CHARAKTERYSTYKA KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘ
Przy wyodrębnianiu państw rozwijających się należy uwzględnić:
1) niski poziom PKB na jednego mieszkańca,
2) wysoki odsetek zatrudnionych w rolnictwie,
3) wysoki poziom bezrobocia o charakterze strukturalnym i sezonowym,
4) niski poziom oświaty, nauki i ochrony zdrowia (np. wysoki wskaźnik analfabetyzmu, wysoki wskaźnik umieralności niemowląt, niska przeciętna długość życia)
5) degradacja środowiska naturalnego (np. duże zanieczyszczenie powietrza, brak dostępu do wody dobrej jakości),
6) silna presja demograficzna,
7) nierówności społeczne.
W literaturze można spotkać różne podziały, oparte na odmiennych kryteriach:
- podgrupy:
kraje najsłabiej rozwinięte gospodarczo,
kraje naftowe
pozostałe kraje słabo rozwinięte gospodarczo;
- kraje naftowe dzielą się na państwa, które:
1) część dochodów z eksportu ropy naftowej przeznaczają na finansowanie inwestycji (rolnictwo, przemysł przetwórczy), a część lokalizują za granicą w formie inwestycji portfelowych i bezpośrednich inwestycji kapitałowych (np. Arabia Saudyjska, Kuwejt, Libia, Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie);
2) państwa, których dochody z eksportu ropy nie wystarczają na pokrycie potrzeb importowych.
OECD dzieli kraje na:
1) kraje o średnim dochodzie na mieszkańca
2) kraje o niskim dochodzie na mieszkańca
3) kraje nowo uprzemysłowione
4) kraje OPEC
Bank Światowy dzieli kraje na:
1) kraje o niskim dochodzie
2) kraje o średnioniskim dochodzie
3) kraje o średnim dochodzie
4) kraje o wysokim dochodzie
BŚ stosuje tylko jedno kryterium podziału: PKB
W opracowaniach ONZ podział państw rozwijających się:
1) kraje najsłabiej rozwinięte,
2) nienaftowe kraje rozwijające się,
3) kraje OPEC
PROBLEMY ROZWOJU KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘ – UJĘCIE TEORETYCZNE
Najistotniejsze teorie wiążące niedorozwój ekonomiczny państw rozwijających się z ich udziałem w handlu międzynarodowym:
Teoria zależności – zacofanie krajów rozwijających się jest wynikiem ich zależności gospodarczej od krajów rozwiniętych; uzależnienie gospodarcze jest spowodowane zależnością polityczną; kraje rozwijające się zostały zmuszone do specjalizacji w produkcji takich dóbr, których eksport przynosi relatywnie mniej korzyści.
Teoria jest związana z analizą kolonializmu.
Struktura gospodarcza wprowadzona przez władze kolonialne w krajach Afryki, Ameryki Południowej i Azji spowolniła rozwój gospodarczy tych obszarów. Z drugiej strony w niektórych krajach rozwijających się straty ekonomiczne były rekompensowane rozwojem infrastruktury i oświaty.
Jednoznaczną ocenę komplikują fakty:
1) w gronie najbardziej zacofanych państw znajdują się kraje, które nigdy nie były skolonizowane (Afganistan, Etiopia, Liberia)
2) wiele krajów zaliczanych do wysoko rozwiniętych (USA, Kanada, Australia, Singapur, Hongkong) ma kolonialną przeszłość
Teoria wzrostu zubożającego – w pewnych warunkach handel międzynarodowy odbywający się zgodnie z zasadą kosztów komparatywnych prowadzi do spadku dobrobytu państwa zwiększającego eksport (zjawisko to dotyczy przede wszystkim produkcji surowców i artykułów rolnych);
Występuje zwykle, gdy:
o kraj ma dominującą pozycję na rynku poszczególnych surowców (np. Brazylia na rynku kawy)
o wpływy ze sprzedaży surowców stanowią istotną część dochodów eksportera
o popyt na surowce eksportowane przez dany kraj wykazuje niewielką elastyczność cenową.
Wzrost zubożający – ma miejsce, gdy wzrost produkcji i eksportu określonego dobra powoduje spadek jego cen na rynku międzynarodowym à pogorszenie relacji wymiennej.
Dotyczy głównie krajów rozwijających się.
Teoria Preshiba – w długim okresie następuje stałe pogarszanie się relacji cenowych surowców mineralnych i artykułów rolnych w stosunku do cen dóbr przemysłowych. Efekt: długookresowa tendencja do pogarszanie się terms of trade krajów eksportujących tego typu towary; zjawisko dotyczy krajów rozwijających się
Postulaty dotyczące zmiany sposobu uczestnictwa krajów rozwijających się w handlu międzynarodowym:
a) przesunięcie czynników wytwórczych z produkcji surowców przeznaczonych na eksport do produkcji artykułów przemysłowych
b) próba podniesienia cen artykułów surowcowo-rolnych eksportowanych przez kraje rozwijające się
c) zwiększenie pomocy gospodarczej i szersze otwarcie swoich rynków dla towarów przemysłowych pochodzących z krajów rozwijających się ze strony krajów rozwiniętych
RÓŻNICE W ROZWOJU POMIĘDZY KRAJAMI ROZWINIĘTYMI A ROZWIJAJĄCYMI SIĘ
Kraje rozwijające się:
- niedorozwinięty przemysł
- specjalizacja w eksporcie niewielkiej liczby surowców i produktów rolno-spożywczych
- sprzedaż głównie krajom przemysłowym – duża zależność od tych rynków i wrażliwość na zmiany koniunktury
- niski poziom produktu krajowego na jednego mieszkańca
Po uzyskaniu niezależności politycznej kraje te podjęły działania w celu przyspieszenia rozwoju gospodarczego, budowy własnego przemysłu i zmian struktury gospodarczej
- sukces – przyjęcie na forum ONZ koncepcji „dekad rozwoju”
- większość państw rozwijających się została członkami ONZ, MFW, Banku Światowego oraz GATT (licząc na uzyskanie dzięki temu pomocy gospodarczej oraz ułatwień w dostępie do kredytów i rynków zbytu)
- kraje te starały się zainicjować wzajemną współpracę gospodarczą i polityczną à próby tworzenia regionalnych ugrupowań integracyjnych
- konferencja w Algierze w 1963r. à powstanie Grupy 77 (pod tą nazwą kraje słabo rozwinięte nadal funkcjonują, pomimo zwiększenia ilości członków)
- doprowadzenie do spotkania poświęconego problemom handlu i rozwoju à powstanie UNCTAD à reprezentant interesów krajów rozwijających się na arenie międzynarodowej
- pierwsza sesja UNCTAD: Grupa 77 wystąpiła ze wspólnym programem:
Ø domaganie się ułatwień w eksporcie, m.in. przez przyznanie specjalnych preferencji na rynkach krajów rozwiniętych
Ø stabilizację rynków surowców przemysłowych i rolnych przez zawieranie międzyrządowych porozumień towarowych
Ø żądanie corocznego transferu środków finansowych na ich rzecz w wysokości 1 PKB krajów rozwiniętych – później wysokość obniżona do 0,7 PKB (zastrzeżenie, by udzielana pomoc miała częściowo charakter darowizny, a częściowo długoterminowych nisko oprocentowanych kredytów)
Ø domaganie się transferu technologii, pomocy technicznej, pomocy w rozwoju floty morskiej i infrastruktury usługowej
Podobne sugestie wysuwały również na forum GATT, MFW, Banku Światowego i Organizacji ONZ do Spraw Rozwoju Przemysłowego (UNIDO)
- rezultat współpracy: koncepcja nowego ładu ekonomicznego, która miała doprowadzić do przyspieszenia rozwoju tych krajów
- Deklaracja o ustanowieniu nowego międzynarodowego ładu ekonomicznego oraz program jego realizacji (rozpoczęcie planowane na początek lat 80., jednak do końca XX w. nie uzyskano wymiernych rezultatów)
- jeden z postulatów, który zrealizowano: prowadzenie na początku lat 70. powszechnego systemu preferencji dla importu dla krajów rozwijających się
- kontrakty wielostronne w celu stabilizacji cen: wyznaczenie przez eksporterów i importerów cen surowców
- niewielkie rezultaty osiągnięto w przypadku zmian struktury produkcji; działania były realizowane przez niektóre państwa, w postaci strategii antyimportowej (negatywne zjawiska: spadek jakości wytwarzanych produktów, zmniejszenie produkcji, pogorszenie efektywności) i proeksportowej (największe efekty w przypadku Azjatyckich Tygrysów)
Obecnie większość krajów słabo rozwiniętych stoi praktycznie przed tymi samymi problemami, co 50 lat temu (dysproporcje w wysokości PKB per capita).
Niektóre kraje rozwijające się uzyskały pod koniec XX w. dobre wyniki ekonomiczne (Azjatyckie Tygrysy: Hongkong, Singapur, Tajwan, Korea Pd., kilka państw arabskich eksportujących ropę)
POMOC DLA KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘ
Udzielana przez różnego rodzaju instytucje i OM:
- Oil Facility Fund – utworzone przez bogate kraje OPEC
- wyspecjalizowane agencje ONZ
- Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA) działające w strukturach Banku Światowego
Oficjalna pomoc rozwojowa:
- wsparcie dla krajów słabo rozwiniętych ze strony państw rozwiniętych
- pomoc przeznaczana przede wszystkim dla grupy krajów najsłabiej rozwiniętych (LDC); są to kraje spełniające kryteria:
ü PKB na jednego mieszkańca poniżej 500 USD
ü Niski poziom indeksu APQLI - ocenia żywienie, zdrowie, edukację i poziom analfabetyzmu
ü Wysoki poziom indeksu EVI – kryterium niestabilności cen produkcji żywnościowej, niestabilności eksportu towarów i usług
- pomoc dla krajów OLIC i LMIC – napotyka bariery polityczne oraz ekonomiczne (kraje te często prowadzą politykę niezgodną z interesami społeczności międzynarodowej: łamanie praw obywatelskich, brak ochrony własności intelektualnej); sytuacja krajów OLIC i LMIC – dużo lepsza od sytuacji LDC
Propozycje DAC – podstawa ustaleń zawartych w Deklaracji milenijnej à OSIEM MILENIJNYCH CELÓW
1) wyeliminowanie skrajnego ubóstwa i głodu,
2) zapewnienie powszechnej edukacji dla wszystkich dzieci na poziomie podstawowym,
3) promocja równości płci i równouprawnienie kobiet,
4) ograniczenie śmiertelności dzieci poniżej 5. roku życia,
5) ograniczenie liczby matek umierających przy porodzie,
6) zredukowanie liczby osób żyjących z HIV/AIDS, chorujących na malarię i inne choroby zakaźne,
7) poprawa stanu środowiska naturalnego Ziemi,
8) rozwinięcie globalnej współpracy na rzecz rozwoju.
Zwrócenie uwagi na fakt, że rozwój krajów Trzeciego Świata nie może być oparty wyłącznie na środkach pomocowych przekazywanych przez państwa wysokorozwinięte, ale także na angażowanie własnych zasobów krajów rozwijających się, przyciąganie inwestorów, redukcję zadłużenia.
Efekty pomocy rozwojowej:
Ø prowadzi do wzrostu oszczędności i inwestycji,
Ø ma pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy,
Ø realny wzrost kursu walutowego,
Ø dodatki wpływ na wzrost akumulacji.
Pomoc rozwojowa spełnia swoje zadania w krajach, które:
o mają zdrowe środowisko makroekonomiczne,
o prowadzą otwartą politykę handlową,
o przykładają wagę do OWI,
o dysponują efektywną administracją i sektorem publicznym.
Polityka darczyńców – zalecenia ONZ:
· pomoc państwom w przezwyciężaniu problemu zadłużenia,
· kierowanie się rekomendacjami zawartymi w Programie działania dla krajów najsłabiej rozwiniętych w latach 2001-2010,
· pomoc taka, aby nie naruszać stabilności państwa obdarowanego
Lorrain