POCZĄTKI KINA NA ZIEMIACH POLSKICH DO 1914 ROKU
I) WĘDROWNE KINEMATOGRAFY I TWÓRCZOŚĆ FILMOWA W LATACH 1898 –1907:
1) Widowiska i rozpowszechnianie filmów:
→W latach 1896—1908 kształtowały się zaczątki współczesnych form spektaklu filmowego i dzisiejszego kina.
→Pierwsi przedsiębiorcy kinowi rekrutowali się w większości spośród iluzjonistów, właścicieli panoptików, itp. Przykładem były zagraniczne wędrowne teatrzyki i panoptika, które bardzo szybko umiały wykorzystać nowy wynalazek żywej fotografii.
→W 1897 roku w Galicji — Kontynentalny Eden Teatr B. Schenka, oprócz popisów cyrkowych, pantomim, latarni magicznych itp., wprowadził przedstawienia „niezrównanego olbrzymiego thaumatrografu", tzn. żywych fotografii.
→W 1899 roku Władysław i Antoni Krzemińscy w Łodzi wzbogacili swój Gabinet Iluzji pokazami filmów Lumiere'a i innych.
WĘDROWNE KINEMATOGRAFY:
· Około 1900 roku ukształtował się osobny zawód przedsiębiorcy „kinowego''.:
v Majątek takiego przedsiębiorstwa składał się zwykle z jednego aparatu projekcyjnego i mniejszego lub większego zapasu filmików i dodatkowych atrakcji.
v Przedsiębiorcy ci odznaczali się niezwykłą ruchliwością. Niemal każda publiczna, letnia zabawa w Warszawie miała w programie kinematograf o zmroku. Stałe miejsca zabaw zaopatrywano w specjalne urządzenia ułatwiające projekcję. Także niemal każda wystawa w latach 1900—1904 przewidywała kinematograf jako jedną z rozrywek. Zapewne ci sami przedsiębiorcy wyjeżdżali do podwarszawskich miejscowości. Podstawowym jednak terenem ich „ekspansji" były większe ośrodki miejskie w Kongresówce, a zwłaszcza miasta w Rosji
v Lokale tych prailuzjonów były różnorodne i zwykle nieodpowiednie. Wędrowni przedsiębiorcy, o ile nie posiadali własnych bud, wynajmowali sale teatralne lub częściej -większe lokale sklepowe.
· Bracia Krzemińscy, wzorem innych, większą część roku spędzali w objeździe rosyjskich miejscowości, rozwijając z roku na rok swoje przedsiębiorstwo. W 1905 roku dysponowali dwoma kompletami projekcyjnymi i urządzeniami elektrycznymi, zmontowanymi na specjalnym wozie. Na sezon zimowy wracali do kraju; pierwsze sezonowe kinootworzyli w Łodzi, potem — od 1903 roku — w Warszawie.
· W czasie wędrówki zmieniały się nazwy przedsiębiorstw. Niekiedy, w większych miastach przybierały one nazwę „teatru", jak gdyby w celu podniesienia rangi kinematografu; w mniejszych skupiskach, gdzie dużym uznaniem cieszył się cyrk, „teatr" w tytule zastępowano słowem „cyrk".
· Jedną z podstaw sukcesu była odpowiednia reklama: drukowano, więc afisze, umieszczano ogłoszenia w pismach, Krzemińscy rozdawali tygodniowo ok. 50000 ulotek podających treść wyświetlanych filmów. Ulotki wręczano głównie robotnikom przy fabrycznych bramach. Ponadto informator stojący przed kinem zachęcał przechodniów do wstąpienia na seans żywej fotografii
Obok wędrownych kinematografów pojawiają się w pierwszych latach naszego stulecia imprezy rozrywkowo-widowiskowe, organizowane w stale czynnych salach przystosowanych do pokazów filmowych.:
· Zapowiedź przyszłej stabilizacji kinematografów i specjalnych sal kinowych.
· Pierwszym takim lokalem, wybudowanym w Warszawie, był Teatr Elizeum:
- Sala mieszcząca 400 osób, wykończona luksusowo, w stylu secesji. W niej odbywały się; między innymi pokazy pleografu inż. Kazimierza Prószyńskiego.
- W bocznych salkach urządzono rozmaite „iluzje", ustawiono automaty. Był to teatrzyk będący połączeniem teatru variete w wykwintnym stylu oraz kabaretów optycznych.
- Elizeum utrzymało się tylko parę miesięcy; na ludową rozrywkę było zbyt drogie, dla zamożnych warszawian miało nieatrakcyjny program.
- Dyrekcja Elizeum próbowała urządzać odczyty popularno--naukowe, ilustrowane filmami. Między innymi w styczniu 1903 roku odbył się taki pokaz „naukowy" pt. Woda i alkoholizm.
· W dużo skromniejszym zakresie i dla innej publiczności powstał w Warszawie pod koniec
1903 roku Artystyczny Salon Złudzeń
- Pokazywano tam, na kilku scenkach równocześnie, krótkie sztuczki teatralne, efekty świetlne przy użyciu latarni magicznej i inne. Nieodłącznym składnikiem programu był kinematograf.
- Ten lokal rozrywkowy odwiedzało codziennie około tysiąca osób, a w święta dwukrotnie więcej.
· Ostatnim tego typu przybytkiem był założony około 1906 roku Salon Rozrywek Bronisława Mieszkowskiego , zamieniony później na iluzjon, czyli na kino
· Seanse „teatrzyków iluzji" trwały około jednej godziny. Pokaz filmowy był początkowo bardzo krótki, do 20 minut. Uzupełniały go niekiedy pokazy typu cyrkowego, piosenki, a najczęściej pokazy latarni magicznej pod nazwą „Mia Marę", „Kameleon", „Dafnis" itp.
- ,,Mia Marę" odbywało się w następujący sposób: na przedzie sceny wisiał lekki muślin, za nim stawała aktorka ubrana w atłasową, połyskującą szatę, okryta płaszczem-peleryną. Najpierw oświetlano przy pomocy latarni magicznej twarz aktorki, która odpowiednio wystudiowanym ruchem rozchylała pelerynę. Wtedy na jej postać rzucano kolorowe obrazki, np. motyla, kwiatów. Kiedy na zakończenie aktorka osłaniała się znów peleryną, na muślinie ukazywały się przeźrocza, np. fotografie ulic miasta, w którym odbywały się pokazy.
- Czekając na seans, publiczność miała zwykle do dyspozycji fotoplastikon i rozmaite automaty zabawiające amatorów.
- Publiczność składała się w 90% z klasy robotniczo- rzemieślniczej, a w pozostałych 10% — z publiczności teatralnej, która do nowo otwartego Bioscopu chodziła po kryjomu, wstydząc się i uważając go za nieodpowiednie miejsce rozrywki dla siebie
- Do poziomu tej ludowej widowni musiały być dostosowane objaśnienia specjalnego „zapowiadacza", podającego tytuł filmiku i komentującego jego treść.
· Osobny rodzaj widowisk — to pokazy dla dzieci, organizowane systematycznie w 1902 roku i w latach następnych przez popularny warszawski Teatr Marionetek
· Przedsiębiorstwa zakupywały filmy początkowo bezpośrednio w zagranicznych wytwórniach. Ale w Warszawie już w 1899 roku pośredniczyła w sprzedaży filmów firma Golcz i Szalay, później Piotr Lebiedziński oraz Julian Dreher. Szczególnie wyróżnił się zakład Jadwigi Golcz. ( W 1901 roku zorganizowała pierwszą w Polsce wystawę kinematograficzną, połączoną z festiwalem filmowym, prezentującym pokaźny wybór filmów francuskich, niemieckich, angielskich i innych wytwórni.)
2) Kazimierz Prószyński i Towarzystwo Udziałowe Pleograf:
· Z początkiem 1897 roku Kazimierz Prószyński ponownie podjął prace nad pleografem; zarówno nad aparatem dużym, jak i małym, amatorskim. Aparaty te nazywane były kinematografem uniwersalnym, pleografem, a później biopleografem.
· Zainteresowania wynalazcy w roku 1897 skupiły się wyraźnie na problemach usunięcia usterek żywej fotografii, udoskonalenia projekcji. Aż do 1909 roku Prószyński pracował nad usunięciem migotania światła na ekranie i drgania obrazu.
· Pierwsza publiczna demonstracja pleografu odbyła się pod koniec czerwca względnie z początkiem lipca 1898 roku w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa dla członków zarządu Muzeum i redakcji „Wszechświata". Wynalazca objaśnił budowę swego „kinematografu uniwersalnego". Na tymże pokazie Prószyński miał opisać system tzw. „stereopleografu", tj. „żywej fotografii w przestrzeni"
· Wykańczanie modelu prezentowanego w Muzeum przeciągnęło się do marca 1899 roku. W tym miesiącu Prószyński zrobił nowe zdjęcia próbne, korzystając z laboratorium fotograficznej spółki Golcz i Szalay. Pokaz ulepszonego modelu i nowych filmów odbył się 26 czerwca w audytorium chemicznym szkoły technicznej Wawelberga i Rotwanda, dla grona specjalistów
- Opis aparatu z kilkoma fotografiami opublikował Prószyński w „Świetle". Stąd też znamy dość dokładnie jego budowę→ Wielkość klatki filmowej wynosiła 45 X 38 mm, perforacja była umieszczona nie po obu stronach obrazu, lecz między poszczególnymi klatkami. Zdjęcia były robione przy pomocy jednego obiektywu, na jednej taśmie. Natomiast „przy rzucaniu obrazu na ekran momenty oddzielone rzucane są przez dwa obiektywy na przemian. Przed obiektywem znajduje się para migawek, które ustawione są w ten sposób, że jedna z nich odsłania ściśle taką część obrazu jednego, jaką zasłania druga migawka
· W 1901 roku na wystawie fotograficznej Prószyński wystawił dwa typy swego pleografu: duży, stacjonarny i amatorski, mały.
· Mniej więcej na przełomie 1901 i 1902 roku powstaje w Warszawie Towarzystwo Udziałowe Pleograf, którego członkiem był także Prószyński, rozwinęło dość dużą aktywność:
- Wytwarzało własne filmy dokumentalne i fabularne, sprzedawało je w kraju i za granicą
- Urządzało publiczne pokazy
· Produkcja filmowa K. Prószyńskiego i spółki Pleograf z lat 1900-1903, wynotowana z programów i sprawozdań, składa się na następującą filmografię:
1) Epizody z działalności Pogotowia(1900)
2) Wyścigi(1901)
3) Ślizgawka w Dolinie Szwajcarskiej(1902)
4) Ślizgawka w Ogrodzie Saskim(1902)
5) Ślizgawka w Łazienkach(1902)
6) Ruch uliczny przed posągiem Mickiewicza(1902)
7) Mazur w cztery pary(1902)
8) Roznosiciele „Kuriera Warszawskiego"(1902)
9) Pod Ostrą Bramą w Wilnie(1902)
10) Na placu św. Aleksandra(1902)
11) Dolina Szwajcarska podczas letnich koncertów Filharmonii(1902)
12) Powrót birbanta (Zabawne przygody pana po świątecznych libacjach)(1902)
13) Walkirie(1903)
q Wiele wymienionych filmików, to dokumenty życia Warszawy, jej ruchu ulicznego, ośrodków kulturalnych i towarzyskich (ślizgawki, koncert w Dolinie Szwajcarskiej itp.).Cieszyły się one największym powodzeniem
q Do filmów fabularyzowanych należą m. in. Mazur, Powrót birbanta i Walkirie
Każdy z nich stanowi osobny, swoisty rodzaj:
a) Mazur:
§ Wykonany przez nieznanych tancerzy
§ Wyświetlany był zwykle z towarzyszeniem orkiestry
b) Powrót birbanta:
§ Filmik humorystyczny
§ Pokazywany był jako ciekawostka jeszcze w 1938 roku na Targach Wschodnich we Lwowie
§ Bohaterem filmu, birbantem, był Kazimierz Junosza-Stępowski. Film z udziałem tego aktora składał się z jednego ujęcia, które mieściło całą nieskomplikowaną akcję.
§ ...
Kalietis