S. Wiechecki - Wiech - Piate przez dziesiate.pdf - Stefan Wiechecki - bula0

STEFAN WIECHECKI

(WIECH)

„PIĄTE PRZEZ DZIESIĄTE -

WSPOMNIENIA WARSZAWSKIE”

SPIS RZECZY

Od autora

Na tamtych ulicach

Połknąłem bakcyl teatru

Pan dyrektor - to ja

„Gliny idą!”

A może by tak - dziennikarstwo?

Kariera szemranej mowy

W „greckim” sądzie

Zamiast kawioru - dzwonek

Mój sobowtór - Gieniek Kopycińszczak

Kiepura i gorzkie migdały

Pamiętne spotkania

„Pod dwójką”

Mikado śmiechu

Pierwsza książka'

Laury i kopniaki

„No to ci powiem”

„Ostatnia szansa”

Humor ulicy

Sylwester

Śmiech i śmierć

Powstanie wszystko zmieniło

Imieniny w Pruszkowie

„Pięć patyków”

„Jeszcze się pan naczytasz”

I znów „Expresiak”

Rotszyld mnie ratuje

Właściciel szpitala

Powrót do życia rodzinnego spotkań autorskich

Szpagatowa inteligencja

Jak mi się udało nie zostać radnym

Kochaś

Skąd się wziął Maniuś Kitajec

Poznaję żywego Piecyka

„Prosimy o jasne piwo”

Miasto szaleje

Biały paw

Literat w hotelu

Biskup czyta lepiej

„Ależ ja nie piję!”

„Marzyłam o poznaniu pana”

Lipa, nie mgła

Od Nowego Bródna do Nowego Jorku

NA TAMTYCH ULICACH

Właściwie powinienem teraz być jakimś emerytowanym generałem brygady lub co

najmniej kapitanem piechoty, oczywiście też na rencie. Dziecinne lata moje bowiem

upływały w atmosferze bojowo-patriotycznej, w cieniu powstań narodowych, w ogniu

walk rewolucyjnych roku 1905. Cień powstania listopadowego zaciążył już nad moim

urodzeniem, gdyż przyszedłem na ten świat w małym domku na Woli, na wprost

kościółka Sowińskiego. Rodzice moi opuścili to historyczne sąsiedztwo, kiedy miałem

chyba coś z półtora roku, więc o bohaterskiej śmierci generała i walkach na wolskiej

reducie dowiedziałem się znacznie później, ale coś tam widocznie wsiąkło w duszę

oseska, bo niesłychanie potem byłem dumny ze swego miejsca urodzenia i na wałach

reduty spędzałem liczne wagary w latach szkolnych. Leżąc w bujnej trawie

rozpamiętywałem przebieg ostatniej bitwy tego powstania i w wyobraźni brałem w niej

czynny udział jako adiutant jednonogiego dowódcy. Z bohaterami roku 1863 miałem

już kontakt osobisty. Wielu z nich żyło wówczas, znajdowało się w moim otoczeniu. W

oficynie domu przy ulicy Wielkiej, gdzie mieszkaliśmy po wyprowadzeniu się z Woli,

miał na antresoli mały warsztacik szewc, pan Dobrosielski. Lubiłem tam przesiadywać

słuchając wspomnień o powstaniu, w którym pan Dobrosielski brał udział. W

barwnych jego opowieściach, bo miał stary łatacz butów rzadki dar opowiadania,

odżywały bitwy pod Małogoszczą, Rudnikami i Radomiem. Wszystko to, opowiadane

soczystą, najczystszą gwarą warszawską XIX wieku, zapadało wraz z tą gwarą w duszę

i pamięć dziesięcioletniego chłopaka, który krył się tutaj, w szewskim warsztaciku,

przed argusowym okiem pani Zofii, korepetytorki, na próżno go poszukującej po całym

podwórzu tej ogromnej posesji. Ale jeszcze przedtem inny bohater powstania pojawił

się na horyzoncie mojego życia. Był to tak zwany dziadek Byszewski. W roku 1904

chyba, po urodzeniu się następcy tronu rosyjskiego, car Mikołaj II ogłosił amnestię dla

pozostałych jeszcze przy życiu zesłańców z roku 1863 przebywających na Syberii.

Wrócił też wówczas kuzyn mego ojca, dziadek Byszewski, który znalazł się na Syberii

jako dwudziestoletni młodzieniec. Teraz miał lat sześćdziesiąt parę, przestrzeloną

podczas usiłowania ucieczki przez rzekę Jenisej nogę i zamiłowanie do

wysokoprocentowych napojów rozgrzewających. Wrócił do oczekującej go przez lat

czterdzieści żony, z którą rozdzielono go w pół roku po ślubie. Pamiętam babcię

Byszewską. Była to rumiana siwowłosa staruszka pełna życiowego wigoru, nie mogąca

się pogodzić z drobnymi przyzwyczajeniami swego cudem odzyskanego męża. W

wypadku takiej rodzinnej scysji dziadek Byszewski ukrywał się przed zrzędzeniem

małżonki u nas. Podczas nieobecności zajętych pracą naszych rodziców dotrzymywał

towarzystwa mnie i memu o półtora roku starszemu bratu, Edmundowi. Bardzo

lubiliśmy wizyty dziadka Byszewskiego. Uzbrojeni przez niego w kije od szczotek,

przechodziliśmy przeszkolenie wojskowe. Dziadek Byszewski stawał przed nami

wyciągnięty jak struna i podawał komendę: - Smirna!

Oznaczało to: „Baczność!” Stary powstaniec po latach katorgi i zesłania zapomniał

brzmienia polskiej komendy wojskowej, ale nam to nie przeszkadzało. Sprawnie

poruszały się kije w rękach przyszłych żołnierzy przyszłego wojska polskiego w takt

rosyjskich rozkazów. Do marzeń o karierze wojskowej w przyszłości dołączyły się

wkrótce aspiracje aktorsko-autorskie. A doszło do tego w następujący sposób.

Kamienica przy ulicy Wielkiej 45 była wielką skrzynią czynszową, zamieszkiwało ją

ze stu chyba lokatorów, obdarzonych przez los licznym przychówkiem, stanowiącym

pierwszych moich towarzyszy zabaw podwórzowych i utrapienie miejscowego

dozorcy, stylowego warszawskiego ciecia, zwanego poufale Wicuś Pijus. Przez owego

Wicusia, jak pseudonim wskazuje, znajdującego się przeważnie na tak zwanym

gazomierzu, poznałem tajniki warszawskiej mowy wiązanej. Był on jednym z

pierwszych moich wykładowców nadwiślańskiego dialektu. Krótkie, ale kunsztowne

jego przemówienia umoralniające spełniały wobec wrzeszczącej na podwórzu

dzieciarni tę mniej więcej rolę, co obecnie śliczne telewizyjne wierszyki pana Duriasza

czy urocze występy Jacka i Agatki. Zaganiały nas do łóżek z tym samym chyba

skutkiem. Muszę tu stwierdzić, że każde z jego wyrażeń stanowić by mogło prawdziwą

ozdobę „Słownika Wyrazów Zelżywych” profesora Wieczorkiewicza. Profesora jednak

nie było jeszcze na świecie, a ja miałem chyba ze siedem lat. Jednak perły te mocno

utkwiły mi w pamięci i pomogły w późniejszej pracy miłośnika i odtwórcy w piśmie

gwary naszego miasta. Ale nie brakowało i innych okazji. Oto kiedyś zeszły się na

naszym podwórku dwa zespoły magików z dywanikami. W jednym z nich główną

atrakcję stanowił „Człowiek-Wąż”, drugi chlubił się gwiazdą występującą jako

„Kobieta-Krzesło, czyli tajemnicze zjawisko dwudziestego pierwszego wieku”. Żaden

z dyrektorów nie chciał ustąpić i zaczęło się ku uciesze lokatorów podwójne

przedstawienie. Dwie katarynki grały różne melodie. „Człowiek-Wąż” wił się koło

trzepaka, „Kobieta-Krzesło” cudownie znikała pod tajemniczą zasłoną. Dopiero przy

zbieraniu pieniędzy nastąpił konflikt między dyrektorami, którzy mówili do siebie

przejmującym szeptem:

- Idźżeż ty, lebiego niewidymko, co na puc nabierasz publikie. Cała forsa mnie się

należy. Na Felka Minogie nikt nie patrzy, bo za dużo wsuwa, walizka mu urosła i na

„Człowieka-Węża” wcale nie jest podobny. Nie widzisz, że publika rzuca forsę dla

„Kobiety-Krzesła”?

- Daj spokój, owieczko za wełnę szarpana, komu zalewasz kolejkie zjawiskiem

dwudziestego pierwszego wieku, kiedy i tak każdy widzi, że Mańka Kapeć ma lat

pięćdziesiąt! A poniekąd z tajemniczem krzesłem także samo lipa. Blat się w niem

wyjmuje i Mańka najeżdża dołem, kiedy ją płachtą nakryjesz.

I od słowa do słowa wezwano pogotowie. Duża draka. Ale wyparte nieraz przez

Wicusia z podwórza dzieciaki i na ulicy znajdowały wiele ciekawych rzeczy. Na rogu

Siennej był sklep kupiecki pana Andrzejewskiego z chałwą i daktylami na wystawie.

Obok mieścił się zakład tapicerski pana Mojżesza Ryndzuńskiego. Nieco dalej

cukiernia pana Szczerkowskiego, demonstrująca w witrynie wspaniałe torty z

fontannami z czerwonego lukru. Po drugiej stronie ulicy znajdował się skład lamp i

porcelany pana Dawida Minerała. Otóż przed tym to sklepem zjawił się któregoś dnia,

ku wielkiej naszej radości, jakiś wstawiony facet z długą żelazną belką na ramieniu. Na

razie stał z przymkniętymi oczami, a potem zaczął wchodzić do składu. Ale przez

roztargnienie nie zmienił położenia belki, która bokiem absolutnie nie chciała się

zmieścić. Wstawiony szarpał się z nią bezskutecznie kilka minut, ale w końcu

zrozumiał swój błąd, nadał szynie właściwy kierunek i wszedł do magazynu, wybijając

za jedynym zamachem dwie szyby w podwójnych drzwiach. Nagłe zjawienie się belki

w sklepie wywołało okrzyki przestrachu ze strony właściciela i personelu:

- Uj, co to jest? Co się zrobi, co?

- Szynę przyniosłem.

- Co znaczy szynę, jaką szynę, tu nie potrzeba żadne szynę!

- W jaki sposób nie potrzeba? - odparł tragarz i odwrócił się ku stojącemu za nim

gospodarzowi. Belka wykonała przy tym pół obrotu i strąciła na podłogę tuzin

wiszących u sufitu żyrandoli.

- Nieszczęście na mój interes! Co on tu chce, ten chamuś, wychodź pan już! - wołała

z kasy przeraźliwym dyszkantem pani Minerał.

Ponieważ kasa znajdowała się z przeciwnej strony, tragarz, chcąc udzielić wyjaśnień

właścicielce sklepu, znowu musiał się odwrócić, i zdemolował resztę żyrandoli. A że i

inne osoby, znajdujące się w magazynie, żądały wyjaśnień w sprawie belki, trynknięty

jej posiadacz wykonał kilka ewolucji, wskutek czego wytłukł w drobny mak wszystkie

lampy biurkowe oraz nocne i zamienił w kupę gruzów dwa kompletne serwisy. Kres

zniszczeniu i naszej zabawie położył wreszcie wezwany stójkowy.

Nie były to zresztą jedyne sklepy pochłaniające naszą uwagę na Wielkiej i ulicach

okolicznych. Całą watahą wybiegaliśmy aż na Marszałkowską, gdzie, niedaleko

Siennej, istniał magazyn materiałów artystyczno-malarskich pana Wadowskiego. Na

wystawie oprócz rozłożonych pięknie farb wodnych i olejnych, pasteli i

różnobarwnych kredek widniały oprawione w złocone ramy reprodukcje malarstwa

polskiego. Tu budziły pierwsze niepokoje lekko zawoalowane biusty Franciszka

Zmurki. Tu przyciągał nasze oczy obraz Kossaka przedstawiający szarżę Czerkiesów

na tłum przed kościołem Świętego Krzyża. Pan Wadowski wystawiając go składał

dowód odwagi, choć czasy były już rewolucyjne i na niejedno można było sobie

pozwolić. Naprzeciwko, w domu towarzystwa ubezpieczeń „Rosja”, w wytwornym

wnętrzu sklepowym, wśród cicho tykających zegarów obsługiwał klientów jeden z

najlepszych zegarmistrzów-jubilerów warszawskich, równie wytworny pan Adolf

Modro. Na razie jego wystawa nie interesowała specjalnie bandy chłopaków z

Wielkiej, znacznie ciekawsze rzeczy leżały w witrynie sklepu z cukrami firmy „Złoty

Ul” na rogu Świętokrzyskiej. Kiedy jednak ukończyłem lat dziewięć i z klasy wstępnej

przeszedłem do pierwszej, zawarłem znajomość z panem Modro, a mianowicie kupiła

mi tam mama piękny, cieniutki, ciemno oksydowany uczniowski zegarek kieszonkowy.

Tak się zdarzyło, że zaraz na drugi dzień zegarek, zjeżdżając po poręczy z pierwszego

piętra, spadł na schody, oczywiście razem z właścicielem. Właścicielowi nic się nie

stało, ale zegarek przestał chodzić - coś w nim tam pękło. Bardzo speszony, w

tajemnicy przed mamą poszedłem do zegarmistrza. Pan Modro eleganckim ruchem

poprawił w oku monokl, otworzył czasomierz, zajrzał do wnętrza, po czym powiedział

uprzejmym tonem:

- G... chłopu, nie zegarek, kiedy się z nim obchodzić nie umie, kawalerze.

Od tej pory, oddając do naprawy zegarek, zawsze się czuję zażenowany i pełen winy.

Wiele rzeczy działo się na ulicy Wielkiej. Były to lata pierwszych podmuchów,

rewolucji, lata 1905-1907. W moich oczach padali śmiertelnie ranni od salw piechurów

litewskiego pułku podczas manifestacji na placu Grzybowskim. Do tej pory widzę

czołgających się jezdnią okrwawionych ludzi. Widzę siebie i brata Mundka, jak

przemykamy się w towarzystwie dziadka pod murami domów. Po chodnikach, i

środkiem ulicy jadą kozacy z gołymi szablami w rękach. Jeden podjeżdża blisko,

napiera na nas koniem. Jesteśmy przy bramie, ale furtka zamknięta. Dziadek stuka w

S. Wiechecki - Wiech - Piate przez dziesiate.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: