a409_Cietrzew.pdf

Ptaki (cz´Êç I)

A409

Tetrao tetrix

(L., 1758)

Cietrzew

Rzàd: grzebiàce, rodzina: g∏uszcowate

Status gatunku w Polsce

Gatunek l´gowy, zimujàcy, w skali kraju bardzo nieliczny,

lokalnie nieliczny lub Êrednio liczny.

Opis gatunku

Cietrzew jest ptakiem wielkoÊci kruka. D∏ugoÊç cia∏a doro-

s∏ych cietrzewi wynosi u samców (koguty) 53–68 cm, a sa-

mic (kury) 40–51 cm. Rozpi´toÊç skrzyde∏ kogutów wynosi

90–100 cm, a kur 66–70 cm. Masa cia∏a doros∏ych kogu-

tów w Polsce 1,0–2,0 kg, a kur 0,7–1,0 kg. Wyraêny dy-

morfizm p∏ciowy wyra˝ony jest odmiennym ubarwieniem

szaty (upierzenia) i ró˝nà masà cia∏a. Samiec ma szat´

z dominacjà czerni, z granatowym po∏yskiem. Kontrastuje

z nià biel piór podogonia oraz lusterek (plam) i pr´g na

skrzyd∏ach, które widoczne sà z du˝ej odleg∏oÊci. Nad

okiem czerwona brew, szczególnie wyraêna w okresie go-

dowym. Ogon z g∏´bokim wci´ciem poÊrodku, wygi´ty

w kszta∏cie liry. Samica, zwana kurà lub cieciorkà, ma sza-

t´ od rdzawo– do z∏otobràzowej, z wyraênym srebrnosza-

rym i ciemnobràzowym, falistym wzorem. Brew wàska,

ogon lekko klinowaty, zakoƒczony p∏ytkim wci´ciem. G∏o-

wa jest niedu˝a, tu∏ów kr´py, skrzyd∏a stosunkowo krótkie,

t´po zakoƒczone. Nogi krótkie, opierzone po palce. Trzy

palce sà d∏ugie i skierowane do przodu, czwarty krótki

i skierowany do ty∏u, co dobrze widaç na tropie.

Piskl´ta po wykluciu okryte sà puchem w tonacji od szaro-

˝ó∏tego (brzuch) do rudobràzowego (grzbiet). Upierzenie

m∏odociane jest natomiast bardzo podobne do upierzenia

letniego doros∏ych samic.

Koguty w 1. szacie zimowej (godowej), którà noszà ju˝ od

jesieni, sà podobne do doros∏ych samców. Nie majà jed-

nak wyraênego metalicznego po∏ysku na piórach, a ste-

rówki sà wàskie i s∏abo wygi´te. M∏ode kury majà upierze-

nie zimowe bardzo podobne do szaty starych samic. Wy-

ró˝niajà si´ tylko obecnoÊcià dwóch spiczasto zakoƒczo-

nych, skrajnych lotek pierwszorz´dowych, które pozosta∏y

im z szaty m∏odocianej.

Pierzenie letnie cietrzewi w 2. roku ˝ycia i starszych ogra-

nicza si´ do cz´Êciowej wymiany piór. Rozpoczyna si´ krót-

ko przed pierzeniem jesiennym, które wià˝e si´ z ca∏kowi-

tà wymianà piór i w przypadku kogutów oraz kur bez po-

tomstwa trwa od czerwca do 2. po∏owy paêdziernika. U sa-

mic prowadzàcych m∏ode pierzenie zaczyna si´ zwykle po

wykluciu si´ pisklàt. Podczas wymiany lotek zdolnoÊç lotu,

zw∏aszcza samców, jest ograniczona, dlatego ptaki ukry-

wajà si´ w tym okresie w miejscach trudno dost´pnych.

cietrzew

Mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi

gatunkami

Mniejsze wymiary cia∏a, lirowaty ogon oraz bia∏e pr´gi

przy tylnej kraw´dzi skrzyde∏ pozwalajà odró˝niç samca

cietrzewia od g∏uszca Tetrao urogallus (A108). ObecnoÊç

bia∏ych pr´g i lusterek na skrzyd∏ach oraz bia∏e podogonie

umo˝liwiajà odró˝nienie siedzàcych kogutów cietrzewi od

kruków Corvus corax (A350) – nieopisany w tej ksià˝ce.

Mniejsze wymiary cia∏a, delikatne bia∏e pr´gi przy tylnej kra-

w´dzi skrzyde∏, wyraêny falisty deseƒ na piórach os∏aniajà-

cych pierÊ oraz ogon zakoƒczony wci´ciem to cechy pozwala-

jàce odró˝niç cieciork´ od samicy g∏uszca. Stosunkowo krót-

ki, a jednoczeÊnie szeroki ogon z wyraênym wci´ciem poÊrod-

ku, wspomniane pr´gi na skrzyd∏ach oraz falisty deseƒ na

piórach pomagajà w odró˝nieniu cieciorki od samicy ba˝an-

ta Phasianus colchicus (A115), nieopisanego w tej ksià˝ce.

Biologia

Tryb ˝ycia

Ptaki o aktywnoÊci dziennej. Tylko w okresie toków zdarza

si´ nocna aktywnoÊç samców. Zarówno latem, jak i zimà,

272

Tetrao tetrix (Cietrzew)

cietrzewie najbardziej aktywne sà przez ok. 2–3 godziny

po wschodzie oraz przed zachodem s∏oƒca.

Wi´kszà cz´Êç ˝ycia sp´dzajà na ziemi. Okresowo, szcze-

gólnie zimà, cz´sto przesiadujà tak˝e na drzewach. Naj-

ch´tniej przemieszczajà si´ po ziemi. Zrywajàc si´ do lotu,

uderzajà z ∏opotem skrzyd∏ami, przelatujà na rozpostartych

skrzyd∏ach, od czasu do czasu kilkakrotnie nimi uderzajàc,

co zapewnia podtrzymanie lotu. Potrafià utrzymaç si´ na

wodzie, ale nie p∏ywajà dobrowolnie. Ch´tnie korzystajà

z kàpieli s∏onecznych i py∏owych. Noc sp´dzajà najcz´Êciej

na ziemi – w trawach, na wrzosowiskach, pod krzewami,

wykrotami lub nawisami ga∏´zi. Nocujà tak˝e na drzewach,

a zimà w jamkach wygrzebanych w Êniegu.

Sà ptakami towarzyskimi. Tylko na tokowisku dochodzi

do walk samców o terytorium. Latem, choç ˝yjà w od-

osobnieniu lub w grupach rodzinnych (kura i m∏ode),

area∏y bytowania mogà si´ nak∏adaç. Póênà jesienià i zi-

mà cz´sto bytujà w stadach.

Piskl´ta wykluwajà si´ w czerwcu lub na poczàtku lipca i sà

typowymi zagniazdownikami. Po 10–14 dniach zaczynajà

lataç, a w wieku 4–5 miesi´cy osiàgajà mas´ ptaków do-

ros∏ych. Stadko rodzinne (samica i m∏ode) trzyma si´ ra-

zem do jesiennej wymiany upierzenia.

Zag´szczenie w okresie l´gowym w Polsce zwykle nie prze-

kracza 1 os./km 2 , natomiast jesienià, w sprzyjajàcych wa-

runkach mo˝e byç dwukrotnie wy˝sze.

A409

W´drówki

Gatunek osiad∏y, przywiàzany do miejsca wyst´powania,

szczególnie do miejsc toków i l´gów. Koczujà przede

wszystkim ptaki m∏ode, zw∏aszcza samice, które na sta∏e

osiedlajà si´ w okolicy sàsiednich tokowisk lub dalej.

Przemieszczenia te majà miejsce zarówno póênà jesienià,

jak i wczesnà wiosnà. Kury przemieszczajà si´ na dystan-

sie do 25 km, ale nie mo˝na wykluczyç przelotów na od-

leg∏oÊç 50–100 km.

Póênà jesienià stadka cietrzewi przemieszczajà si´ cz´sto

z ostoi letnich do zimowych. Zalatujà wówczas tak˝e na te-

reny, gdzie wiosnà i latem ich nie obserwowano. W przy-

padku znalezienia spokoju i obfitego ˝eru pozostajà tam

na d∏u˝ej. Przeloty takie ograniczajà si´ zwykle do dystan-

su kilku kilometrów.

L´gi

Okres godowy (toki) trwa od po∏owy marca do poczàt-

ków czerwca (pozorne toki odbywajà si´ tak˝e jesienià).

Miejscem toków sà ÊródleÊne halizny lub uprawy, a tak-

˝e torfowiska lub zagospodarowane ∏àki, a nawet ozimi-

ny. Spotyka si´ tam od jednego do kilkunastu (kilkudzie-

si´ciu) samców, które walczà o rewiry po∏o˝one w cen-

tralnej cz´Êci tokowiska, tam bowiem samice wybierajà

swoich partnerów.

Elementem godów sà charakterystyczne odg∏osy: czuszy-

kanie i be∏kotanie. Pierwszy z nich wydajà zarówno kogu-

ty stare, jak i jednoroczne. Jest on s∏yszalny w sprzyjajàcych

warunkach z odleg∏oÊci do 1 km. Pojedyncza faza tej pie-

Êni godowej brzmi jak „czhu-szy” lub „czuh- szyy szy sz sz”

i trwa ok. sekundy. Be∏kotanie w cichy poranek s∏ychaç

z odleg∏oÊci do 3–4 km. Przypomina ono odg∏os bulgota-

nia wody w garnku, a z daleka gruchanie go∏´bia grzywa-

cza. Be∏koczà tylko koguty aktywnie uczestniczàce w to-

kach. Poszczególne zwrotki be∏kotania trwajà 3–4 sekundy,

przy czym roztokowany kogut mo˝e powtarzaç zwrotk´ za

zwrotkà przez kilkadziesiàt minut.

Gniazdo stanowi p∏ytki do∏ek wygrzebany w ziemi i wy∏o-

˝ony suchymi êdêb∏ami traw, mchem, liÊçmi i pojedynczy-

mi piórami, dobrze ukryty wÊród traw lub wrzosów, nie-

rzadko pod nawisem ga∏´zi. Mo˝e ono byç usytuowane

w m∏odniku, na uprawie leÊnej, na ∏àce, skraju torfowi-

ska lub ÊródleÊnej haliênie. Jaja sà ochrowo˝ó∏te, g´sto

nakrapiane bràzowymi, nieregularnymi plamkami lub

drobnymi kropkami. Sk∏adanie jaj rozpoczyna si´ na

prze∏omie kwietnia i maja. Pe∏ne zniesienie zawiera naj-

cz´Êciej 7–10 jaj. Kura wysiaduje l´g samotnie przez

24–26 dni. Zniesienia powtórne, mniej liczne, zdarzajà

si´ w przypadku, gdy pierwszy l´g zosta∏ zniszczony na

etapie sk∏adania jaj lub na poczàtku ich wysiadywania.

Samice w okresie l´gów nie sà terytorialne, a ich area∏y

mogà nak∏adaç si´.

Zimowanie

W okresie zimy cietrzewie sà zdecydowanie osiad∏e. ˚eru-

jà g∏ównie rano i wieczorem, a w pozosta∏ych porach dnia

odpoczywajà. W czasie surowych zim ich aktywnoÊç ogra-

nicza si´ do 1–2 godzin, wi´kszoÊç czasu sp´dzajà ukryte

w jamkach wygrzebanych w Êniegu.

WielkoÊç stad zimowych zale˝y od zag´szczenia ptaków

na danym terenie, przy czym zwi´ksza si´ ona w okresie

surowych zim.

Pokarm

W pierwszych dwóch tygodniach ˝ycia podstaw´ po˝ywie-

nia pisklàt stanowi pokarm zwierz´cy, przede wszystkim

ma∏e owady. Póêniej wzrasta udzia∏ roÊlin. Dieta doros∏ych

w okresie lata wzbogacana jest stawonogami, jednak do-

minuje w niej pokarm roÊlinny – p´dy i liÊcie roÊlin ziel-

nych, krzewinek i krzewów.

Póênym latem i jesienià pokarmem sà jagody i p´dy boró-

wek, owoce i listki ˝urawiny, owoce ja∏owca, dzikiej jab∏o-

ni, g∏ogu i kaliny, nasiona traw i roÊlin uprawnych (zw∏asz-

cza lucerny i gryki), a nawet ˝o∏´dzie.

Zimà g∏ównym po˝ywieniem sà pàczki brzozy, olchy

i wierzby, a lokalnie tak˝e ig∏y i pàki drzew i krzewów igla-

stych – sosny, modrzewia, jod∏y oraz ja∏owca. W okresach

bezÊnie˝nych ch´tnie zjadajà p´dy borówek i jagody ˝ura-

winy. W terenach górskich wa˝nym uzupe∏nieniem pokar-

mu sà pàki jarz´biny i dzikiej ró˝y.

Na przedwioÊniu do diety w∏àczane sà pàki liÊciowe krze-

winek i drzew liÊciastych, ig∏y modrzewia oraz m∏ode liÊcie

roÊlin zielnych i traw.

273

Ptaki (cz´Êç I)

Wyst´powanie

Siedleckiej, na Polesiu Lubelskim i w Kotlinie Sandomierskiej.

WÊród pozosta∏ych regionów kraju zasiedla liczniej Wy˝y-

n´ Ma∏opolskà, Karpaty Zachodnie (zw∏aszcza Tatry i Tor-

fowiska Orawsko-Podhalaƒskie) oraz Sudety (zw∏aszcza

Góry Izerskie i Karkonosze), a nielicznie Wy˝yn´ Âlàsko-

Krakowskà i Bory DolnoÊlàskie.

A409

Siedlisko

Cietrzewie zasiedlajà w naszym kraju najcz´Êciej kom-

pleksy leÊne zlokalizowane na terenach podmok∏ych, sà-

siadujàce z powierzchniami otwartymi lub pó∏otwartymi:

∏àkami, uprawami leÊnymi, bagnami oraz haliznami po-

ligonowymi i innymi powierzchniami o charakterze nie-

u˝ytków. Wyst´pujà tak˝e w zaniedbanych lasach sosno-

wo-brzozowych na gruntach wy∏àczonych z u˝ytkowania

rolniczego. W najwy˝szych zag´szczeniach bytujà jednak

na rozleg∏ych obszarach podmok∏ych ∏àk z zadrzewienia-

mi wierzbowymi, brzozowymi i olchowymi, na torfowi-

skach wysokich oraz na nieu˝ytkach, zw∏aszcza w doli-

nach rzek. W górach zasiedlajà przede wszystkim lasy re-

glowe przerywane haliznami, torfowiskami itp., a tak˝e

stref´ górnej granicy lasu.

Status ochronny

Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek obj´ty ochronà Êci-

s∏à, wymagajàcy ochrony czynnej, którego nie dotyczà

zwolnienia od zakazów wynikajàce z wykonywania czynno-

Êci zwiàzanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rol-

nej, leÊnej lub rybackiej, wymagajàcy ustalenia stref ochro-

ny, miejsc rozrodu (Dz U z 2004 r. Nr 220, poz. 2237)

Polska czerwona ksi´ga zwierzàt (2001): EN gatunek silnie

zagro˝ony wygini´ciem

Status zagro˝enia w Europie: V gatunek nara˝ony na

wygini´cie

BirdLife International: SPEC 3

Dyrektywa Ptasia: Art. 4.1, za∏àcznik I

Konwencja Berneƒska: za∏àcznik III

Siedliska z za∏àcznika I Dyrektywy

Siedliskowej, które mogà byç istotne

dla gatunku

4030 Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callu-

nion, Calluno-Arctostaphylion)

4070 ZaroÊla kosodrzewiny (Pinetum mugo)

6410 Zmiennowilgotne ∏àki trz´Êlicowe (Molinion)

6510 Ni˝owe i górskie Êwie˝e ∏àki u˝ytkowane ekstensyw-

nie (Arrhenatherion elatioris)

7110 Torfowiska wysokie z roÊlinnoÊcià torfotwórczà (˝ywe)

7120 Torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do natu-

ralnej i stymulowanej regeneracji

7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze

m∏ak, turzycowisk i mechowisk

9410 Górskie bory Êwierkowe ( Piceion abietis cz´Êç – zbio-

rowiska górskie)

91D0 Bory i lasy bagienne

Wyst´powanie gatunku

na terenach chronionych

Jedna z najwa˝niejszych ostoi cietrzewia chroniona jest

w Biebrzaƒskim PN. Ponadto wyst´puje licznie w Karkono-

skim PN i Tatrzaƒskim PN oraz nielicznie w Babiogórskim PN,

Gorczaƒskim PN i Poleskim PN. Ostoje jego wchodzà niekie-

dy w obr´b rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych.

Rozwój i stan populacji

Europejska populacja cietrzewia oceniana jest na

550 000–1 800 000 p. Prawdopodobnie najwi´ksza po-

pulacja zasiedla obszar Rosji, jednak dane te sà bardzo

szacunkowe, 100 000–1 000 000 p. Du˝e populacje za-

siedlajà Szwecj´ (170 000–210 000 p.), Norwegi´

(100 000–200 000 p.) i Finlandi´ (100 000–300 000 p.).

Gwa∏towny spadek liczebnoÊci cietrzewi w Polsce rozpoczà∏

si´ ok. po∏owy lat 70. Tylko w latach 1982–1994 zmniej-

szy∏a si´ ona o 73%, a area∏ gatunku o 45%. W latach 90.

wysokie tempo spadku liczebnoÊci, rz´du 10% w skali ro-

ku, obserwowano w wielu rejonach wyst´powania.

Podstawowà przyczynà regresu sà przeobra˝enia siedlisk

zwiàzane z osuszeniem terenu (zabiegi melioracyjne) lub

regulacjà rzek. Lokalnie degradacj´ siedlisk powodowa∏a

urbanizacja i industrializacja. Skutkiem tego by∏o ograni-

czenie area∏u potencjalnych tokowisk i miejsc l´gowych

oraz zubo˝enie bazy pokarmowej w nadal istniejàcych

ostojach. W nast´pstwie tego samice zak∏ada∏y gniazda

w miejscach o wi´kszym ryzyku drapie˝nictwa i mniejszych

zasobach pokarmowych, przez co odchowywa∏y mniej m∏o-

dych. Niekorzystnà sytuacj´ spot´gowa∏ wzrost liczebnoÊci

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w pó∏nocnej i Êrodko-

wej Eurazji, od zachodnich regionów Anglii i Szkocji po

pó∏nocno-wschodnie Chiny i pó∏nocne rejony Korei. Zasie-

dla prawie ca∏à stref´ lasów i lasostepu Palearktyki, a nie-

które stanowiska si´gajà strefy stepów. Wi´kszoÊç area∏u –

od zachodniej Europy do wschodniej Syberii, zasiedla pod-

gatunek T. t. tetrix . Kolejny podgatunek zamieszkuje Wyspy

Brytyjskie, a pozosta∏e – po∏udniowe kraƒce Rosji, Kazach-

stan, pó∏nocnà Mongoli´, pó∏nocne i wschodnie Chiny

oraz pó∏nocnà Kore´.

Rozmieszczenie w Polsce

Wyst´puje przede wszystkim w Polsce pó∏nocno-wschodniej,

gdzie zasiedla: Równin´ Kurpiowskà, Równin´ Mazurskà,

Krain´ Wielkich Jezior, Pojezierze E∏ckie, Puszcz´ Rominckà,

Pojezierze Suwalskie, Puszcz´ Augustowskà, Kotlin´ Bie-

brzaƒskà oraz wysoczyzny: Bia∏ostockà i Bielskà. Na wscho-

dzie kraju nielicznie spotykany jest jeszcze na Wysoczyênie

274

Tetrao tetrix (Cietrzew)

drapie˝ników czworono˝nych, m.in. na skutek akcji szcze-

pienia lisów przeciw wÊciekliênie, prowadzonej w Polsce od

1993 r. W poczàtku XXI w. w kilku regionach (Pojezierze

Mazurskie, Kotlina Biebrzaƒska, Sudety Zachodnie) zaob-

serwowano zahamowanie spadku, a lokalnie nawet wzrost

liczebnoÊci cietrzewi. Trendy takie sà, z jednej strony, efek-

tem korzystnych lokalnie zmian Êrodowiskowych, np. po-

wstawania rozleg∏ych powierzchni otwartych z wczesnymi

stadiami sukcesji w nast´pstwie gradacji owadów ˝erujà-

cych na drzewach bàdê wy∏àczania gruntów z u˝ytkowania

rolniczego, a z drugiej – nast´pstwem zabiegów ochron-

nych: ograniczania dzia∏aƒ gospodarczych w strefach

ochronnych, piel´gnacji terenów tokowiskowych (usuwania

nalotu drzew, okresowego, co kilka lat, wykaszania wrzoso-

wisk), regulacji stosunków wodnych (poprzez budow´ lub

odbudow´ sieci zastawek na rowach melioracyjnych, co za-

pobiega nadmiernemu odp∏ywowi wód gruntowych prowa-

dzàcemu do osuszenia terenu, a w nast´pstwie do nieko-

rzystnych zmian szaty roÊlinnej) czy redukcji lisów.

Ocena liczebnoÊci krajowej populacji jest trudna do ustale-

nia. Oceny dokonywane dla lat wczeÊniejszych nie zawsze

oparte by∏y na wiarygodnych danych. W koƒcu XX w. osza-

cowano, i˝ w ca∏ym kraju ˝y∏o ok. 2000 cietrzewi. W latach

90. i na poczàtku tego stulecia cietrzew wyst´powa∏ najlicz-

niej w nast´pujàcych ostojach ptaków i obszarach propono-

wanych do w∏àczenia do sieci Natura 2000: Puszcza Augu-

stowska 65–80 kogutów (w latach 1993–1997), Puszcza

Knyszyƒska 135–170 kogutów (w latach 1986–1995), Pusz-

cza Napiwodzko-Ramucka ok. 60 kogutów (w latach

1998–2001), Puszcza Piska ok. 95 kogutów (w latach

1990–1999), Dolina Biebrzy 185–220 kogutów (w 1997),

Dolina Górnej Narwi 22–26 kogutów (w 1993), Doliny

Omulwi i P∏odownicy ok. 60–70 kogutów (w latach

1991–1998), Tatry 30–40 kogutów (w latach 1992–1997),

Torfowiska Orawsko-Nowotarskie ok. 200 os. (w 2001), Bo-

ry DolnoÊlàskie 59–73 koguty (w 1997) i Karkonosze 30–40

kogutów (1991–1994). Poza wymienionymi obszarami cie-

trzew w wi´kszym skupieniu wyst´puje w okolicy Kleszczeli

w dolinie Nurca oraz w okolicy Ruskiego Brodu na pó∏noc-

no-zachodnim skraju Wy˝yny Kielecko-Sandomierskiej.

Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania

Zgodnie z „Krajowym programem ochrony populacji cie-

trzewia” dzia∏ania ochronne powinny uwzgl´dniaç ochron´

konserwatorskà (strefy ochronne) i czynnà (kszta∏towanie

siedlisk, ograniczanie presji cz∏owieka i drapie˝ników, ho-

dowl´ zamkni´tà, monitoring oraz dzia∏ania edukacyjne).

W lasach wa˝ne jest:

• zachowanie powierzchni otwartych lub pó∏otwartych (re-

zygnacja z zalesieƒ nieu˝ytków, usuwanie spontanicznej

sukcesji drzew i krzewów na tokowiskach);

• wzbogacenie bazy ˝erowej (wprowadzenie brzozy, jarz´-

biny, ochrona borówczysk, odm∏adzanie wrzosowisk);

Na obrze˝ach lasów i w terenach nieleÊnych nale˝y;

• przeciwdzia∏aç upraszczaniu struktury siedliska (ochrona

strefy ekotonowej, wstrzymanie wycinania ∏ozowisk);

• zwi´kszaç area∏ wczesnych stadiów sukcesji leÊnej (zalesie-

nia fragmentów pól wy∏àczonych z u˝ytkowania rolniczego);

• zwi´kszaç uwodnienie torfowisk (budowa zastawek na

rowach odwadniajàcych, zasiedlenia bobrów).

Ograniczeniu presji cz∏owieka s∏u˝y:

• okresowe zamykanie szlaków turystycznych i dróg w sà-

siedztwie tokowisk i terenów wychowu m∏odych;

• ograniczanie mo˝liwoÊci zbierania jagód na terenach

wychowu m∏odych;

• powrót na poligonach do przerwy organizacyjnej w çwi-

czeniach w kwietniu, czyli w szczycie toków cietrzewi;

• na ∏àkach i pastwiskach b´dàcych miejscami l´gów ko-

rzystne jest opóênianie terminu rozpocz´cia ich u˝ytko-

wania (rekompensaty dla rolników);

• w rejonach wyst´powania cietrzewi nale˝y zaprzestaç

wypuszczeƒ ba˝antów z hodowli wolierowej.

Lokalnie konieczna jest okresowa redukcja liczebnoÊci dra-

pie˝ników (lis, kuna, jenot, kruk).

A409

Propozycje badaƒ

Nale˝y zbadaç:

• rozmieszczenie i liczebnoÊç krajowej populacji l´gowej;

• wybiórczoÊç siedliskowà;

• wp∏yw struktury krajobrazu i siedliska na liczebnoÊç;

• sukces l´gowy w zale˝noÊci od siedliska;

• zmiennoÊç genetycznà w populacjach cietrzewi.

Zagro˝enia

G∏ówne zagro˝enia dla gatunku to zanikanie powierzchni

dogodnych siedlisk l´gowych poprzez:

• osuszanie terenów, zw∏aszcza torfowisk, co prowadzi do

ubo˝enia szaty roÊlinnej, a wi´c bazy pokarmowej

i os∏onowej;

• zalesianie ÊródleÊnych powierzchni otwartych i pó∏-

otwartych;

• wycinanie zaroÊli na obrze˝ach ostoi gatunku;

• zbyt intensywnà penetracj´ ludzkà w sàsiedztwie toko-

wisk (turyÊci) i terenów wodzenia m∏odych (turyÊci,

zbieracze jagód);

• drapie˝nictwo ze strony ssaków.

Monitoring

• coroczne liczenie samców bioràcych udzia∏ w tokach we wszyst-

kich krajowych ostojach cietrzewia. Metodyka do ustalenia.

Liczenia nale˝y prowadziç w dzieƒ pogodny, w szczycie ak-

tywnoÊci tokowej, w ca∏ym rejonie tego samego dnia i naj-

lepiej powtórzyç w danym sezonie;

• rejestrowanie obserwacji cietrzewi we wszystkich krajo-

wych ostojach w koƒcu lata i jesienià dla oceny struktu-

ry p∏ci i wyników rozrodu (liczba odchowanych m∏odych

i liczba kur bez potomstwa). Metodyka do ustalenia.

275

Ptaki (cz´Êç I)

Bibliografia

trzewia Tetrao tetrix . Opracowanie dla Dyrekcji Generalnej

Lasów Paƒstwowych. Mscr. Warszawa, 163 s.

KLAUS S., BERGMANN H.-H., MARTI C., MÜLLER F., VITO-

VIČ O. A., WIESNER J. 1990. Die Birkhühner. Die Neue

Brehm-Bücherei. Wittenberg Lutherstadt, 288 s.

MINISTERSTWO ÂRODOWISKA. 2001. Krajowy program ochro-

ny populacji cietrzewia. Warszawa, 21 s.

PUGACEWICZ E. 1998. Aktualna sytuacja populacji cietrzewia Te-

trao tetrix w Kotlinie Biebrzaƒskiej. Not. Orn. , 39, 2, 77–90.

STORCH I. 2000. Black Grouse. W: IUCN Grouse Action Plan,

s. 39–43.

SZYMKIEWICZ M. – dane niepublikowane.

TOMIA¸OJå L., STAWARCZYK T. 2003. Awifauna Polski. Roz-

mieszczenie, liczebnoÊç i zmiany. Wroc∏aw, 870 s.

A409

BAZA DANYCH OSO – NATURA 2000. Zak∏ad Ornitologii PAN.

BAZA DANYCH POLSKIEGO ATLASU ORNITOLOGICZNEGO.

Zak∏ad Ornitologii PAN.

BIRDLIFE INTERNATIONAL /EUROPEAN BIRD CENSUS COUN-

CIL. 2000. European bird populations: estimates and trends.

Cambridge, 160 s.

KAMIENIARZ R., SZYMKIEWICZ M. 2001. Tetrao tetrix Linne,

1758 – Cietrzew. W: G∏owaciƒski Z. (red.) Polska czerwona

ksi´ga zwierzàt. Warszawa, s. 173–177.

KAMIENIARZ R. 2002. Cietrzew. Monografia przyrodnicza.

Âwiebodzin, 120 s.

KELLER M., FELGER A. F., PA¸UCKI A., PIOTROWSKA M., SZYM-

KIEWICZ M., ZAWADZKA D., ZAWADZKI J. 2000. Wp∏yw go-

spodarki leÊnej na populacje g∏uszca Tetrao urogallus i cie-

Robert Kamieniarz

276

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: