tytu�: "LECTIO LATINA" autor: Stanis�aw Wilczy�ski Teresa Zarych LECTIO LATINA dla liceum og�lnokszta�c�cego P reparacje Preparacje Komentarz gramatyczny Tabele gramatyczne Wydanie dziesi�te LnJ Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1997 Ok�adka ANDRZEJ NOWACZYK Redaktor IRENA OKULEWICZ Redaktor Wydawnictwa MARTA BDRK�WNA Redaktor techniczny BO�ENNA ST�PIE� Korektorzy HANNA PIETRZAK BARBARA WIERTELARZ Podr�cznik zatwierdzony do u�ytku szkolnego przez Ministra O�wiaty i Wychowania. Opracowany na podstawie programu nauczania nr OP 23-4120-13/84 z dnia 10 kwietnia 1984 r. ISBN 83-02-02545-3 � Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1984 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997 Wydanie dziesi�te Arkuszy drukarskich 3,0 Sk�ad fotograficzny �Monopboto 400/8" Zak�ady Graficzne im. KEN w Bydgoszczy Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnicza im. W. L. Anczyca S.A. w Krakowie �arn. 4877/97 Latine po �acinie haud nie multum wiele, bardzo sic tak, w ten spos�b corpus, -�ris n cia�o confirmo, -ar�, -avi, -itum wzmacnia� perago, -er�, -egi, -actum przep�dza�, prze�y� Craco�ia, -ae Krak�w inscriptio, -onis/napis, inskrypcja ob (z acc.) naprzeciw, dla, z przyczyny quam ob rem z takiej przyczyny, z takiego powodu progressus, -us m kroczenie naprz�d, post�p, wzrost scriptus. -a, -urn napisany dimidium, -ii � po�owa factum, -i n czyn, dzie�o, fakt coepi, coepisse, coeptum (tworzy formy tylko od tematu perfecti) zacz�� sapio, -er�, sapii smakowa�, mie� rozum, poj- mowa� �udeo, -er�, ausus sum wa�y� si�, o�miela� si� ausus. -a, -urn ten, kt�ry si� odwa�y� II quisque, quaeque, quidque (quodque) ka�dy. kt�rykolwiek bis dwa razy minime najmniej spes, -ei/ nadzieja plures, plura wi�ksza ilo��, wi�cej nonnullus, -a, -urn niekt�ry, pewien digitus, -i m palec u r�ki attingo, -er�, -tigi, -tactum dotyka�, graniczy� �etus, -tris stary, dawny domi w domu militia, -ae/s�u�ba wojskowa, wojna domi militiaeque w czasie pokoju i w czasie wojny maximus, -a, -urn najwi�kszy, bardzo du�y "iinimus, -a, -urn najmniejszy, bardzo Bia�y "aritia, -ae/ sk�pstwo, chciwo�� 'wgium, -ii n k��tnia, sp�r discordia, -ae/niezgoda, brak jedno�ci simultas. -atis / rywalizacja, zawzi�to��, nie- przyja�� certo, -ar�, -avi, -atum walczy�, wsp�ubiega� si� supplicium. -ii n pokorna pro�ba, modlitwa parcus, -a, -urn oszcz�dny ndelis, -e wierny, pewny, rzetelny audacia, -ae/ �mia�o��, odwaga, zuchwalstwo aequitas, -atis / r�wno��, s�uszno��, r�wno�� wobec prawa iustitia, -ae / sprawiedliwo�� cresco, -er�, crevi, cretum wyrasta�, wzrasta�, sta� si� wielkim domo, -ar�, -iii, -itum oswoi�, poskromi� domitus, -a, -urn oswojony, poskromiony, pokonany ferus, -a, -urn dziki vis lace. vim, abl. vi, plur. vires, virium^ si�a, moc, gwa�t subactus, -a, -urn ujarzmiony, pokonany saevio, -ire, -ii, -itum w�cieka� si�, sro�y�, sza- le� misceo, -er�, -ciii, -xtum miesza�, m�ci� cupido, -inis / pragnienie, ��dza quasi jakby, jak, prawie maleries, -ei (materia, -ae)/materia�, �r�d�o. przyczyna, pow�d neglego, -er�, -lexi, -lectum zaniedba�, lekce- wa�y� venalis, -e przekupny, sprzedajny edoceo, -er�, -docui, -doctum gruntownie na- uczy�, wyuczy� Pronomen reflexivum � Zaimek zwrotny osoba sing. i plur. Nom. � Gen. sui Dat. sibi Acc. se Abl. se siebie sobie siebie, si� sob� Zaimka zwrotnego u�ywa si� tylko w odniesieniu do osoby trzeciej. Por�w- naj: 1. lavo me myj� si� lavamus nos myjemy si� 2. lavas te myjesz si� lavatis vos myjecie si� 3. lavat se myje si� lavant se myj� si� Zaimek zwrotny w konstrukcji accusativus cum infinitivo odnosi si� do podmiotu s�owa rz�dz�cego u�ytego w osobie trzeciej, np.: Puer scit se nihii scire. Ch�opiec wie, �e on (ch�opiec) nic nie wie. Pronomina indennita � Zaimki nieokre�lone �quisque", �quique" Zaimki nieokre�lone: quisque, quidque i quique, quaeque, quodque s� z�o�one z zaimka quis lub qui oraz nieodmiennego przyrostka -que. Odmieniaj� si� podobnie jak zaimek pytajny lub wzgl�dny, np.: "rf" Nom. quisque quidque Gen. cuiusque Dat. cuique Acc. quemque quidque Abl. quoque ka�dy ka�dego ka�demu ka�dego, ka�de ka�dym Zaimek quisque wyst�puje przewa�nie w po��czeniu z zaimkiem zwrotny"1' wzgl�dnym lub pytajnym, np.: se quisque amat (ka�dy siebie kocha), ^"l"" cuique tribuere (przyzna� ka�demu, co mu si� nale�y). Odmiana rzeczownika �vis" Singularis Nom. vis si�a Gen. � Dat. � Acc. vim Abl. vi Voc. � Pluralis vires virium viribus vires viribus vires si�y III A at ale, a dulcis, -e s�odki, mity, przyjemny philanthropia, -ae/mi�o�� ku ludziom, dobro- czynno�� dexterilas, -atis / zr�czno��, uprzejmo��, �y- czliwo��, prawo�� quidani. quaedam, quoddam pewien, jaki� proniisciius, -a, -urn (promiscus) zmieszany, bez r�nicy, wsp�lny, zwyk�y eruditio, -onis/wykszta�cenie, nauka, wiedza (ang. erudition, fr. erudition, niem. Erudi- tion; por. erudycja^ eruditio in bonas artes wiedza z zakresu sztuk wyzwolonych (gramatyka, retoryka, d"'- lektyka, arytmetyka, geometria, astrono- mia, muzyka) institutio, -onis/ urz�dzenie, nauka, wykszta�- cenie i ang. institution,/r. institution, niem. Institution; por. instytucja^ Propem�dum prawie, podobnie, prawie tak Paedia, -ae/nauka, wychowanie �tre w rzeczywisto�ci, zgodnie z prawd�, prawdziwie sincere szczerze, otwarcie PPtto, -er�, -petivi, -petitum si�ga� po co, d�- ^ do czego (por. apetyty """wsus, -a, -urn ca�kowity, ca�y, zupe�ny 'Por. uniwersalny^ "�wco dlatego semel raz, jedyny raz imbun. -er�, -iii, -utum zwil�y�, napoi�, nape�- ni� recens, recentis �wie�y, m�ody od�r, -oris m w�ch, zapach (ang. odour, fr. odeur; por. od�t) testa, -ae/naczynie gliniane, dzban, skorupa De vitiis hominum yitiuni. -ii n wada, b��d pera, -ae/torba, torebka proprius, -a, -urn w�a�ciwy, w�asny compleo, -er�, -evi, -etiim wype�ni�, nape�ni� (ang. complete, fr. completer; por. komp- let, komplementy tergum, -i n grzbiet, plecy pectus, -�ris n pier�, serce ispendo, -er�, -pendi, -pensum zawiesi�, po- wiesi� hac re z tego powodu malum. -i n z�o, b��d alias, -a, -ud inny, drugi simul zarazem, r�wnocze�nie delinquo, -er�, -liqui, -lictum zawini�, omyli� si� (por. delikwenta censor, -oris m cenzor, urz�dnik rzymski w okresie republiki, surowy s�dzia, krytyk Phaedrus,-i Fedrus, ok. 15r.p.n.e.�ok. 50 r. n.e., bajkopisarz rzymski. Jego wierszowa- ne bajki �Fabulae Aesopiae" (Bajki Ezopa) s� w wi�kszo�ci przer�bkami bajek Ezopa, greckiego bajkopisarza z VI w p.n.e. Participium perfecti passivi � (Imies��w czasu przesz�ego strony biernej) '� Participium perfecti passivi tworzymy od supinum (czwarta forma podsta^ wowa czasownika, kt�r� podaje s�ownik) zamieniaj�c zako�czenie -urn na ko�c�wki rodzajowe -us, -a, -urn, np. datum ��� datus, data, datum (dany, dana, dane); visum �> visus, visa, visum (widziany, widziana, widziane; zo- baczony). Imies��w ten odmienia si� jak przymiotnik zako�czony na -us, -a, -urn. Uwaga: Zaimki nieokre�lone quidam, quiddam i quidam, quaedam, quoddam (pewien, jaki�) odmieniaj� si� jak zaimek pytajny lub wzgl�dny, przyrostek -dam pozostaje niezmieniony, np.: cuiusdam, cuidam itd. (por. l. II, zaimek quisque). IV felicitas, -itis/urodzaj, szcz�cie (ang. felicity, fr. felicite^ philos�phus, -i m filozof alea, -ae/kostka, gra w ko�ci iacio, -er�, ieci, iactum rzuci�, miota� Cato, Catonis, Marciis Porcius Cato Maior Katon Starszy, 234�149 p.n.e., m�� stanu, m�wca, pisarz. Uwa�aj�c Kartagin� za naj- wi�kszego wroga Rzymu d��y� do jej zni- szczenia, ka�de przem�wienie w senacie ko�czy� s�owami: �poza tym s�dz�, �e Kar- tagin� nale�y zniszczy�" (Ce,lerum censeo Carthaginem delendam esse.). Propagator tradycyjnych koncepcji rz�d�w republika�- skich i cn�t rzymskich, przeciwnik kultury greckiej. Potomni uznali go za wz�r staro- rzymskiej cnoty i surowo�ci. adulescentia, -ae/wiek m�odzie�czy, m�odo�� Sabini, -orum Sabinowie, jedno z najstarszych plemion zamieszkuj�ce �r. Itali� na p�noc od Rzymu cupidus. -a, -urn (z gen.) po��dliwy, ��dny, pilny litterarum cupidus ��dny wiedzy ingenium, -ii n talent, geniusz adulescens, -ntis m m�odzieniec, m�ody 1 wiek demigro. -ar�, -5vi, -atum wyw�drowa�, od^ chodzi� in foro esse coepit zacz�� bra� czynny udzia� w �yciu publicznym magistratus, -us m godno��, urz�d zwierzchni- czy, urz�dnik (ang. magistrale, fr. magis-^ trat; por. magistraty honeste zaszczytnie, uczciwie diiigenter uwa�nie, pilnie mereo, -er�, -ui zas�ugiwa�, co� zyska�,; �y� si� de moribus publicis niemi zas�u�y� si� pr �strzeganiem ustanowionych przez pa�sp obyczaj�w luxuria, -ae/zbytek, swawola animadverto, -er�, -ti, -sum uwa�a�, dawa� t czenie, gani�, karci� in nobiles animadvertit wyst�pi� przeciw I bilom censorius, -ii byty cenzor asservo, -ar�, -avi, -atum przechowa�, 2 wa�, strzec acerbus, -a, -urn cierpki, gorzki, tv szorstki cupiditas, -ttis/pragnienie, ��dza * in�ictus, -a, -urn niepokonany, nieprzezwyci�- coasultum, -i n postanowienie, uchwala �ony Indicativus perfecti passivi (Tryb oznajmuj�cy czasu przesz�ego dokonanego strony biernej) Koniugacja I Koniugacja II Singularis . laudatus, -a, -urn sum doctus,-a,-urn sum (zosta�em/am (zosta�em/am pochwalony, nauczony, -a, -e) -a, -e) doctus, -a, -urn es doctus, -a, -urn est 2. laudatus, -a, -urn es 3. laudatus, -a, -urn est 1. laudati, -ae, -a sumus 2. laudati, -ae, -a estis 3. laudati, -ae, -a sunt Koniugacja III 1. traditus, -a, -urn sum (zosta...
mirek4973