santorski-medytacja_bieg_relaks1.pdf

Medytacja

Medytacja jest jedną z najpowszechniejszych i najdoskonalszych tech-

nik w psychologii tradycyjnej. Techniki takie stosowane były prawie

we wszystkich kulturach, od starożytnego Egiptu poczynając, a na kul-

turze współczesnych nam Eskimosów kończąc. W ostatnich latach ku

medytacji zwracają się na powrót wybitni duchowni chrześcijańscy.

Wielu ludzi nadal jednak odmawia całemu procesowi medytacji

jakiejkolwiek wartości, uważając, że jest on obcy zachodniemu ty-

powi emocjonalności. Inni znów zostają w sposób powierzchowny

przyciągnięci przez błahe i egzotyczne elementy technik medytacyj-

nych, nie wyczuwając ich istoty.

Często uważa się medytację za formę myślenia, tak jak wtedy

kiedy mówimy: „medytuję nad tym", mając na myśli: „myślę o tym,

rozważam i dochodzę do jakiegoś wniosku". Trudno o większe nie-

porozumienie! Jeżeli medytację pojmujemy jako rozumowanie czy

rozwiązywanie problemów, wtedy niektóre twierdzenia indyjskich

czy japońskich praktyków wydają się niedorzeczne i niezrozumiałe.

Mówienie bowiem o „myśleniu o niczym", o wkraczaniu w „pustkę",

„nirwanę" czy stan „bez rozumu" może w umyśle człowieka Zachodu

wywołać lekceważenie, bo w jakiż sposób rozum prowadzić może do

nicości?

Na pierwszy plan wysunąć się mogą negatywne strony medytacji.

Na przykład obsesyjne, przesadne oddawanie się tym ćwiczeniom do-

prowadzić może do całkowitego wycofania się z życia, odrzucenia i

dewaluacji intelektu. Jest z pewnością prawdą, że medytacja pozba-

wiona właściwego kontekstu może stać się i staje się pustą techniką,

pociągającą dla pedantów, którzy upierają się przy „właściwej" proce-

186 Praktyka

durze, ale zapominają o jej celu. W rzeczywistości wszystko zależy od

postawy medytującego i tego, na co kieruje on uwagę, a nie od spe-

cyficznej formy jego praktyk. A celem medytacji jest wejście w życie,

a nie oderwanie się od niego. Jest to bliskie rozwijanej w tym opraco-

waniu koncepcji orgazmiczności.

W ćwiczeniach medytacyjnych rozum nie bierze udziału i nie

można tych ćwiczeń zrozumieć za pomocą zwykłego logicznego

myślenia. Są one raczej technikami przeznaczonymi do doskonale-

nia pewnego sposobu działania systemu nerwowego w określonym

czasie i określonych warunkach. Jak wynika z badań, jednym z re-

zultatów medytacji jest na przykład integracja i synchronizacja pracy

półkul mózgowych, które odpowiedzialne są za różne funkcje: lewa

— myślenie logiczne, prawa — intuicyjne rozwiązywanie problemów.

Taki jest cel „myślenia o niczym".

Jednak każda analiza doświadczenia w kategoriach naukowych,

tu więc w kategoriach psychologii i fizjologii, jest z natury rze-

czy bardziej ograniczona, bardziej zacieśniona i sucha niż samo

doświadczenie. Kiedy usiłujemy zmieścić jakiekolwiek doświadczenie

w naukowym, liniowym układzie odniesienia, dążenie do osiągnięcia

pewnej miary precyzji powoduje, że wiele z bogactwa i złożoności

tego doświadczenia uchodzi niestety naszej uwadze.

Książka Filipa Kapleau Trzy filary zen zawiera anegdotę mogącą być

punktem wyjścia dla rozważań dotyczących medytacji. Ilustruje ona,

jak ważna jest prostota i skupiona uwaga:

„Pewnego razu jeden z uczniów zwrócił się do Ikkyu, mistrza zen:

— Mistrzu, napisz mi, proszę, kilka maksym najwyższej mądrości.

Ikkyu natychmiast wziął pędzel i napisał słowo „Uwaga".

— Czy to wszystko? — zapytał uczeń. — Me dodasz nic więcej?

Wtedy Ikkyu napisał dwa wyrazy: „Uwaga, uwaga".

Pytający zdenerwował się i powiedział:

— Ależ w tym, co napisałeś, nie dostrzegam głębi ani subtelności.

Wtedy Ikkyu napisał to samo słowo trzykrotnie: „Uwaga, uwaga,

uwaga".

Pytający już prawie w gniewie zapytał:

— A co właściwie znaczy słowo „uwaga"?

A Ikkyu odpowiedział uprzejmie:

— „Uwaga" znaczy „uwaga".

Pojęcie „medytacji" odnosi się do zespołu technik będących produk-

tem psychologii innego rodzaju, psychologii, której celem jest raczej

Medytacja 187

wiedza osobowa niż intelektualna. Jako takie, ćwiczenia przeznaczone

są do tego, aby dokonać zmiany świadomości, zwrotu od linearnego

nastawienia aktywnego, nakierowanego na zewnętrzność, w kierunku

nastawienia receptywnego i spokojnego, któremu zwykle towarzyszy

zwrot od zewnętrznego ogniska uwagi ku wewnętrznemu.

Używając metafory możemy powiedzieć, że medytacja jest tech-

niką, za pomocą której przyciemniamy światło dnia, tak ażeby tym

łatwiej dostrzec zawsze obecne subtelne wewnętrzne źródło energii.

Jest to wysiłek celowo skierowany na to, żeby na krótki czas oddzielić

się od strumienia codziennego życia oraz wyłączyć aktywny sposób

działania normalnej świadomości w celu wkroczenia w komplemen-

tarny stan „ciemności" i receptywności. Jest to próba powstrzymania"

zwykłego sposobu działania świadomości i rozwinięcia tego drugiego

osiągalnego dla istoty ludzkiej.

Większość technik medytacji powoduje, że wykonawca oddziela się

od codziennych, ciągłych czynności. Siedzi on zwykle w odosobnie-

niu albo wśród niewielkiej grupy w specjalnie od tego przeznaczonym,

spokojnym pokoju albo, jeżeli medytacja odbywa się na dworze, w spe-

cjalnym miejscu (niekiedy specjalnie zbudowanym), w naturalnie odi-

zolowanej przestrzeni, czasami w pobliżu wodospadu. Ogólnie biorąc,

stara się ograniczyć do minimum wszystkie zewnętrzne źródła pobu-

dzania, aby uniknąć odrywania uwagi od obiektu medytacji, gdzie

wiele chaotycznych dźwięków i głosów ludzkich może bardzo rozpra-

szać. W większości form jogi i w zenie kładzie się nacisk na przyjmo-

wanie specjalnej postawy, pozycji lotosu, która ogranicza do minimum

ruchy ciała i w ten sposób pozostają one poza polem świadomości w

czasie medytacji. Tradycyjnie uważa się, że wyprostowany kręgosłup

zapobiega senności w warunkach zredukowanej stymulacji.

Ogólne instrukcje dla większości początkowych ćwiczeń medyta-

cyjnych są podobne: skupiać bez przerwy uwagę na przedmiocie me-

dytacji, powiedzmy, wazonie. Ćwiczenie to jest trudniejsze, niż się

wydaje: większość początkujących często pozwala przedmiotowi me-

dytacji wymknąć się z pola uwagi. Za każdym razem, gdy medytujący

zauważa, że świadomość przeniosła się z przedmiotu medytacji na coś

innego, powinien ponownie skupić na nim uwagę. W wielu tradycjach

ezoterycznych każda sesja medytacyjna trwa około pół godziny. W

większości, chociaż nie we wszystkich, medytacja uprawiana jest dwa

razy dziennie, często rano, przed wykonaniem głównej pracy dnia,

i ponownie wieczorem. Początkujący zwykle zaczynają od krótszych

188 Praktyka

sesji i stopniowo dochodzą do pół godziny dziennie. W miarę czynio-

nych postępów proponuje się medytującemu zwykle coraz bardziej

skomplikowane ćwiczenia.

W zen pierwszym ćwiczeniem jest powtarzanie liczenia oddechów

od jednego do dziesięciu. W razie pomyłki, co często zdarza się

początkującym, należy wrócić do jednego i liczyć od początku. Na-

uczywszy się całkowitej koncentracji na oddechach, uczeń zaczyna

ćwiczenie bardziej zaawansowane, polegające na koncentracji uwagi

na procesie oddychania. Myśli wyłącznie o ruchu powietrza wewnątrz

własnego ciała, o tym, jak wchodzi ono przez nos, wpływa do płuc,

pozostaje w płucach i w końcu wychodzi na zewnątrz. Jest to dobry

początek medytacji, gdyż oddychanie jest czynnością powtarzającą się

rytmicznie, zachodzącą bez względu na to, czy tego chcemy, czy nie.

Oto przykładowa instrukcja:

W dzień i w nocy wydychasz i wdychasz powietrze, ale nigdy tego

nie zauważasz, nie koncentrując na tym uwagi nawet na sekundę. Te-

raz właśnie będziesz tak robił. Oddychaj jak zwykle, bez wysiłku czy

napięcia. Skłoń swój umysł do koncentracji na wdechu i wydechu:

niech je obserwuje, niech będzie wobec nich czujny. Oddychając ro-

bisz czasami głęboki wdech, a czasami nie. Nie ma to żadnego zna-

czenia. Oddychaj zwyczajnie i naturalnie. Kiedy robisz głęboki wdech,

powinieneś jedynie zdawać sobie sprawę z ruchu i zmian, które wpro-

wadza. Zapomnij o wszystkim innym, o swoim otoczeniu, środowisku.

Nie podnoś wzroku i patrz na cokolwiek. ft>staraj się robić to przez

pięć, dziesięć minut.

Zobaczysz, że początkowo niezwykle trudno jest zmusić umysł

do koncentracji na oddychaniu. Zdziwisz się jak ci się on wymyka.

Nie zatrzymuje się. Zaczynasz myśleć o różnych rzeczach. Słuchasz

dźwięków dobiegających z zewnątrz. Twój umysł staje się zmęczony

i rozproszony. Może cię to denerwować i rozczarować. Jeżeli jednak

będziesz wykonywać to ćwiczenie dwa razy dziennie, rano i wieczo-

rem, po pięć, dziesięć minut, to stopniowo zaczniesz koncentrować

się na oddychaniu. Po pewnym czasie zaobserwujesz ten ułamek se-

kundy, w którym twój umysł będzie całkowicie skoncentrowany na

oddychaniu, kiedy doświadczysz koncentracji i ciszy wewnętrznej. To

już bardzo wiele, choć z punktu widzenia możliwości „oświecenia"

wydaje się dopiero początkiem drogi... A może żadna droga nie ist-

nieje?... W rozstrzygnięciu tych spraw podręcznik ten nie jest Ci w

stanie pomóc. Na najbliższych stronach opisana jest szczegółowo pro-

cedura, od której możesz zacząć. Potem — konieczny jest kontakt z

Medytacja 189

kompetentnym nauczycielem lub przynajmniej — z pochodzącą z wia-

rygodnego źródła lekturą. Mam nadzieję, że rolę taką spełnią książki

nowej serii Agencji Wydawniczej J. S. & Co. — zatytułowanej Zen w

sztuce codziennego życia. Planuje się też wydać podręcznik medytacji

tradycji tybetańskiej, opracowany przez Sogyala Rinpoche.

Wskazówki praktyczne dla medytujących

(opracował Tadeusz Wojciech Eichelberger)

Strój

W medytacji pomocny jest strój lekki, luźny i przewiewny, utrzy-

many w jednolitych, stonowanych kolorach. Jeśli w pomieszczeniu jest

zimno, należy okryć dodatkowo okolice pęcherza, nerek i brzucha (do

wysokości przepony), ewentualnie nogi — pozostawiając tors ubrany

lekko. W utrzymaniu odpowiedniego poziomu energii w organizmie

pomocne są gołe stopy. Wpływają one poza tym dodatnio na poczucie

swobody i termoregulację organizmu. Buty należy pozostawić poza

salą medytacyjną. Jeśli ktoś jest przeziębiony lub bardzo marznie w

stopy, może siedzieć w skarpetkach.

Należy dbać o czystość ciała i nie używać silnie pachnących kosme-

tyków. Silne zapachy utrudniają koncentrację.

Miejsce

Miejsce do medytacji powinno być czyste, dobrze przewietrzone,

utrzymane w łagodnych, stonowanych kolorach i pozbawione wszel-

kich niepotrzebnych przedmiotów i ozdób utrudniających koncen-

trację. Miejsce takie powinno być również dobrze izolowane od

nadmiernych hałasów, a szczególnie odgłosów rozmów i muzyki. Naj-

lepiej jeśli jest to miejsce używane tylko do tego celu.

Czas

Najlepszym czasem do medytacji są okolice wschodu i zachodu słońca

oraz południa i północy (okresy przesileń słonecznych). Jeśli pory te

są z jakichś powodów niewygodne lub niemożliwe, najlepiej siadać

w medytacji, zanim rozpocznie się nasz normalny dzień lub przed

pójściem spać, gdy dzień się zakończy. Należy unikać medytowania

z pełnym żołądkiem. Najkrótszy sensowny czas trwania medytacji to

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: