wschodniej Babilonii za�o�y� pierwotne pa�stwo babilo�skie. Pozbawieni nast�pnie w�adzy politycznej, Chaldejczycy tworzyli kast� kap�an�w. � Gymnosofistami (??�??????????), czyli �nagimi m�drcami", nazywano anachoret�w brami�skich w Indiach. P�dzili oni �ywot nago w lasach, na rozmy�laniach i praktykach religijnych. � Druidzi byli kap�anami, a jednocze�nie wojownikami, nauczycielami i s�dziami celtyckimi w Galii. Du�� rol� odgrywali r�wnie� w Galacji, p�niejszej prowincji rzymskiej w Azji Mniejszej, w kt�rej w III w. p. n. e. osiedli�y si� plemiona galickie. Po grecku nazywano druid�w semnoteami (??�???-???) czyli �czcigodnymi i boskimi". 2 Pismo O magii (???????) tutaj i w innych miejscach (I 8 i II 45,,Diogenes Laertios zapewne nies�usznie przypisuje Arystotelesowi. W s�owniku Suidasa (Suda) jako autor wymieniony jest perypatetyk Antystenes z Rodos (II w. p. n. e.). Sam Diogenes, wyliczaj�c ni�ej (V 21 nn.) pisma Arystotelesa, nie umieszcza w wykazie pisma O magii. filozof�w1. Powo�uj� si� te� na to, �e Mochos2 by� Fenicjaninem, Zamolksis 3 � Trakiem, Atlas 4 za� � Libijczykiem. Egipcjanie za tw�rc� filozofii uwa�aj� Hefajstosa, 1 Sotion z Aleksandrii, aleksandryjski perypatetyk z III/II w. p. n. e., by� autorem pisma ???????? ??? ????????? w trzynastu ksi�gach (por. wst�p). Diogrnes Lacrtios, kt�ry korzysta� w znacznej mierze z jego dzie�a, ale nie bezpo�rednio � mylnie pisze tutaj i ni�ej (I 7) o ksi�dze XXIII (zamiast XIII, jako �e dzie�o Sotiona mia�o tylko 13 ksi�g). Sotion by� te� autorem pisma o Szydach Timona z Fliuntu. Wydaje si�, �e od niego pochodzi (przej�ty przez Diogenesa) podzia� filozofii greckiej na szkol� jo�sk� i italsk�. W dziele O sukcesjach filozof�w Sotion przedstawia� kolejnych filozof�w danej szko�y jako bezpo�rednich kontynuator�w. Na jego informacjach o filozofach pozagreckich opiera� si� po�rednio Klemens Aleksandryjski w Stromatach (I 71). 2 Mochos � legendarny m�drzec fenicki. 3 Zamolksis (tak�e: Samolksis i Zalmoksis), prawodawca Get�w, Scyta lub Trak z pochodzenia, mia� �y� w po�owie VI w. p. n. e. Wspomina o nim Platon w Charmidesie (156 i 158) jako o trackim kr�lu- cudotw�rcy, niezwyk�ym lekarzu, kt�ry zna� tajemnic� nie�miertelno�ci. Herodot (IV 95) opowiada, �e Zamolksis by� pierwotnie niewolnikiem Pitagorasa na Samos; po wyzwoleniu wr�ci� do ojczyzny, gdzie szerzy� kultur� helle�sk� i wiedz�, kt�rej naby� u Pitagorasa. Naucza� mia� te� o nie�miertelno�ci duszy i � �eby dowie�� Getom prawdziwo�ci tej nauki � wybudowa� sobie potajemnie mieszkanie pod ziemi�, w kt�rym ukrywa� si� przez trzy lata. Geci s�dzili, �e umar�, tote� kiedy pojawi� si� znowu w�r�d nich po trzech latach, uwierzyli, �e zmartwychwsta�. Herodot odnosi si� do mitu Zamolksisa sceptycznie i uwa�a go albo za szalbierza, albo za posta� fikcyjn�. Diogenes nie nawi�zuje tu do informacji Herodota, a nawi�za�by niew�tpliwie, gdyby korzysta� z Herodota bezpo�rednio, poniewa� by�by to dla� jeszcze jeden dow�d greckiego pochodzenia filozofii (jako �e Zamolksis wiedz� sw� zdoby� u Greka Pitagorasa). 4 Chodzi o mitycznego Atlasa, syna Tytana Japeta. U Platona (Kritiasz 114) Atlas wyst�puje jako pierwszy kr�l Atlantydy. U Diodora z Sycylii (IV 27, 2) Atlas jest uczonym astronomem i ta interpretacja by�a powszechna w p�niejszej racjonalistycznej egzegezie mit�w. kt�ry wedle ich tradycji by� synem Neilosa1, a za jej pierwszych reprezentant�w � kap�an�w i pro- rok�w egipskich. Od tego czasu do panowania Ale- ksandra Macedo�skiego [336�323 p. n. e.] up�yn�y 2 48863 lata; w okresie tym by�y 373 za�mienia s�o�ca i 832 za�mienia ksi�yca. Od epoki mag�w, z kt�rych pierwszym by� Pers Zoroaster2, do zdobycia Troi3 up�yn�o � jak m�wi platonik Hermodoros w pi�mie O naukach4 � 5000 lat. Natomiast Lidyjczyk Ksantos5 podaje, �e Zoro- aster �y� 6000 lat przed wypraw� Kserksesa [480 p. n. e.], a w okresie od wyprawy Kserksesa do podbicia Persji przez Aleksandra 6 dzia�ali jeszcze kolejno magowie: Ostanas, Astrampsychos, Gobrias i Pazates. Ale ludzie, kt�rzy tak twierdz�, nie zdaj� sobie 3 1 Hefajstos, w mitologii greckiej syn Zeusa i Hery, przez Egipcjan by� czczony jako syn Neilosa (Nilu), a wnuk Okeanosa (Oceanu). 2 Zoroaster (Zaratustra), perski reformator religijny, tw�rca mazdeiz- mu, �y� prawdopodobnie na pocz�tku pierwszego tysi�clecia p. n. e. Grecy uwa�ali go � bezpodstawnie � za kr�la Baktrii. W Dawnej Akademii umieszczano go na tysi�c lat przed Platonem. Pierwsze informacje o Zoroastrze i nauce mag�w poda� Eudoksos z Knidos, znakomity grecki matematyk i astronom z IV w. p. n. e., a od niego przej�� je Platon i Dawna Akademia, w kt�rej Zoroaster czczony by� jako staro- �ytny m�drzec. 3 Zdobycie Troi staro�ytni datowali na r. 1184 p. n. e. 4 Hermodoros by� bezpo�rednim uczniem Platona. Pisma jego za- gin�y. 5 Ksantos z Lidii, syn Kandaulcsa, �y� w V w. p. n. e. By� autorem dzie�a o historii i geografii swej ojczyzny pt. ??????? (w 4 ksi�gach), z kt�rego korzystali Eratostenesi Dionizjos z Halikarnassu. Przez Grek�w by� uwa�any za poprzednika Herodota. Napisa� r�wnie� rzecz o magach pt. ??????? i �ywot Empedoklesa. Wszystkie jego pisma zagin�y. 6 W r. 331 p. n. e., po zwyci�skiej bitwie pod Gaugamel�, w kt�rej Aleksander Macedo�ski pokona� Dariusza III. sprawy z tego, �e przypisuj� barbarzy�com osi�gni�- cia b�d�ce w rzeczywisto�ci osi�gni�ciami Grek�w i �e od Grek�w zaczyna si� nie tylko filozofia, ale w og�le rodzaj ludzki. Wszak�e Ate�czykiem by� Muzajos l a Teba�czykiem Linos2. Muzajos by� synem Eumolposa. On to by� auto- rem pierwszej teogonii i pierwszego opisu nieba. Twierdzi�, �e wszystko powsta�o z jednego [tworzywa] i z powrotem si� na to jedno [tworzywo] rozk�ada 3. Muzajos umar� w Faleronie 4, a na grobie jego wyryty jest napis: W ziemi falero�skiej, pod lym oto nagrobkiem, spoczywa martwe cia�o Muzajosa, syna Eumolpowego. 1 Muzajos (????????, Musaeus), mityczny poeta i muzyk, czczony szczeg�lnie w Attyce. By� �ci�le ��czony w mitologii z Orieuszem, kt�rego mia� by� ju� to synem i uczniem, ju� to mistrzem. On to mia� wprowadzi* do Attyki misteria eleuzy�skie. Wedle innej tradycji Muzajos by� uczniem Linosa. Matk� jego mia�a by� Selene, a ojcem Eumolpos lub Antifemos (oba imiona oznaczaj� poet�w-muzyk�w). Muzajos mia� posiada� dar wieszczenia i leczenia si�� swej muzyki. W staro�ytno�ci kr��y�y liczne apokryficzne przepowiednie i poematy, przypisywane Muzajosowi. 2 Linos, mityczny muzyk i poeta, bohater wiciu legend. Uwa�any by� za syna ju� to Apollina i Psamate, kr�lewny argolidzkiej, ju� to Amfimarosa i jednej z Muz, ju� to �jak przyjmuje Diogenes � Hermesa i Muzy Uranii (opiekunki astronomii). Linosowi przypisywano wyna- lezienie rytmu i melodii, a tak�e alfabetu greckiego, kt�ry on to mia� przerobi� z alfabetu fenickiego. W epoce klasycznej pod imieniem Linosa znane by�y liczne poematy filozoficzne i mistyczne. Linos mia� zgin�� tragicznie, w jednej wersji (tej, kt�ra czyni�a go synem Apol- lina) � rozszarpany przez psy, w innej wersji (tej, wedle kt�rej by� synem Amfimarosa) � zabity przez Apollina za to, �e �mia� z nim rywa- lizowa� w sztuce �piewu. 3 A wi�c podobnie jak Tales, tylko �e nie wiemy, czym owo two- rzywo by�o dla Muzajosa. 4 Faleron by� portem Aten. Od ojca Muzajosa, Eumolposa, wywodz� swe imi� ate�scy Eumolpidzi1. Linos by�, jak m�wi�, synem Hermesa i Muzy Uranii. Napisa� kosmogoni� � poemat o powstaniu �wiata, o obiegu s�o�ca i ksi�yca i o narodzinach zwierz�t i ro�lin. Oto pierwsze s�owa tego poematu: By� kiedy� czas, gdy jednocze�nie zrodzi�o si� wszystko. Na Linosie opar� si� Anaksagoras, kiedy m�wi�, �e �wszystkie rzeczy by�y razem, a� doszed� Rozum, kt�ry dopiero nada� im porz�dek"2. Linos umar� na Eubei, ra�ony strza�� Apollina. Na grobie jego znajduje si� nast�puj�ce epitafium: Linosa Teba�czyka, syna uwie�czonej Muzy Uranii, martwego przyj�a ta oto ziemia. Filozofia zacz�a si� wi�c u Grek�w i ju� sama jej nazwa przeczy jej rzekomemu pochodzeniu barba- rzy�skiemu 3. Ci, kt�rzy wynalezienie filozofii przypisuj� barba- rzy�com, powo�uj� si� na trackie pochodzenie Orfe- usza 4, kt�rego uwa�aj� za filozofa, i to za najstarszego. 1 Eumolpidzi byli rodem kap�an�w w Eleuzis; ich herosem eponi- micznym by� Eumolpos, pierwszy pono� kap�an (herold) misteri�w eleuzy�skich. 2 Por. ni�ej II 6. 3ju� sama jej nazwa... philosophia � (????????? = umi�o- wanie m�dro�ci) jest s�owem greckim. 4 Orfeusz, mityczny �piewak i poeta, mia� by� synem Ojagrosa, kr�la Irackiego, i Muzy Kalliopy (wed�ug innych wersji Polihymnii lub Klio). Uwa�any by� za za�o�yciela sekty religijnej orfik�w i tw�rc� mistycznej teogonii i antropogonii. Z imieniem Orfeusza by�a zwi�zana obfita literatura mistyczno-filozoficzna, cz�ciowo archaiczna (fragmenty cytuj� Platon i Eurypides), cz�ciowo p�niejsza, apokry- ficzna. Nauka orficka mia�a charakter wtajemniczenia. Wywar�a wp�yw Co do mnie, nie s�dz�, �eby wypada�o nazywa� filo- zofem cz�owieka, kt�ry takie rzeczy opowiada� o bo- gach, i w og�le nie wiem, jak nale�a�oby okre�li� tego, kto nie wstydzi� si� przypisywa� bogom wszelkich nami�tno�ci cz�owieczych, tak�e tych najhaniebniej- szych, o kt�ryc...
KareMolla