Borkiewicz-Celińska Anna - Losy Zośkowców po wojnie.pdf - Historia i inne - niuta58

Anna Borkiewicz-Celińska, autorka monografii batalionu "Zośka", wśród harcerzy

ZBIORY BARBARY WACHOWICZ

"Harcerki i harcerze, żołnierze Batalionu «Zośka» mieli przed sobą najpiękniejsze lata.

Zginęli. Ocalała ich garsteczka. Siedzieli w PRL-owskich więzieniach. Wyszli... Jacy?

Oglądam na wystawie «Kamyk na szańcu» ich dyplomy z najwyższymi notami. Lekarze,

architekci, nauczyciele, historycy. Skąd brali moc? Bardzo chciałabym ich spotkać,

zapytać" - to list z 1996 roku Sylwii Fink, uczennicy Zespołu Szkół im. Władysława

Zamoyskiego w Zakopanem.

Druh Aleksander Kamiński po napisaniu książki "«Zośka» i «Parasol»" zaczął w roku 1959

gromadzić materiały do opowieści o losach tych, którzy przeżyli. Rozpisał ankietę. Niestety -

anonimową, co jest dziś stratą niepowetowaną. Na publikację rozprawy "Powojenne losy

byłych żołnierzy Batalionu «Zośka»" czekał Kamiński lat jedenaście - do 1971 roku. Z pracy

nad książką zrezygnował.

A oto fragment wizerunku zośkowców z roku 1959, zarysowany na podstawie ankiety: nie

kontaktują się ze sobą, wyszedłszy z więzień, unikają spotkań. Wiek w chwili wybuchu

powstania - od 17 do 24 lat, żyje 111, procent inwalidztwa po ranach powstańczych - bardzo

znaczny, niektórzy powyżej 75 proc. Nikt się nie skarży. Wykształcenie po wyjściu z więzień

PRL, wedle liczebności: inżynierowie, lekarze, naukowcy, rzemieślnicy, jeden aktor, jeden

solista operowy, ani jednego polityka.

Ze 111 żołnierzy "Zośki", którzy przeżyli, tylko czterech nie powróciło z tułaczki powojennej

do kraju. Od roku 1946 - nikt nie opuścił Polski.

W czerwcu 1966 r., z inicjatywy harcerzy batalionu odznaczonego Srebrnym Krzyżem Virtuti

Militari za bohaterstwo żołnierzy w powstaniu - narodziło się Środowisko Żołnierzy AK

Batalionu "Zośka". Odnaleźli wszystkich żyjących, dotarli do rodzin poległych. Otoczyli

opieką osierocone matki. Zgromadzili dokumentację. Ustalili, że batalion liczył 556 żołnierzy

(dziewcząt i chłopców). W akcjach, więzieniach i powstaniu zginęło 453!

Dziś - jesienią 2004 roku, żyje 34 tych, którzy walczyli w "Zośce" od 1 sierpnia 1944.

Odchodzą, zagasają... Najpiękniejsi ludzie naszej epoki. We wrześniu roku 1939 wielu z nich

stało ledwo u progu dojrzałości. Zdawali matury. Byli - jak napisał jeden z nich w pamiętniku

- gotowi do lotu, z wiarą, iż "z młodej siły, radości rodzi się zwycięstwo". Przeżyli pięć lat

okupacji, "grozy-ojczyzny mojej", jak powie ich towarzysz broni z "Zośki" - Krzysztof Kamil

Baczyński. 63 dni powstania, gdy braterstwo było bohaterstwem. Wrócili, by wydobyć spod

gruzów poległych i złożyć ich pod białymi brzozowymi krzyżami. Wszyscy rzucili się na

studia. Od stycznia 1949 - znaleźli się w więzieniach. Wyszli po pięciu, ośmiu latach. Nikt się

nie załamał. Nie uciekł. Nie popadł w nałogi. Są żywym zaprzeczeniem gorzkiej konstatacji

Norwida, że Polak to olbrzym, ale człowiek w Polaku to jakże często karzeł. Ich życie jest

widomym przykładem, że Polak w Polaku i człowiek w Polaku może być olbrzymem. A oto

losy niektórych.

Jan Rodowicz - "Anoda", zwany ułanem Batalionu "Zośka" dla werwy, fantazji,

żywiołowego humoru i nieprawdopodobnego szczęścia. Opowiadała mi jego matka, gdym ją

odwiedzała - jakże okrutnie samotną w domu starców - że gdy powrócił z akcji pod

Arsenałem, gdzie dowodził sekcją, która ciskała zapalające butelki pod więźniarkę ze

skatowanym Rudym - "Anoda" miał przestrzelony krawat, wygnieciony portfel, z poszarpanej

kurtki matka wypruła kulę. Był niedraśnięty. Tak wyszedł z dwudziestu akcji!!! W powstaniu

- ranny dwukrotnie. Z przestrzelonym płucem wyniesiony pod ogniem nieprzyjaciela przez

Staszka Sieradzkiego - do szpitala, gdzie go ocali legendarny lekarz Zygmunt Kujawski

"Brom". Ranny drugi raz na Czerniakowie, ze strzaskaną ręką, był jednym z nielicznych

zabranych pontonami przez żołnierzy I armii Wojska Polskiego - na drugi brzeg Wisły.

Wrócił. Brał udział w ekshumacjach, organizował pogrzeby poległych, wspierał matki. A

jednocześnie - to on rzucił hasło: piszcie wspomnienia. Tylko wy możecie ocalić pamięć tych,

którzy zginęli! Nie byłoby książki "«Zośka» i «Parasol»", nie byłoby "Pamiętników żołnierzy

Baonu «Zośka»", gdyby nie mrówczy trud "Anody". Pokonał kalectwo. Studiował

wymarzoną architekturę. Na mojej wystawie "Kamyk na szańcu" leżą jego indeksy - piątki z

plusami. Przyjaciele mówią: - Życie w nim po prostu płonęło. Aresztowany przy stole

wigilijnym 24 grudnia 1948 roku, zapewne wyrzucony z okna podczas śledztwa 7 stycznia

1949. Gdy rodzice wydobyli go z bezimiennego grobu - miał jeszcze w bluzie pokruszony

opłatek, który zdążyła dać mu matka... Tablica na Wydziale Architektury Politechniki

Warszawskiej mówi: "... zginął w polskim więzieniu. Walczył o wolną Polskę".

Doktor Zygmunt Kujawski - "Brom". Jego pamiętają wszyscy. W rozmowach z

zośkowcami powtarza się refren: - Gdyby nie "Brom", dawno bym leżał pod brzozowym

krzyżem... - "Brom" mnie ocalił od kalectwa... - Jak dostałem,modliłem się, aby do "Broma",

on mnie uratuje!

Powiedział mi "Brom": - Byłem wychowany przez harcerstwo. Słuchając gawęd o

bohaterach, marzyłem, by im jakoś dorównać. Mój ojciec poległ w Legionach - za to

"utęsknienie umierających", jak mówił Żeromski. Za Polskę - ideał godzien szacunku, jak

powie druh Kamiński.

Od 1942 roku doktor Zygmunt Kujawski, harcerz Rzeczypospolitej, jest szefem sanitarnym

IV Rejonu AK. Bierze udział w dziesiątkach akcji. Pochyla się 20 sierpnia 1943 nad

ugodzonym w serce Tadeuszem Zawadzkim - "Zośką". O drodze powstańczej mówił mi: -

Wola. Ręce mi mdlały od operacji. Starówka - sądne dni. Najstraszniejsze chwile - wskazać

rannych, którzy muszą zostać, bo nie damy rady przenieść ich kanałami do Śródmieścia.

Czerniaków - operuję w piwnicy pełnej kurzu, dymu i huku, przy latarce. Bez wytchnienia...

Po wojnie długo nie mógł operować - przed oczyma migały mu krwawe błyski. Wśród

pamiątek, jakie przechował, był wiersz zośkowca, niestety - niepodpisany: "A teraz sznurem

za katafalkiem/Za tamte łuny. Za tamtą walkę/Wsparci na kulach, puste rękawy/My,

pogrobowcy przegranej sprawy... "

- Nigdy nie czułem się przegrany - powiedział mi "Brom". - Chciałem wszystkim moim

pacjentom odpłacić za to, że żyję.

Przeżywszy wszelkie szykany i wyrzucanie go z wilczym biletem, po październiku 1956

został naczelnikiem służby zdrowia kolei, kierował pięcioma tysiącami ludzi. Nie ma już

"Broma" z nami. Wśród pamiątek, jakie mi przekazał, jest album wierszy ku czci

powstańców, napisanych przez harcerzy z Katowic w 1977 roku, ofiarowany Zygmuntowi

Kujawskiemu z dedykacją: "Bohaterowi i lekarzowi Bohaterów".

Harcmistrz Jan Rossman - "Pan Janek" z "Kamieni na szaniec", twórca sławnej "Szkoły za

lasem" - kursów podharcmistrzowskich Szarych Szeregów, członek Głównej Kwatery, jeden

z komendantów Chorągwi Warszawskiej, dowódca siatki pomocy więźniom. Jego dom na

Żoliborzu był centrum konspiracji, tam spotykał się Aleksander Kamiński z bohaterami

"Kamieni". Do narodzin tej najsławniejszej książki czasów okupacji walnie przyczynił się

druh Rossman. Niestrudzony zbieracz dokumentów szaroszeregowych, które dzięki niemu

udało się wydać w Londynie w 1982 roku. Twórca pisma podziemnego "Brzask", o którym

można by rzec słowy poległego w powstaniu Zdzisława Stroińskiego: "Ta młodość nie myśli

o zgliszczach, lecz łunę myśli poniesie".

W powstaniu druh Rossman jest z "Zośką" na Woli i Starym Mieście. Po powrocie (z żoną -

adiutantką Tadeusza Zawadzkiego, harcerką Danutą) kończy politechnikę i zaczyna

imponującą drogę wybitnego inżyniera od budowy Trasy W-Z, wykładowcy Politechniki

Warszawskiej, Łódzkiej i Uniwersytetu Narodowego w Kinszasie (Afryka). Żartował, że

został w podziemiu - był bowiem czołowym inżynierem Urbanistyki Podziemnej i Techniki

Robót Podziemnych w Warszawie. Harcerz - do ostatnich dni. Walczył o odrodzenie

harcerstwa w 1956 i 1989 roku. Aleksander Kamiński, dedykując mu "Kamienie", nazwał

Rossmana "człowiekiem, który decydujący wpływ wywierał na kształtowanie postawy

ideowej harcerstwa w latach walki".

Harcmistrz Stanisław Sieradzki - "Świst" , dziś znany i kochany dosłownie przez całą

harcerską Polskę. W "Zośce" - znany siłacz. W pierwszych dniach powstania porwie cekaem

na plecy jak źdźbło trawy i za ten czyn dostanie pierwszy Krzyż Walecznych. Tak będzie

wynosił spod ostrzału kolegów, ratując im życie. Sam - dwukrotnie ranny - przeprowadzi

grupę 63 powstańców kanałami ze Starówki do Śródmieścia, dźwigając ich i wspierając.

Ranny po raz trzeci, wydobyty cudem spod gruzów Czerniakowa, jest jednym z tych

nielicznych przewiezionych na drugą stronę Wisły. Po wojnie zdąży zacząć studia w Szkole

Głównej Handlowej. Aresztowany w styczniu 1949, czeka na wykonanie wyroku śmierci, nie

wiedząc, że jest "ułaskawiony" - na 15 lat więzienia. Wychodzi po ośmiu latach ze

zrujnowanym zdrowiem.

Od 1966 roku - niezmordowany, niestrudzony sekretarz Środowiska "Zośki", dźwiga tysiące

obowiązków organizacyjnych. Instruktor Hufca ZHP im. Batalionu "Zośka" w Sulejówku,

pielgrzymuje po Polsce do dziesiątków szkół i drużyn ze wspaniałymi odczytami i gawędami.

Opiekun matek poległych, do końca czuwający przy ich szpitalnych łóżkach. Na wszystkich

rajdach prężą się przed jego wysoką postacią harcerze, wlepiając oczy w Krzyż Virtuti

Militari. Często przypłaca zdrowiem nieustające podróże, pogrzeby kolegów, których żegna

w mróz czy upał. "Dlaczego tak nielicznych los przy życiu zostawił? - pytał gorzko w liście

do mnie. Dzisiaj - podstarzali i siwi, czasem losu pytamy - dlaczego nie jesteśmy z tymi,

którzy polegli? A los odpowiada - zostaliście, by prawdę o tamtych głosić".

Tytus Karlikowski - przewodniczący Środowiska "Zośki" - jeden z najmłodszych w

batalionie. Miał 17 lat, gdy poszedł do powstania. Odcięty w Śródmieściu, zdobywa karabin

maszynowy z płonącego samochodu i przedziera się do "Zośki" na

Wolę. Ranny już 8 sierpnia, jeszcze prowadzi chłopców do ataku, 11 sierpnia jest dosłownie

poszarpany odłamkami. Traci oko, ma bezwładne nogę i rękę. Ratowany przez "Broma",

przeprowadzony kanałami przez "Śwista" - ocaleje!

Stanie się sławą w dziedzinie ocalania płonących lasów polskich! Profesor doktor

habilitowany Instytutu Badawczego Leśnictwa, od 1981r. - przewodniczący Working Group

for Forest Fire przy ONZ w Genewie, kierownik Katedry Profilaktyki Pożarniczej w Szkole

Głównej Służby Pożarniczej, autor dziesiątek prac naukowych i patentów, promotor 250 prac

magisterskich i doktorskich. Laureat ponad 40 najwyższych odznaczeń bojowych (ze

Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari), państwowych i naukowych. Wśród tych ostatnich są

lotnicze Błękitne Skrzydła - za stworzenie systemu zastosowania samolotów do gaszenia

pożarów lasów.

Należy do tych szczęśliwych zośkowców, którym los dał wspaniałą żonę (łączniczka z pułku

"Baszta"), dzieci - wybitnych naukowców, i dorodne wnuki, żywo zainteresowane

przeszłością szaroszeregową dziada. Tytusowi zawdzięcza kwatera żołnierzy "Zośki"

brzozowe krzyże. Wykonując rozliczne obowiązki przewodniczącego Środowiska "Zośki",

Tytus mówi: - Zawsze wierny przyjaźniom młodości, traktuję tę pracę jako służbę pamięci.

Bogdan Deczkowski - więzień Pawiaka w wieku 15 lat, wykupiony. Uczestnik wielu akcji

wielkiej dywersji w powstaniu, ucieka ze szpitala z przestrzelonym płucem i kończy cały

szlak powstańczy "Zośki", walcząc do końca na Czerniakowie. Nocą z 20 na 21 września

przepływa wpław Wisłę...

Już jesienią 1945r. zaczyna studia na Wydziale Chemii UW. Nie zdąży zrobić dyplomu.

Aresztowany w styczniu 1949r., siedzi w jednej celi z następcą kata Warszawy - Kutschery,

generałem SS Geiblem. Z kamieniołomów, dokąd go zagnano, wychodzi z ciężkim urazem

kręgosłupa. Kończy studia - chemię, poświęca się udoskonaleniu polskiej sztucznej nerki.

Żarliwie oddany pracy w Środowisku "Zośki", obejmuje opieką matkę dowódcy Kompanii

"Rudy" - Andrzeja Romockiego "Morro" - i ocala wszystkie pamiątki po jej śmierci.

Współdziała z Aleksandrem Kamińskim przy pracy nad "«Zośką» i «Parasolem»", publikuje

dziesiątki artykułów o towarzyszach broni z kolegą z drużyny - Krzysztofem Baczyńskim - na

czele. Do końca działa w harcerstwie i jest razem ze "Świstem" opiekunem duchowym Hufca

ZHP im. Szarych Szeregów - Mokotów. Obdarzony niezwykłą łagodnością, cierpliwością,

wyrozumiałością, tolerancją, wielkodusznością. Nie doczekał, niestety, wydania swego

cennego tomu "Wspomnienia żołnierza Baonu AK «Zośka». Spoczął w 1998 roku przy

kwaterze "Zośki", pod brzozowym krzyżem.

Tadeusz Sumiński - "Leszczyc" , edytor "Pamiętników żołnierzy Baonu «Zośka»", które są

niezastąpionym źródłem dla badaczy. Autor fascynującego rozdziału losów powstańczych,

dzięki któremu mógł powstać rozdział w książce Kamyka "Odyseja «Księcia» i towarzyszy" -

o losach gromadki, która pod wodzą Andrzeja Samsonowicza "Księcia", odcięta na Woli,

przedrze się poprzez Kampinos i kanały z powrotem do swojej "Zośki". Powstanie przeżyje

tylko Sumiński - dziś znakomity fotografik, mistrzowski pejzażysta.

Lekarze wybitni, o niezwykłych specjalnościach. Wspomnijmy dwóch.

Witold Sikorski - "Boruta". Autor lwiej części "Pamiętników" żołnierzy "Zośki", świetne

pióro. Syn zamęczonego w obozie koncentracyjnym legionisty i harcerza z drużyny

prowadzonej przez Stefana Roweckiego - przyszłego generała "Grota". Witold,

siedemnastolatek, w powstaniu dwukrotnie ranny, ewakuowany z Czerniakowa na Pragę (w

ankiecie wypełnianej na moją prośbę napisał: - Nie chciałem jechać na Syberię, więc

poszedłem do wojska).

Z II Armią Wojska Polskiego przeszedł szlak bitewny po Drezno. W 1946 roku zaczął studia

na medycynie, w styczniu 1949 aresztowany, siedział pięć lat. Wyszedł - jak oni wszyscy -

nieugięty. Ukończył medycynę, praktykuje do dzisiaj! Jemu pod opiekę oddawano

schorowane matki poległych. O Szarych Szeregach powiedział, że były mu treścią i stylem

życia najpiękniejszym. Należy - ku memu żalowi - do zdecydowanych przeciwników pisania

o żyjących.

Jego syn, Piotr - obecnie znany adwokat - był wiele lat znakomitym komendantem Szczepu

im. Andrzeja "Morro" w Hufcu Mokotów. Bardzo go tam brak.

Prof. dr hab. Kazimierz Łodziński. Rekordzista: cztery kadencje (1979 - 1989)

przewodniczenia Środowisku, od lat przewodniczy Komitetowi Opieki nad Mogiłami

"Zośki". Uczestnik wielu sławnych akcji - m. in. zdobycia stu milionów złotych (akcja

"Góral") w sierpniu 1943. W wojnie wrześniowej dostał się do szeregów Samodzielnej Grupy

Operacyjnej "Polesie" gen. Kleeberga i był ranny w bitwie pod Kockiem. Student tajnej

medycyny. Po wojnie - genialny chirurg, który ocalił życie setkom polskich dzieci, ordynator

Kliniki Chirurgii Dziecięcej Instytutu Matki i Dziecka. Tak jak "Boruta" wiecznie na mnie

pohukuje, żeby pisać wyłącznie o poległych: - Jest wśród nich tylu wspaniałych... Czyż trzeba

mówić o żyjących? Z uporem odpowiadam: - To Wy jesteście widomym przykładem, czym

byłoby to pokolenie dla Polski, gdyby im wszystkim dane było przeżyć.

Dziewczęta:

Śliczne, uśmiechnięte, ofiarne. Do powstania poszło ich 30. Przeżyło kilkanaście. Wśród nich

Anna Borkiewiczówna, córka pułkownika Adama, autora pierwszej monografii powstania.

Łączniczka Andrzeja "Morro". Ciężko ranna na Starówce, wyniesiona kanałami,

nieprzytomna, nie wie, komu z "Zośkowej" braci zawdzięcza życie. Po wojnie - zaczyna

studia na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego, współdziała z ojcem przy pracy

nad powstańczym dziełem. Aresztowana dwukrotnie (1949, 1950) - skazana na siedem lat,

siedzi w jednym z najcięższych więzień - Fordonie.

Po odzyskaniu wolności specjalizuje się w dziejach Powstania Styczniowego, stając się

jednym z najwybitniejszych historyków polskich. Jednocześnie podejmuje pracę nad dziełem

życia - monografią Batalionu "Zośka", która jest dziś źródłem niezastąpionym. Słownik

biograficzny wszystkich żołnierzy "Zośki" przygotowuje do tej monografii mąż Hanki -

Bogdan Celiński, któremu udało się, gdy ginął Czerniaków, przedrzeć po zerwanym moście

Poniatowskiego. Przed aresztowaniem w 1949 roku zdążył ukończyć studia politechniczne.

Borkiewicz-Celińska Anna - Losy Zośkowców po wojnie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: