Gruczoły endokrynowe.pdf

GRUCZOŁY WEWNĄTRZWYDZIELNICZE (DOKREWNE)

Układ wewnątrzwydzielniczy działa na zasadzie sprzęŜenia zwrotnego ujemnego.

Odpowiedzialny jest za utrzymanie homeostazy organizmu. NajwaŜniejszą częścią tego układu

są gruczoły, które, produkując hormony zapobiegają zbyt duŜym wahaniom ustroju;

wydzielane są bezpośrednio do krwi ( wydzielanie endokrynne ) i rozprowadzane po całym

organizmie, lub do przestrzeni międzykomórkowych ( wydzielanie parakrynne ) – wówczas ich

działanie ma charakter lokalny. Na działanie hormonów wraŜliwe są tylko te komórki, które

posiadają receptory dla danego hormonu.

1. TRZUSTKA (równieŜ zewnątrzwydzielnicza – wydzielanie soku trzustkowego)

Na miąŜszu trzustki znajdują się grupy komórek dokrewnych - wyspy trzustki (Langerhansa) ,

które są zbudowane z komórek o charakterze wewnątrzwydzielniczym. Buduje je 4 typy

komórek, produkujących hormony białkowe (wyposaŜenie cytoplazmatyczne komórek jak w

przednim płacie przysadki):

- komórki α (typ A) – produkują glukagon (rozkłada glikogen z wątroby w glukozę do krwi -

podwyŜsza poziom głukozy w płynach ustrojowych)

- komórki β (typ B) – produkują insulinę (wiąŜe glukozę z krwi w glikogen zmagazynowany w

wątrobie - obniŜa poziom glukozy w płynach ustrojowych )

- komórki δ (typ D) – produkują somatostatynę SRIF (hamuje czynność sąsiednich komórek

dokrewnych oraz blokuje wydzielanie hormonu wzrostu; ponadto jest wydzielana przez

wydzielana przez podwzgórze, ośrodkowy układ nerwowy, tarczycę i łoŜysko)

- komórki PP – produkują polipeptyd trzustkowy (hamuje czynność komórek

zewnątrzwydzielniczych trzustki)

2. PRZYSADKA MÓZGOWA hypophysis

Jest ona zlokalizowana wewnątrz czaszki, bezpośrednio za skrzyŜowaniem wzorokowym, w

okolicy kostengo zagłębienia - siodła tureckiego sella turcica . Steruje ona wydzielaniem wielu

innych gruczołów dokrewnych. Natomiast substancje wydzielane w podwzgórzu mają wpływ

na wydzielniczość przysadki. W podwzgórzu znajdują się komórki nerwowe o własnościach

wydzielniczych (komórki neurosekrecyjne). Produkują one hormony białkowe, które

transportowane są wewnątrz aksonów do ich zakończeń zlokalizowanych w obrębie przysadki

i tam uwalniane. Aksony komórek neurosekretorycznych przekazują hormony:

- do płata przedniego – tzw. statyny (hamujące) i liberyny (pobudzające) aktywność

komórek dokrewnych tego płata

- do płata tylnego, gdzie uwalniane są do krwi

Przysadka powstała z pierwotnej jamy ustnej i z dna komry III. Zbudowana z dwóch części:

- płat przedni – przysadka gruczołowa, komórki dokrewne płata przedniego produkują i

wydzielają hormony o charakterze białek lub glikoproteidów. Mają dobrze rozwiniętą szorstką

siateczkę śródplazmatyczną, aparat Golgiego i liczne ziarna wydzielnicze. Hormony

produkowane przez zasadochłonne komórki płata przedniego pobudzają aktywność innych

gruczołów dokrewnych (kory nadnerczy, tarczycy i komórek dokrewnych w gonadach).

WyróŜnia się 5 typów komórek:

- somatotrofy – barwliwość: kwasochłonne; wydzielają: somatotropina - hormon

wzrostu (GH/STH) – działa na kości długie

- mammotrofy – kwasochłonne; prolaktyna (PRL, laktotropina) - pobudza wzrost

piersi podczas ciąŜy i wywołuje laktację

- kortykotrofy – zasadochłonne; kortykotropina (ACTH, hormon

adrenokortykotropowy) - pobudza korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu i wielu

słabo działających androgenów; kortyzol, m.in. podnosząc stęŜenie glukozy we krwi,

pozwala ustrojowi przetrwać sytuację zagroŜenia homeostazy. Wydzielanie ACTH

odbywa się w rytmie dobowym. Skutkiem tego rytmu jest uzyskanie najwyŜszego

stęŜenia kortyzolu we krwi wczesnym rankiem, kiedy organizm jest przygotowywany

do stresu jakim jest dla niego pobudka

- tyreotrofy – zasadochłonne; tyreotropina (TSH, hormon tyreotropowy) - powoduje

zwiększenie masy tarczycy, zwiększenie przepływu krwi przez ten narząd oraz

nasilenie produkcji i wydzielania hormonów tarczycy

- gonadotrofy – zasadochłonne; folitropina (FSH, hormon folikulotropowy) –

pobudza dojrzewanie pęcherzyków Graafa i produkcję estrogenów; oraz lutropina

(LH, hormon luteinizujący) - doprowadza do rozpoczęcia owulacji. Po uwolnieniu się

komórki jajowej do jajowodu, hormon luteinizujący odpowiada za luteinizację ciałka

Ŝółtego (przekształcony pęcherzyk jajnikowy, który funkcjonuje jako gruczoł

dokrewny. Powstaje po uwolnieniu oocytu II rzędu w miejscu pęknięcia pęcherzyka

Graafa), a następnie za podtrzymanie jego zdolności sekrecyjnych

- płat tylny – przysadka nerwowa, część tylna funkcjonalnie jest częścią podwzgorza, nie

wytwarza własnych hormonów a jedynie magazynuje i wydziela. Zbudowany jest z:

- aksonów komórek neurosekretorycznych podwzgórza

- komórek glejowych (odmiany astrocytów) – pituicytów

- licznych naczyń włosowatych.

Zarówno zakończenia nerwowe jak i pituicyty mają kontakt ze ścianą naczyń włosowatych. Z

zakończeń aksonów uwalniane są tu do krwi dwa hormony

- oksytocyna OXY- wywołuje porodowe skurcze macicy

- hormon antydiuretyczny (wazopresyna, adiuretyna, AVP/ ADH) - powoduje

zagęszczanie moczu w nerkach – hamuje wydzielanie moczu, a pituicyty kontrolują

ten proces.

3. TARCZYCA (gruczoł tarczowy) glandula thyroidea

Znajduje się na stronie dobrzusznej w okolicy krtani i tchawicy. Zbudowana z dwóch płatów

połączonych cieśnią (węziną) (struktura cieśni jest włóknista u konia, kozy, owcy – więc nie

pełni funkcji wydzielniczych, głównym elementem jest tkana łączna włóknista; u pozostałych

gatunków (np. u psa, krowy) jest to struktura gruczołowa). Czasami występuje trzeci płat

piramidowy (u człowieka jest zachowany). Tarczyca odtoczona jest torebką łącznotkankową

(zbudowaną z tkanki łącznej), która wrasta w jej głąb dzieląc ją na mniejsze struktury.

Tarczyca zbudowana jest z pęcherzyków tarczycowych wypełnionych bogatobiałkowym

koloidem. Pęcherzyki wyścielone są jednowarstwowym nabłonkiem utworzonym przez

komórki pęcherzykowe i oplecione licznymi naczyniami włosowatymi. Komórki nabłonkowe

mogą być:

- płaskie – przy niedoczynności tarczycy, w stanie spoczynku

- sześcienne – przy normalnym funkcjonowaniu tarczycy; komórki mogą być róŜnej wielkości

- cylindryczne (walcowate) – przy nadczynności tarczycy, w stanie aktywności

Aktywne komórki pęcherzykowe mają bardzo liczne organelle charakterystyczne zarówno dla

komórek syntetyzujących białka (szorstka siateczka śródplazmatyczna, aparat Golgiego) jak i

dla komórek prowadzących endocytozę (jeden ze sposobów transportowania większych

cząsteczek do wnętrza komórki. Cząsteczki te są zbyt duŜe, Ŝeby mogły być transportowane za

pomocą przenośników białkowych. Dlatego przenikają do komórki w wyniku tworzenia się

wakuol. Przedostają się do komórki wraz z fragmentami błony komórkowej. Przez endocytozę

odbywa się transport cieczy i cząsteczek) i trawienie wewnątrzkomórkowe (pęcherzyki

endocytarne, liczne lizosomy). Wynika to ze skomplikowanego przebiegu produkcji

hormonów tarczycowych, który ma 3 fazy:

- wydzielania: komórki produkują białko (tyreoglobulinę) i wydzielają je do koloidu;

- jodowania: w koloidzie do tyreoglobuliny dołączany jest jod

- resorbcji: komórki pobierają jodowaną tyreoglobulinę na drodze endocytozy, a następnie w

lizosomach enzymy trawienne “odcinają” od niej jodowane fragmenty, które są hormonami

tarczycy: T 3 ( trójjodotyronina ) i T 4 ( tyroksyna , tetrajodotyronina). T 3 i T 4 przechodzą przez

błonę komórkową i dostają się do otaczających pęcherzyk naczyń krwionośnych. PodwyŜszają

one intensywność procesów metabolicznych w organizmie.

Komórki C (okołopęcherzykowe) są zlokalizowane pojedynczo lub w małych grupach na

zewnątrz od komórek pęcherzykowych. Produkują one białkowy hormon – kalcytoninę

obniŜający poziom wapnia w płynach ustrojowych.

Ponadto tarczyca wpływa na wzrost kości długich (a więc na wzrost), układ rozrodczy (na

płodność); kumuluje jod (moŜe prowadzić do woli kapuścianych – z powodu nadmiernej

jodochwytności)

4. PRZYTARCZYCE (dwie pary)

Otoczone torebką łącznotkankową (w zaburzeniu rozwojowym czasami przytarczyce znajdują

się pod, a nie nad, tarczycą (jej płatami) i wtedy są otoczone wspólną torbką łącznotkankową).

Produkują parathormon PTH (podwyŜsza poziom wapnia we krwi; hormon ten uaktywnia

osteoklasty (komórki kościogubne) a więc reguluje gospodarką wapniowo-fosforową ustroju.

5. NADNERCZA (gruczoł nadnerczowy; parzysty)

PołoŜone doczaszkowo w stosunku do nerek.

Zbudowane z:

- kory – część zewnętrzna, podzenia nabłonkowego; produkuje hormony sterydowe –

pochodne cholesterolu, o charakterze lipidowym. Wszystkie komórki produkujące hormony

sterydowe (komórki sterydogenne) mają wspólne cechy charakterystyczne:dobrze rozwienięta

gładka siateczka śródplazmatyczna, mitochondria o rurkowatych grzebieniach (mitochondria

tubularne), liczne kropelki lipidowe w cytoplazmie.

MoŜna wyróŜnić 3 warstwy (od zewnątrz):

- kłębkowata - owalne kłębki; produkuje mineralokortykosterydy (np.

aldosteron) - regulują gospodarkę wodno-jonową organizmu

- pasmowata - równoległe sznury; produkuje glikokortykosterydy (np.

kortyzol) - wpływają na metabolizm białek i cukrowców, mają silne

własności przeciwzapalne

- siateczkowata – nieregularny kształt komórek, przez oczka sieci przechodzą

naczynia włosowate; produkuje androgeny nadnerczowe i trochę estrogenów.

- rdzenia – część wewnętrzna, pochodzenia nerwowego. Zbudowany jest z:

- komórek chromochłonnych - nieregularnie ułoŜonych, które produkują dwa

niskocząsteczkowe hormony, naleŜące do grupy tzw. amin biogennych (pochodnych

aminokwasów): adrenalinę (wywołuje wielostronną odpowiedź organizmu na stres) i

noradrenalinę (działa na mięśniówkę gładką i wydzielanie gruczołów);

- komórki nerwowe (zwojowe) - występują niezbyt liczne .

6. SZYSZYNKA corpus pineale, glandula pinealis, nasadka mózgowia

Jest przekształconą w mały gruczoł dokrewny częścią ośrodkowego układu nerwowego.

Znajduje się w nadwzgórzu. Budują ją dwa typy komórek:

- pinealocyty – zmodyfikowane komórki nerwowe produkujące hormon melatoninę

(amina biogenna, reguluje rytm dobowy (miesięczny, roczny, sezonowy) organizmu).

Wydzielana podczas snu (lub gdy jest ciemno, tzn. gdy na siatkówkę oka nie padają promienie

świetlne. U ludzi, szczura poziom melatoniny wzrasta stopniowo (największe stęŜenie jest od

24:00 – 04:00. Rozkładana jest w wątrobie i wydalana z moczem. Ponad to melatonina opóźnia

dojrzewanie płciowe; wydziela równieŜ serotoninę (5-HT; 5-hydroksytryptamina) pełni

funkcję neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym i w układzie pokarmowym

- komórki glejowe o charkterze astrocytów (podporowe)

7. GONADY – choć nie są gruczołami dokrewnymi w ścisłym tego słowa znaczeniu, poza

swoją pierwszoplanową funkcją (produkcja gamet) zawierają liczne skupiska komórek

dokrewnych produkujących hormony sterydowe.

JĄdro – komórki tkanaki śródmiąŜszowej jądra tworzą gruczoł śródmiąŜszowy, produkujący

androgeny (hormony samcze – np, testosteron) – odpowiada za rozwój drugorzędnych cech

płciowych, popęd płciowy; oraz niewielką ilość estrogenów.

Jajnik – produkuje estrogeny (np. estadriol) – rozwój cech płciowych, popęd płciowy; oraz

niewielką ilość androgenów. Hormony są produkowane przez komórki śródmiąŜszowe oraz

ciałko Ŝółte (produkujące progesteron – niezbędny do podtrzymania ciąŜy) które później

zanika i przejmuje tą funkcję łoŜysko.

8. SYSTEM ROZPROSZONYCH KOMÓREK DOKREWNYCH (APUD, DNES)

Jest to system komórek dokrewnych rozmieszczonych w róŜnych narządach i posiadających

wspólne cechy:

- produkują i wydzielają hormony o charakterze peptydów (krótkich łańcuchów

białkowych) i amin biogennych

- posiadają białka charakterystyczne dla komórek nerwowych, co świadczy o ich

pochodzeniu z tkanki nerwowej.

Komórki systemu APUD znajdują się:

(1) w ośrodkowym układzie nerwowym (neurosekretoryczne komórki podwzgórza,

pinealocyty szyszynki, komórki części gruczołowej przysadki)

(2) w innych gruczołach dokrewnych (komórki C tarczycy, komórki główne przytarczyc,

komórki wysepek trzustkowych, komórki chromochłonne rdzenia nadnerczy),

(3) w nabłonkach wyścielających powierzchnię i gruczoły przewodu pokarmowego i dróg

oddechowych - produkowane przez nie hormony mają zazwyczaj działanie lokalne;

Paragonalia (ciałka przyzwojowe) – z wiekiem ich ilość maleje, znajdują się w okolicach klatki

piersiowej, produkują kateholaminy (adrenalina, noradrenalina i dopamina) – realizacja

pobudzenia współczulno - nadnerczowego

Serce – w ścianie przedsionków są komórki o charakterze wewnątrzwydzielniczym które

produkują przedsionkowy czynnik natiuretyczny ANR, który powoduje rozkurcz mięśni

gładkich, wpływa na nerki (regulacja wydalania sodu), obniŜa ciśnienie krwi.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: