Henryk Rzewuski wpisał się na stałe do podręczników historii literatury jako twórca typowo polskiego gatunku wypowiedzi literackiej – gawędy szlacheckiej. Gawęda szlachecka to gatunek prozy epickiej, ściśle powiązany z tradycyjną kulturą szlachecką. Wyznaczniki gatunkowe gawędy można zawszeć w następujących punktach:
dochodzi do transpozycji (przeniesienia) żywej mowy na karty literatury; w gawędzie panuje żywioł oralności; narrator posługuje się językiem stylizowanym na socjolekt szlachecki;
- opisuje środowisko szlacheckie, jego życie i obyczaje (biesiadowanie, rozrywki, sejmikowanie, sądownictwo)
narratorem jest typowy przedstawiciel środowiska szlacheckiego, wyposażony jest w przeciętne cechy mentalne i szeroki wachlarz doświadczeń stanowych;
zostaje uwydatniona sympatia narratora wobec opisywanego środowiska;
występujące w postaci to przede wszystkim dzielni junacy, rycerze sarmaccy, magnaci;
tematem opowieści jest XVIII wiek;
stwarzanie wrażenia żywego przekazu pokoleniowego (dziadek mówił dziadkowi)
Pamiątki Soplicy - gawęda Rzewuskiego - to arcydzieło tego gatunku. Jest to cykl dwudziestu pięciu opowiadań z czasu konfederacji barskiej. Utwór ten oddaje atmosferę, sposób myślenia, poglądy i przekonania szlachty u schyłku niepodległości Rzeczypospolitej. Pamiątki Soplicy powstały w większości w Rzymie w latach 1830-32 z inspiracji Adama Mickiewicza, wydane bezimiennie w roku 1839 w Paryżu odniosły oszałamiający sukces i spowodowały nagły wykwit podobnej twórczości. Inni istotni autorzy uprawiający ten gatunek to Ignacy Chodźko oraz Zygmunt Kaczkowski.
Kariera gawędy szlacheckiej łączy się nierozerwalnie z narodzinami nowego nurtu literackiego oraz myślowego zwanego neosarmatyzmem, który pojawił się po roku 1831. Neosarmatyzm wynikał z przeświadczenia, ze w kulturze szlacheckiej znalazły odzwierciedlenie indywidualne rysy ducha narodowego, najtrwalsze moce więzi zbiorowej oraz znaki dziejowych powołań Polski. Idee tą odnajdujemy nie tylko w gawędach szlacheckich, ale również np. w Panu Tadeuszu.
GAWĘDA
· Gawęda to swobodny tok w opowiadaniu, bezpośrednie zwroty do czytelnika, narracja w 1 osobie, dygresje, zakłócona chronologia
· Nauka sędziego o grzeczności – bezpośrednie zwroty do słuchaczy
· Opowieść o Domeyce i Doweyce – urozmaica treść, jest przerywnikiem
· Opowieść o zamku, przytoczona przez Gerwazego – brak obiektywizmu na określony cel
GAWĘDA SZLACHECKA - krótki utwór pisany prozą lub wierszem, wytworzony w literaturze Polskiej na przestrzeni XIX w. Tematem przewodnim jest życie szlachty. Gawęda to wzór opowieści ustnej. Cechuje się swobodą wypowiedzi, częstymi zwrotami do słuchacza, powtórzeniami. Występują gesty foniczne oraz nie ma zaznaczonych konturów kompozycyjnych. W romantyzmie elementy gawędy dostrzegamy w utworach Adama Mickiewicza: 'Pan Tadeusz", " Popas w upicie" a także J. Słowackiego np. "Beniowski".
6.GAWĘDA
- taki charakter "Pana Tadeusza" objawia się w swobodnym toku opowieści, w komentarzach na temat bohaterów i sytuacji. Objawia się również pierwszoosobową narracją.
- bezpośrednim zwrotem do słuchaczy może być na przykład nauka Sędziego o zasadach zachowania się przy stole
- przerywnikiem i urozmaiceniem treści jest na przykład opowieść o Doweyce i Domeyce
- brak obiektywizmu objawia się choćby w postaci Gerwazego oraz w jego opowieści o zamku
aaggussiiaa