1
W wiek XX Włochy wkraczają w temperaturze historycznego wrzenia o charakterze narodowym. Jest to także wiek wielu różnorodnych wynalazków technicznych. Kinematograf stanowił na początku źródło atrakcji, rozrywki i informacji; był wiarygodnym świadkiem konkretnego czasu i przestrzeni; od początku ugruntował sobie silny związek z rzeczywistością (filmy science fiction, musicale itp. nigdy we Włoszech nie były zbyt popularne).
13 marca 1896 à odbył się pierwszy pokaz w Rzymie, po 30 w innych większych miastach, do końca roku w całym kraju; produkcje Lumièrów i Edisona; docierali do wszystkich: od arystokracji do chłopstwa.
Faktycznie Edison działał już we Włoszech od 1894 roku. Większość technologii dotarła tu z Francji, ale amerykanie mieli lepiej przygotowaną kampanię reklamową.
PIONIERZY:
Alberto Promio - jeden z pierwszych operatorów (pracował dla Lumièrów)
Giuseppe Filippi - pierwszy przedstawiciel Lumièrów, sieć kin, dystrybucja i produkcja filmów
Roberto Trocone - kupił kamerę w Paryżu i utrwalał „życie na gorąco”
Enrico Pegan - pikantne widowiska „przeznaczone tylko dla dorosłych mężczyzn”
Praktycznie od początku kinematografia była dotowana przez państwo i burżuazję – poglądy polityczne i chęć pełnej niezależności doprowadziły do powstania kinematografii narodowej (aby służyć wyrażaniu ideologii i sympatii politycznych).
Prawie wszyscy znani włoscy operatorzy, technicy i optycy posiadali swoich możnych mecenasów (zajmowali się pracą dokumentującą życie tychże sponsorów).
Od 1905 rozpoczęła się faza przemysłowa – powstała „Fabryka taśm filmowych dla kinematografu” Właściciele: Fioleteo Alberini i Santoni.
Powstał pierwszy film historyczny: „Zdobycie Rzymu” z pomocą operatorów z Pathé i Gaumont
Potem rozpoczęła się regularna produkcja (łącznie z katalogami firmy zawierającymi opisy filmów)
W 1906 powstaje w Turynie wytwórnia AMBROSIO e C. – Arturo Ambrosio; opierała swoje filmy na fabułach literackich; angażowała głównie aktorów teatralnych wprawionych w stylu commedia dell’arte.
Od 1907 – przełom; zaczynają wszędzie powstawać „manufaktury kinematograficzne” konkurujące ze sobą; w Turynie powstaje CARLO ROSSI e C. , od 1908 pod nazwą „ITALA”; (produkowali kolossals – widowiska kostiumowe z czasów starożytnego Rzymu – reż. Giovani Pastrone i Carlo Sciamengo; lekkie farsy i komedie z Cretinettim; rozbudowali asortyment środków technicznych: zdjęcia plenerowe, wirażowanie, atelier, ruchoma kamera)
Konkurencją stała się PASQUALI FILM (adaptacje w stylu Film D’art )
„Ostatnie dni Pompei” (1908) reż. Luigi Maggi; Ambrosio
Powstało wiele mniejszych wytwórni prowadzących działalność okazjonalną.
Pierwszy kryzys nastąpił już w 1909 roku – istniejące firmy wzajemnie wykradały sobie pomysły i twórców, w różnych wytwórniach w tym samym czasie powstawały bardzo podobne filmy; dała o sobie też znać cenzura.
Kino powoli stawało się potęgą; narodziła się konkurencja artystyczna – prześcigano się w budowaniu wystawnych dekoracji, stopniowo zwiększano metraż filmów.
W przemysł ten zaczęli inwestować bogaci przedstawiciele szlachetnych rodów à nobilitacja kina, znaczne podwyższenie się poziomu produkcji; podstawy pod kapitalistyczny system produkcji.
Od 1909 roku spółka akcyjna ”CINES” miała już swoje przedstawicielstwa praktycznie na całym świecie; regularnie produkowano i rozprowadzano kroniki filmowe.
Od 1910 kino poddawane było silnej presji politycznej; coraz mocniejsza stawała się konkurencja z Zachodu.
W 1913 skończył się trudny okres kryzysu ekonomicznego, ale już wkrótce miała nadejść wojna.
Riciotto Canudo: „Manifest Siódmej Sztuki” (Paryż, 1911)
„Sztuka totalnej syntezy, jaką jest film (…) Potrzebujemy kina aby stworzyć sztukę totalną, do której zawsze dążyły wszystkie inne.”
„Muzyka zrodziła poezję i taniec, architektura dała początek rzeźbie i malarstwu, a koło ekspresji artystycznej zamyka się w siódmej sztuce, w kinematografie.”
Lata 1913-15 – okres największego rozkwitu; wielkie filmy pod względem artystycznym i megalomańskim.
Reżyserowie: Enrik Guazzoni (malarz z zawodu)
Giovanni Pastrone (inżynier) pseudonim: Pierra Fosco
Okres rozkwitu przemysłu; zatrudniano wielu pracowników; wszystkie filmy o wysokim standardzie technicznym, dynamiczną narracją i malarską kompozycją kadrów.
Dominowały trzy rodzaje filmowe:
Słynne były także adaptacje oper; obok tego istniał nurt realistyczny, ale nie cieszył się zbytnim zainteresowaniem.
Dwie formy projekcji:
Część filmów produkowano i wyświetlano pod protektoratem Watykanu.
W okresie tym kino stanowiło ok. 12% dochodu państwa.
„Quo Vadis ?” (1913) reż. E. Guazzoni, kostiumy: A. Brasini
„Marek Antoniusz i Kleopatra” (1913) reż. E. Guazzoni, 5 częściowy
Produkcja Cines; oszałamiający sukces kasowy i artystyczny na całym świecie.
Gabriel D’Annunzio (1863-1938); fin-de-siècl’owy dekadent, powieściopisarz; zwolennik Nietschego; liczne skandale erotyczne; w życiu prywatnym raczej nieszczęśliwy; duży wpływ na kino włoskie. Adaptowano jego 15 utworów (dramaty psychologiczne, świat wystawny, bogata i egzaltowana burżuazja); udzielał się w świecie filmowym. Brał udział w kręceniu soft erotyki, stale łamał panujące tabu; w filmach zawarte akcenty narodowościowe.
„Cabiria” (1914) reż. Giovanni Pastrone; D’Annunzio: „wizja historyczna i napisy” – przeestetyzowany język; Itala Film
Produkcja: 2 lata, 1 250 000 lirów, 4500 metrów,
Nowoczesna narracja i bardzo dynamiczna kompozycja kadrów.
FUTURYŚCI
Negowali jakąkolwiek tradycję; kult miasta, tłumu, maszyny, ojczyzny oraz wojny jako „jedynej higieny świata” Przywódca ruchu: F. T. Marinetti; skupiał wokół siebie przedstawicieli wszystkich sztuk, liczne manifesty programowe; aura skandalu, prowokacji i buntu. Lata 1910-16; za główne medium upodobali sobie kinematograf; wkrótce nastąpiło przesilenie, nie wszystkie pomysły udało się zrealizować; ruch powoli zaczął zanikać. Rozpoczęła się wojna i ludzie domagali się innego typu rozrywki; kinematografia zaczęła podupadać.
DIWY
Pomocą w tej sytuacji stała się produkcja nowych filmów i narodzenie się kultu gwiazd (włoski star system sttworzony przez Gustava Lombardo). Opierał się on przede wszystkim na konkurencji między pięknymi paniami: Franceska Bertini (właść. Elena Seracina), Lydia Boreli, Irma Gramatika, Leda Hesperi i amantów: Umberto Paradsi, Emilio Ghione, Gustavo Serena. Były to najczęściej femmes fatales, ale także bohaterowie społeczni, z ludu.
W tym okresie głównym ośrodkiem produkcji był Turyn, ale także powstawało wiele mniejszych wytwórni na południu – okolice Neapolu. Narodził się „rodzinny” system produkcji (zaangażowane całe rodziny – manufaktura). Z czasem zostały wyparte przez star system i rządy faszystów.
Dla kinematografii sytuacja po wojnie nie przedstawiała się interesująco.
Umberto Angeli: „Wojna zwycięska, pokój przegrany.”
Zakończył się „złoty okres” we Włoszech; brakowało ciekawych scenariuszy, zdolnych reżyserów i pieniędzy na realizację.
Zmniejszał się eksport filmów, narastał import (głównie z USA); zmieniły się gusta widowni.
Był to kres wrzenia politycznego w kraju; Mussolini powoli dochodził do władzy.
Rozpoczęła się produkcja różnego typu seriali, ale i tak najczęściej przegrywały one z zachodnimi. Powstawało wiele amatorskich wytwórni z improwizującymi aktorami; stale rosły gaże gwiazd.
Próbowano reanimować kino monumentalno-historyczne – z fatalnym skutkiem (lepszy był De Mille)
Sytuacja polityczna stale się pogarszała – doszło do obalenia legalnego rządu i parlamentu.
29 października 1922 Mussolini przejął władzę. Powstało kilka filmów ekranizujących te wydarzenia, ale nie była to jeszcze propaganda.
Rynek włoski praktycznie cały został przejęty przez dystrybutorów z zachodu.
Dobra passa utrzymywała się w Neapolu – produkcja melodramatów, typowych „wyciskaczy łez”
W 1924 z polecenia Mussoliniego powstała faszystowska wytwórnia LUCE, finansowana z budżetu państwa. Stopniowo zaczęto wydawać szeregi dekretów; wprowadzono nakaz wyświetlania kronik przed filmami; do 1928 praktycznie cała kinematografia była w rękach faszystów.
Władza przejęła całkowitą kontrolę nad kinematografią; rozpoczął się okres propagandy; scenariusze poddawano ostrej cenzurze, wszystko musiało mieć kontekst polityczny i społeczny.
Lata 1929 – 1939 à „kino ucieczki od rzeczywistości”; większość reżyserów wybrała drogę kompromisu politycznego.
W 1930 w Rzymie powstała Państwowa Szkoła Filmowa (głównie utwory propagandowe)
W produkcji poszukiwano rozwiązania pośredniego pomiędzy amerykańską ilością a radziecką jakością.
Dino Alfiri - szef włoskiej propagandy; w kryzysie zaproponował dotacje państwowe dla małych wytwórni; modle ten przetrwał do lat ’70.
W latach 1927-31 wytwórnia LUCE wyprodukowała około 900 kronik; zaspokajała też artystyczne upodobania samego duce, najbardziej odpowiadała mu rola gwiazdora; narodził się autentyczny kult politycznego idola. Trwało to do wybuchu drugiej wojny światowej.
KRONIKI
- Zadziwiająca formalizacja przekazu audiowizualnego
- Monumentalizacja świata przedstawionego za pomocą kontrświateł, panoram wertykalnych, ruchowi kamery ku górze i autonomizacji efektów dźwiękowych
- Zneutralizowanie indywidualnej inwencji odbiorcy – jednoznaczność
- Znaczne ograniczenie możliwości artystycznych reżyserów
- Włochy ukazywane jako kraj szczęśliwy i bogaty; koszmarne relacje z reszty świata
Dekret Belluzzy z 1928 - nakaz wyświetlania w kinach przynajmniej 10% włoskich produkcji
Próbowano tworzyć filmy na wzór amerykańskich – bez powodzenia; powstał nowy gatunek filmów historycznych; większość jednak nie miała znaczenia.
„Puchar Mussoliniego” – główna nagroda dla filmów faszystowskich na festiwalu w Wenecji.
Allesandro Blasetti – oficjalny bard idei nacjonalistycznych; „egzorcyzmował widowiska”
„Stara gwardia” – pierwszy poważny sukces filmu tendencyjnego
Carmine Gallone „Scypion Afrykański” – technicznie nawiązywał do monumentalnej szkoły historycznej; (okres działań Hannibala; apoteoza kolonializmu); dobre wykonanie, ale marna fabuła.
Luis Trenker „Kondotierzy” – monumentalny fresk historyczny; dobrze zrobiony, durze powodzenie u publiczności.
Mario Camerini „Wielki apel” – konflikt między ojcem nieprzystosowanym do rzeczywistości a synem faszystą; bardzo ważna w filmach faszystowskich była tematyka rodziny; wpływ nauki Kościoła i szkoły; ojcowie najczęściej nieprzystosowani, kobiety i dzieci to postacie o silnie zintegrowanych osobowościach, (kobieta-matka-rodzicielka).
F...
Kalietis