Artur Nowak-Far, Unia Gospodarcza i Pieniężna
Traktatowe określenie UGiP
· TWE w brzmieniu z Maastricht zawierał m.in. nowe i brzemienne w skutkach przepisy dotyczące realizacji UGiP (Economic and Monetary Union, EMU).
o Nawiązywały one do ekonomicznej koncepcji, definiującej tego rodzaju przedsięwzięcie integracyjne jako takie, w którym:
§ Dokonano nieodwołalnego zamrożenia kursów walut państw w nim uczestniczących względem siebie lub wobec jednolitej, wspólnej waluty;
§ Zaprowadzono jednolitą politykę pieniężną i walutową.
UGiP jako etap integracji gospodarczej
· Proces tworzenia UGiP to jak dotąd najwyższy poziom integracji gospodarczej osiągnięty przez państwa członkowskie UE.
· Etap ten był poprzedzony innymi formami integracyjnymi w tym zakresie. Były to:
o Obszar wolnego handlu
§ Usunięcie ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy państwami objętymi jego zasięgiem, które nie prowadzą wspólnej polityki handlowej, nie stosują jednolitych stawek celnych, kontyngentów i plafonów wobec państw nie uczestniczących w obszarze wolnego handlu (państw trzecich).
o Unia celna
§ Usunięcie ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy państwami w niej uczestniczącymi, państwa stosują wspólną politykę handlową wobec państw trzecich. Wspólny rynek — w którym funkcjonuje unia celna, państwa uczestniczące w tym przedsięwzięciu przyjęły wiele wspólnych polityk: w dziedzinie
· Rolnictwa,
· Transportu,
· Prawa konkurencji,
· Opodatkowania
· Polityki regionalnej.
o Unia gospodarcza
§ Zapewniony swobodny przepływ kapitału,
§ Zniesione bariery w świadczeniu usług (bez względu na kraj pochodzenia usługodawcy i usługobiorcy),
§ Koordynacja polityk makroekonomicznych państw członkowskich.
§ W europejskiej wersji unii gospodarczej obejmuje ona —
· Jednolity rynek (charakteryzujący się czterema swobodami — przepływu osób, usług, towarów i kapitału),
· Wspólne polityki w dziedzinie konkurencji oraz stymulowania rozwoju strukturalnego i regionalnego, znacznej koordynacji polityk makroekonomicznych.
o Unia pieniężna
§ Pełna liberalizacja przepływu kapitału pomiędzy państwami członkowskimi (nawet w stosunku do krajów trzecich), rynków usług bankowych i finansowych,
§ Nieodwołalne zamrożenie kursów walutowych tych państw, zaprowadzenie jednolitej polityki pieniężnej i walutowej,
§ A nawet — wprowadzenie jednolitej waluty.
Rys historyczny
· Unie monetarne poprzedzające stworzoną na podstawie Traktatu Z Maastricht funkcjonowały w różnych okresach przed 1991 r., np.
o Unia utworzona w latach 183 7—1838 na gruncie niemieckiego Zollyerein,
o Łacińska Unia Monetarna — 1865 r.,
o Skandynawska Unia Monetarna — 1879 r.,
o Unia walutowa Belgii i Luksemburga — 1921 r.
· Miały na celu wzmocnienie więzów politycznych,
· Miały często walor symboliczny,
· Większość z nich zawarto w systemie waluty złotej, w której podstawą gospodarki było złoto, a więc wzajemne kursy walut.
· Po I wojnie światowej pojawiły się ograniczenia w przepływie kapitału.
o Było to źródłem wahań kursów walut oraz fali dewaluacji, największej - funta sterlinga (w 1932 r.).
o Był to czynnik, który przyczynił się do załamania gospodarczego w początku lat trzydziestych XX w. i doprowadził do stanu rozbicia „międzynarodowej jedności monetarnej”.
o Stało się to źródłem formułowania programów współpracy gospodarczej i walutowej, których celem było ograniczenie wahań kursów walutowych oraz uporządkowanie zagadnienia tzw. repartycji złota (zapewnienia możliwości lepszego kontrolowania przepływu tego kruszcu z państwa do państwa), w oparciu o ukształtowanie międzynarodowej współpracy walutowej banków centralnych.
· Pierwsza inicjatywa utworzenia unii pieniężnej nie opartej na systemie waluty złotej została sformułowana w 1940 r. w Banku Rzeszy.
o Plan przewidywał, iż w jej skład wchodziłyby państwa i obszary znajdujące się pod okupacją bądź wpływami Niemiec, w tym i Generalne Gubernatorstwo.
o Koncepcja ta była niemożliwa do realizacji, gdyż wiązałaby się z koniecznością stworzenia mechanizmu współdecydowania lub konsultacji przynajmniej w sprawach polityki pieniężnej, co nie podobało się Rzeszy
o Wnioski z prób integracji pieniężnej przed 1945r.dotyczące podstawowych warunków powodzenia unii w tej dziedzinie:
§ Wola polityczna państw zamierzających w niej uczestniczyć musi zostać uformowana w warunkach pełnej suwerenności;
§ Wola musi być wystarczająco silna, aby miały one odpowiednio dużą determinację nie tylko do wstąpienia do unii, ale także do jej utrzymania w przyszłości — także w postaci kompromisu.
Dzieje integracji pieniężnej w latach 1945—1971
Dwa nurty:
· Państwa pod hegemonią Związku Radzieckiego, budujące gospodarkę centralnie planowaną, odizolowane od gospodarek krajów kapitalistycznych oraz niezapewniające międzynarodowej wymienialności walut krajowych.
o Filary:
§ Utworzona w 1948 r. RWPG, oraz system rozliczeń dokonywanych od 1964 r. przez Międzynarodowy Bank Współpracy Gospodarczej w Moskwie w rublach transferowych.
§ System integracji w tym zakresie nie był oparty na suwerennej woli uczestnictwa.
§ Upadł na początku lat dziewięćdziesiątych wraz z całym systemem dwupodziału na blok państw komunistycznych i kapitalistycznych.
· Proces integracji gospodarczej i walutowej w Europie Zachodniej.
o Dwa okresy:
§ Lata 1945—1958.
· System walutowy, który został ukształtowany w 1944 r., w układzie z Bretton Woods.
· Sygnatariusze: większość rozwiniętych państw kapitalistycznych.
· Postanowienia:
o Waluta każdego z krajów w nim uczestniczących miała wyznaczony parytet określony w stosunku do złota (również wobec dolara, w którym odbywały się wzajemne rozliczenia sald ich bilansów płatniczych).
o Kursy walut państw uczestniczących w układzie mogły się wahać jedynie ±1% w stosunku do kursu odniesienia wyznaczonego wobec złota (także do dolara).
o Gdy waluta danego kraju przekraczała tę granicę jego bank centralny był zobowiązany do podjęcia stabilizującej interwencji walutowej na międzynarodowych rynkach pieniężnych.
o Rezerwy walutowe państw składały się w dominującej części ze złota oraz dolarów.
· Okres powojenny - brak międzynarodowego systemu finansowego, który mógłby stać się podstawą wielostronnego handlu pomiędzy nimi. Braku wymienialności walut państw Europy Zachodniej oraz niedobory rezerw walutowych, brak mechanizmu wielostronnych kompensat stały się powodem zwiększenia współpracy monetarnej państw Europy Zachodniej, której istotnym forum stała się Europejska Unia Płatnicza (European Payment Union)
o Powołana do życia w 1950 r.
o W jej ramach następowało wyrównywanie nadwyżek lub deficytów bilansów obrotów bieżących państw członkowskich Unii
o W 1958 r. Europejska Unia Płatnicza została rozwiązana I zastąpiona przez Europejski Układ Monetarny (European Monetary Ągreement).
§ Lata 1959—1971.
· Funkcjonowały już Wspólnoty Europejskie.
· Układ z Bretton Woods wyznaczył ramy porządku monetarnego w Europie Zachodniej i świecie.
Plan Pierrea Wernera
· Pod koniec lat 60tych wzrosło zróżnicowanie krajów w zakresie inflacji oraz bilansów handlu zagranicznego.
· Prowadziło to do dużych napięć w zakresie realizowania wspólnych polityk — szczególnie wspólnej polityki rolnej, a także ożywienia dyskusji na temat koordynacji polityk gospodarczych w ramach EWG.
· Powierzono grupie ekspertów opracowanie planu przejścia do pogłębionej formy integracji gospodarczej.
· Grupa ta była kierowana przez Luksemburczyka — Pierre”a Wernera.
· Efekty ogłoszono w X 1970 r., w postaci specjalnego planu, zwanego planem Wernera, który przewidywał:
o Utworzenie UGiP do 1980 r.,
o Rozbicie procesu dochodzenia do tej Unii na ściśle określone fazy
o Wprowadzenie specjalnego mechanizmu kwalifikacyjnego dla poszczególnych państw EWG do poszczególnych etapów tworzenia Egip.
· Przyszła unia miałaby zapewniać:
o Zupełną wymienialność walut,
o Wyeliminowanie wahań kursów,
o Zamrożenie parytetów kursowych,
o Liberalizację przepływu kapitału,
o Stworzenie instytucji do zapewnienia funkcjonowania UGiP.
o Powołanie systemu banków centralnych, który prowadziłby politykę pieniężną Unii oraz byłby odpowiedzialny za politykę kursu walutowego wobec walut państw nieuczestniczących.
· Skutkiem planu Wernera było
o Podjęcie przez Radę decyzji dotyczących koordynacji krótkookresowych polityk gospodarczych państw członkowskich
o Stworzenia mechanizmu średnioterminowej pomocy finansowej dla krajów członkowskich.
· Plan został w poł. lat 70tych zarzucony przez zmianę zewn. uwarunkowań makroekonomicznych, wyrażającą się m.in.
o Gwałtowną podwyżką światowych cen surowców energetycznych,
o Wzrostem inflacji i pojawieniem się trudności płatniczych w skali globalnej.
· W 1989 r. plan Wernera stał się tzw. planu Delorsa.
Integracja pieniężna w latach 1972—1978
· Wzmocnienie podstaw regionalnej stabilizacji kursów walutowych przypadało ono na lata 1972—1978.
· W IV1972 r. kraje Wspólnot a później Dania, Wielka Brytania, Irlandia, Norwegia podpisały Traktat w Bazylei, który przewidywał ograniczenie zakresu dopuszczalnych wahań wzajemnych kursów walutowych tych krajów do 4,5% (2,25% w dół lub w górę od parytetu centralnego) wyznaczanego w oparciu o dolara.
· O porządku walutowym w Europie zwykło się wtedy mówić jako o „wężu w (dolarowym) tunelu”. „Wąż” okazał się niestabilny, państwa rezygnowały z uczestnictwa w tym mechanizmie, gdyż nie zapobiegł ani dokuczliwym kryzysom walutowym, ani dewaluacjom i rewaluacjom kursów walut krajów w nim uczestniczących.
· Kolejnym impulsem były uchwały Rady Europejskiej, która sformułowała podstawowe założenia Europejskiego Systemu Walutowego (European Monetary System — EMS).
· Banki centralne państw członkowskich EWG zaczęły zawierać stosowne umowy.
· Ta umowa stała się wiążącą prawnie podstawą funkcjonowania ESW w latach 1978—1998.
· ESW opierał się na trzech elementach:
o Ecu,
o Mechanizmie Kursowym (Exchange Rate Mechanism — ERM),
o Infrastrukturze wsparcia kredytowego operacji interwencyjnych na rynkach walutowych.
· W ESW ecu było walutą rezerwową i rozliczeniową, walutą odniesienia przy określaniu zakresu odchylenia kursu danej waluty rezerwowej w stosunku do kursu centralnego (waluta koszykowa).
· Mechanizm kursowy ESW stanowił zabezpieczenie zakresu wahań kursu walut.
· Dopuszczalny zakres fluktuacji kursów walut narodowych w...
Arjun99