Państwo – organizacja społeczna, prawna terytorialna, posiada systemy zarządzania, władza, prawo
Polska – republika konstytucyjna
Teoria anakyklosis (Polibiusz) ^ form sprawowania rządów, nie są stale
K – Królestwo – wszyscy się na nie zgadzają
T – Tyrania – obala władze lub przekształca się w nia królestwo
A – arystokracja – rządy bogatych
O – Oligarchia
D – demokracja – rządy ludu
Ochl – Ochlokracja – rządy motłochu, chaos, nikt nie potrafi nad tym zapanować
Dobre – królestwo, arystokracja, demokracja
Złe – tyrania, oligarchia, ochlokracja
Elementy państwa:
- władza – organizacja przymusu (globalność, suwerenność)
- prawo
Teoria ustroju mieszanego:
Połączenie 3 form rządów (monarchia, arystokracja, demokracja) celem zachowania polityczno-społecznej równowagi władza zostaje rozdzielona między lud , monarchę i ludzi bogatych a podział ma charakter wyspecjalizowany.
Prawo – system uregulowanych norm regulujących życie społeczne na wszystkich płaszczyznach.
Pierwszych zalążków państwowości można się dopatrywać u schyłku kultury plemiennej, powstały klany, kasty
Społeczeństwo – to na tyle duża ilość osób aby mogła wyodrębnić swoja kulturę, obyczaj i historię każde ma własną charakterystyczna cechę. Charakter społeczeństwa otwarty albo zamknięty.
Organizacja społeczeństwa (3 wymiary)
- personalny
- czasowy
- przestrzenny
Potrzeby społeczeństwa
- gospodarcze
- kulturalne
- towarzyskie
- polityczne
Podział społeczny z powodów:
- ekonomicznych
- kulturalnych
- demograficznych
Relacje zachodzące miedzy obywatelami maja dużą rolę w państwie
Normy prawne, moralne obyczajowe i religijne
Władza uznawana jest za kompetencję w znaczeniu substancjalnym:
- kompetentna
- podmiotowa
- relacjonalna, funkcjonalna
- strukturalna
Konieczność istnienia władzy
- dystrybucja dóbr
Państwo
- kraj geograficzny
- społeczność państwa
- organizacja państwowa oparta na więzi władztwa politycznego
Cechy organizacji państwowej
- członkostwo czyli obywatelstwo (wierność, lojalność, jurysdykcja państwa)
- terytorium (ląd, powietrze, woda)
- organizacja zasad zachowania, normy prawne
- globalność – musi być traktowana jako władna dla wszystkich jej uczestników
- hierarchiczność (podział na organy lokalne i terenowe)
- przymus państwowy
Prawo – nakazy, zakazy, przyzwolenia
Dedukcja- wnioskowanie na podstawie przesłanek
Zadania państwa
- zapewnienie dobrobytu obywateli
- hierarchiczność
- wykonywanie działań dla dobra obywateli
- zapewnienie ładu i porządku
Systemy rządów
1.parlamentarno gabinetowy (Wielka Brytania)
- głową państwa jest monarcha nieodpowiedzialny parlamentarnie i konstytucyjnie, sprawuje funkcję reprezentacyjną, jego kompetencje (uprawnienia) wykonuje premier
- parlament jest dwuizbowy, istnieje wyższość izby gmin nad izbą lordów, dominuje ta niższa (izba gmin)
- rząd powoływany jest przez króla spośród partii dysponujących wyższością z izby gmin, rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej i prowadzi politykę ponosząc solidarną odpowiedzialność przed izbą gmin i przed działalnością partii opozycyjnych (w pewnym sensie), rząd kieruje parlamentem mogąc w ostateczności doprowadzić do jego rozwiązania
- premier jest formalnie pierwszym wśród równych, posiada silną pozycję gdyż oprócz kierowania administracją kieruje też partią
- system rządów opiera się formalnie na zasadzie podziału władzy a faktycznie na współpracy
- zakłada istnienie systemu dwupartyjnego, jest rotacja w rządzeniu (gabinet cieni – partia przegrana)
(Włochy)
- głowa państwa jest neutralny prezydent, nieodpowiedzialny parlamentarnie, powołuje rząd i może go rozwiązać
- parlament dwuizbowy, obie izby są równe, parlament jest najsilniejszym organem w państwie
- rząd cieszy się poparciem większości parlamentu przed którym jest odpowiedzialny indywidualnie i solidarnie, rząd posiada prawo inicjatywy ustawodawczej, rząd jest na ogół koalicyjny, zdarza się że jest mniejszościowy (monopartyjny)
- premier jest pierwszy wśród równych ale praktycznie pełni poważniejszą rolę
- zakłada się wielopartyjność
- system rządów opiera się na podziale władzy ale i na współpracy organów państwowych
2. Kanclerski (Niemcy)
- głową państwa jest nieodpowiedzialny parlamentarnie prezydent, jest neutralny, posiada funkcję reprezentacyjna za wyjątkiem kryzysu rządowego
- parlament dwuizbowy, przewaga Bundestagu (sejm) nad Bundesratem (senat)
- rząd powoływany jest przez Bundestag i przez prezydenta, ma charakter koalicyjny, odpowiedzialność parlamentarną za działalność rządu ponosi kanclerz, ministrowie odpowiadają przed kanclerzem
- pozycja kanclerza szczególnie silna (szef rządu i lider partii)
- system wielopartyjny zbliżony do dwupartyjnego
- system rządów opiera się na podziale władzy i na współpracy
3. Semi prezydencjalny (Francja)
- głowa państwa jest prezydent który nie odpowiada parlamentarnie ale nie jest neutralny (stronniczy), ma szerokie prelugatywy – kompetencje (rozwiązanie parlamentu i wprowadzenie legalnej dyktatury)
- parlament dwuizbowy, przewaga zgromadzenia narodowego nad senatem, pozycja ustrojowa parlamentu jest niezbyt mocna co wynika głównie z konstytucyjnego ograniczenia funkcji prawodawczej i autonomii parlamentarnej
- rząd powołany przez prezydenta, nie musi posiadać większości izby niższej, rząd steruje parlamentem przy udziale prezydenta, rząd odpowiada politycznie przed prezydentem i parlamentem
- pozycja premiera jest wyeksponowana
4. Prezydencki (USA)
- głową państwa jest prezydent który nie odpowiada parlamentarnie, ma nieograniczone prelugatywy
- rządem jest tylko i wyłącznie prezydent
- istnieje gabinet składający się z sekretarzy stanu którzy doradzają prezydentowi
- prezydent jest zazwyczaj liderem rządzącej partii ale nie może rozwiązać parlamentu i nie ma władzy ustawodawczej
- parlament składa się z dwóch izb, obydwie są równe
- wyjątkowo wysoka pozycje posiada sąd najwyższy który jest interpretatorem konstytucji i bada konstytucyjność obowiązującego prawa i jest organem arbitralnym ( spełnia funkcję arbitra pomiędzy prezydentem, kongresem, władzami stanowymi)
- system organów państwowych opiera się na podziale władzy ( prezydent, kongres i sąd najwyższy), pozycja ustrojowa względnie równa
- zakłada się istnienie systemu dwupartyjnego
5. Dyrektorialny (Szwajcaria)
- funkcje prezydenta i premiera połączone i wykonywane przez jedna osobę
- parlament jest dwuizbowy, obie izby są równoprawne
- rząd tworzony przez partie tworzące koalicję powoływany przez parlament i ma inicjatywę ustawodawczą, rząd nie odpowiada parlamentarnie ale zdarza się że konstytucyjnie, rząd steruje parlamentem
- stanowisko prezydenta jako szefa egzekutywy opiera się na formie pierwszy wśród równych, słabość jego pozycji pogłębia fakt obowiązkowej rotacji osób spełniających ten urząd kadencyjnie ( nie może mieć dwóch)
- system wielopartyjny
6. Rad (ZSRR)
- duża rola rad delegatów
- istnieje brak samoświadomości wśród ludu
- rada jest organem prawodawczym i ustawodawczym
- jedność władzy państwowej
- rząd powoływany przez parlament, najwyższym organem parlamentu jest rada najwyższa dzieli się na rade związku i radę narodowości, rada najwyższa wybiera głowę państwa
- prezydium rady najwyższej mogło wydawać dekrety – przepisy wewnętrzne, ustawodawstwo jednak wymagało zatwierdzenia przez radę najwyższą
- ministerstwa dzieliły się na ogólnozwiązkowe i związkowo-republikańskie
POLSKA- system zbliżony do parlamentarno-gabinetowego ze wzmocnionymi prelugatywami prezydenta, zgodnie z konstytucja z dnia 2.04.1997 roku, zbliżony do Włoskiego, zasada podziału władzy, dwuizbowy parlament (sejm, senat), władza wykonawcza prezydent i rada ministrów (dwuczłonowość egzekutywy), rząd musi się cieszyć poparciem parlamentu, podstawowym sposobem powołania rządu jest desygnacja premiera i na jego wniosek powołanie członków rady ministrów. Rząd w ciągu 14 dni musi przedstawić program sejmowi i uzyskać votum zaufania (bezwzględna liczba głosów), sejm albo udziela votum albo sam bezwzględną większością wybiera rząd. Za drugim razem wymagana tylko zwykła większość głosów. Jeśli się nie uda prezydent rozwiązuje sejm i ogłasza nowe wybory, prezydent może zamieniać ministrów. Sejm w każdej chwili może wyrazić rządowi votum nieufności ale musi podać swojego kandydata na premiera, wniosek musi złożyć minimum 46 posłów, głosowanie musi się odbyć minimum po siedmiu dniach, może też wyrazić nieufność każdemu z ministrów wtedy potrzeba 69 posłów. Prezydent może hamować inicjatywy sejmu w dziedzinie ustawodawstwa.
Państwo – organizacja polityczna wyposażona w suwerenną władzę terytorialną gdzie przynależność ma charakter sformalizowany.
Formy ustrojowe w państwie ze względu na klasy:
- niewolnicze
- feudalne
- burżuazyjne (kapitalistyczne)
- socjalistyczne
1. wskazanie suwerena
2. wskazanie organów państwa, uprawnień oraz obowiązków
3. określenie relacji między nimi
Formy ustrojowe państw:
- unitarne – (Polska) jednolita władza, cały obszar w takim samym zakresie
- federacje – (Niemcy) państwa związkowe (kilka państw które ograniczyły swoją suwerenność na rzecz innego)
- konfederacje – związek kilku państw które są od siebie niezależne (Beneluks), które ograniczyły swa suwerenność poprzez stworzenie wspólnej polityki (unia personalna, unia realna)
- ze względu na głowę państwa ( monarchia, republika-na czele jedna lub wiele osób wybieranych na jakiś czas)
- ze względu na suwerena – od kogo się wywodzi władza (demokracja, autokracja-monarchia patrymonialna i absolutna)
Reżim polityczny – sposób w jakim faktycznie sprawowana jest władza i egzekwowanie prawa
- demokratyczne – obywatele maja wpływ na działanie
* bezpośrednie – obywatel jest podmiotem a nie przedmiotem
* liberalny – władza państwa przypisuje sobie ograniczony zakres działania, ingeruje tylko w kwestie konieczne, resztą rządzi lud
- autorytarny – przeciwieństwo reżimu demokratycznego, wąska elita władzy podejmuje decyzje które narzuca, przybierają formy reżimów politycznych lub wojskowych, najczęściej dochodzi do łamania praw i wolności obywateli
- totalitarny - organy państwa zmierzają do pełnej kontroli życia obywateli (kontrola nauki w szkołach, propaganda medialna, wymuszanie poglądów)
- autorytarny – jedna legalna partia, kontrola gospodarki
ORGANIZACJA ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ, TERENOWEJ I SAMORZADOWEJ
Administracja – od słowa ministre- zarządzanie, ad-w kierunku realizacji potrzeb społecznych
Administracja publiczna – wszelka zorganizowana działalność w celu zapewnienia potrzeb obywateli
Legislatywa(organy prawodawcze):
kompetentne do tworzenia prawa, parlament (sejm, senat) razem są zgromadzeniem narodowym, zbiera się gdy prezydent jest niezdolny do sprawowania władzy, postawienie prezydenta w stan oskarżenia przed trybunałem stanu, uchwalanie nowej konstytucji
Sejm – 460 posłów wybieranych w 5 przymiotnikowych wyborach, podział miejsc jest wprost proporcjonalny do ilości głosów, czynne prawo wyborcze posiadają obywatele którzy w dniu głosowania maja ukończone 18 lat nie SA ubezwłasnowolnieni lub pozbawieni praw wyborczych i publicznych, bierne prawo wyborcze (czyli być wybieranym) trzeba mieć ukończone 21 lat i od co najmniej pięciu lat być obywatelem RP, kadencja trwa cztery lata, może być rozwiązany 2/3 głosów bądź na skutek postanowienia prezydenta po zasięgnięciu opinii marszałków obu izb, akty prawne powstające w sejmie to ustawy, uchwały.
Struktura - marszałek, wicemarszałkowie(prezydium), konwent seniorów i komisje sejmowe (stałe, nadzwyczajne, problemowe). Uprawnieni ustawodawcze: budżet państwa, prawa i obowiązki obywateli. Funkcja kreacyjna: uczestniczy w kreowaniu rządu, powołuje trybunał stanu i konstytucyjny, prezesa NIK( z senatem), prezesa NBP, swoich przedstawicieli w KRS oraz w KRRiT. Kontrolne: środki kontroli parlamentu nad rządem (interpelacje, budżet coroczny, zapytania poselskie)
Senat – (rada starszych) 100 senatorów wybieranych w wyborach, okręgiem wyborczym jest całe województwo, bierne prawo wyborcze od 30 lat. Akty prawne to uchwały, struktura jak w sejmie ale bez konwentu seniorów. Kompetencje: prawodawcza(inicjatywa ustawodawcza, odrzucanie lub skorygowanie ustaw które przeszły przez sejm w ciągu 30 dni). Kreacyjna: prezes NIK (z sejmem), wybiera rzecznika praw obywatelskich, przedstawicieli w KRS i w KRRiT.
Ponadto uprawnienia do tworzenia prawa posiadają także rząd, prezydent, wojewoda, organy samorządowe. Sejm uchwala akty prawne najwyższej rangi na których podstawie wydawane są inne przepisy niższej rangi, które muszą być zgodne z wyższymi.
Egzekutywa(prezydent, rada ministrów)(organy wykonawcze):
Organizowanie politycznej realizacji zadań państwa w różnych dziedzinach życia publicznego, działają na podstawie i w granicach ustaw. Są to struktury bardzo rozbudowane.
Kompetencje prezydenta: występuje do sejmu i senatu o powołanie/odwołanie prezesa NBP i pierwszego prezesa SN, powołuje prezesa NSA, i na wniosek KRS wszystkich sędziów, nadaje stopnie wojskowe, tytuł naukowy profesora, powołuje 1/3 składu KRRiT, nadaje obywatelstwo Polskie, ordery i odznaczenia, korzysta z prawa łaski, zarządza wybory do obu izb, zwołuje ich pierwsze posiedzenie po wyborach, wyznacza marszałków seniorów, rozwiązuje parlament fakultatywnie gdy sejm w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia projektu nie uchwali budżetu, gdy zawiodą wszystkie formy powołania premiera, obligatoryjnie jeśli w efekcie niepowodzeń przy tworzeni rządu, rząd powołany przez prezydenta po sześciu miesiącach nie otrzyma votum zaufania, podpisuje ustawy, ma prawo veta, prawo zwracania się do TK, wygłasza w parlamencie orędzia, ma prawo inicjatywy ustawodawczej, desygnuje premiera, ma wpływ na powoływanie ministrów, zwołuje w szczególnych sytuacjach posiedzenia rządu i przewodzi im, reprezentuje państwo, ratyfikuje umowy międzynarodowe, gdy sejm nie obraduje podejmuje decyzje w sprawie wojny, w dziedzinie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa, w razie jego zagrożenia może wprowadzić stan wojenny lub ogłosić mobilizację, w porozumieniu z MON obsadza najwyższe stanowiska wojskowe, może wprowadzić na czas do 3 miesięcy stan wyjątkowy, prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed trybunałem stanu, na wniosek ¼ zgromadzenia narodowego.
Rząd – premier, wicepremier, ministrowie, przewodniczący niektórych komisji i komitetów sprawujących funkcje naczelnych organów administracji państwowej. Kompetencje: prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczna RP i kieruje pracą administracji rządowej, zapewnianie wykonania ustaw, podejmowanie uchwał w zakresie wykonania jego kompetencji, kierowanie i kontrola administracji państwowej, sporządzanie projektu budżetu państwa, nadzorowanie samorządów, utrzymywanie stosunków z innymi państwami, zapewnienie bezpieczeństwa państwa, premier i ministrowie tylko rozporządzenia wykonawcze, ministrowie odpowiedzialni politycznie, odpowiedzialność konstytucyjna.
Organy sądownicze – są niezależne, rozstrzyganie sporów prawnych na podstawie przyjętych norm czyli prawa cywilnego, karnego i administracyjnego. Sąd najwyższy, powszechne, administracyjny, wojskowy, postępowanie co najmniej dwuinstancyjne.
Trybunał konstytucyjny: sąd konstytucyjny, sądzi prawo, orzeka o zgodności z konstytucją, postępowanie wszczyna się na wniosek ( prezydent, marszałkowie sejmu i senatu, premier, 50 posłów, 30 senatorów, pierwszy prezes sądu najwyższego, prezes NSA, prokurator generalny, prezes NIK, rzecznik praw obywatelskich), orzeczenia mają moc powszechnie obowiązujących (dla wszystkich) jest ostateczna. W jego kompetencji jest orzekanie o zgodności celów lub zgodności partii politycznych z konstytucja, rozpatrywanie sporów kompetencyjnych centralnych organów państwa. Składa się z 15 sędziów których wybiera sejm, kadencja 9 lat. Prezesa i wiceprezesa powołuje prezydent, sędziowie posiadają immunitet.
Trybunał stanu – sądzi najważniejsze osoby w państwie, odpowiedzialność konstytucyjna, członków wybiera sejm, członkami nie mogą być posłowie ani senatorowie, przewodniczącym jest pierwszy prezes sądu najwyższego, trybunał może poprzestać na stwierdzeniu winy oskarżonego.
NIK – kontroluje działalność finansową, gospodarcza i administracyjno-organizacyjną organów administracji rządowej, kontrola obejmuje legalność, gospodarność, celowość i rzetelność, NIK podlega sejmowi, prezesa powołuje sejm za zgodą senatu, prezes NIK musi być apolityczny.
Rzecznik praw obywatelskich – powoływany jest do wolności człowieka i obywatela, rzecznik powoływany przez sejm za zgoda senatu na 5 lat. Jego praca polega na badaniu czy nie zostały naruszone prawa, jest niezawisły i niezależny, działa na wniosek.
Prokuratura – organ ścigania karnego, ma za zadanie kontrole przestrzegania prawa, prowadzi postępowania przygotowawcze i nadzoruje je, na czele prokurator generalny.
Partie polityczne – grupy celowe które zmierzają do uzyskania władzy w państwie poprzez obsadzenie najważniejszych funkcji państwowych.
pudzian2ooo