Ewolucja człowieka.pdf

Antropogeneza

Antropogeneza ( gr. ánthrôpos – człowiek, génesis – pochodzenie) – filogeneza człowieka, czyli pochodzenie,

droga rozwojowa i procesy biologiczne, które doprowadziły do powstania anatomicznie nowoczesnego człowieka

rozumnego ( Homo sapiens sapiens ), wyjaśniane na gruncie teorii ewolucji w oparciu o osiągnięcia antropologii ,

filogenetyki molekularnej i antropolingwistyki.

Pozycja człowieka w przyrodzie

Z biologicznego p unktu widzenia człowiek klasyfikowany jest jako ssak łożyskowy z najlepiej wśród wszystkich

zwierząt rozwiniętym mózgiem , co – obok wielu innych cech – stawia go wśród ssaków naczelnych (Primates).

Człekokształtne naczelne wyróżnia brak ogona, większe rozmiary ciała i większy mózg. Potrafią przyjmować

postawę dwunożną . Do człowiekowatych ( Hominidae) zalicza się obecnie obok człowieka jego wymarłe formy oraz

orangutany , goryle i szympans y. W tej grupie ( rodzinie) współczesny człowiek rozumny jest jedyną żyjącą istotą,

która poruszając się na dwóch nogach w postawie wyprostowanej, posługując się umysł em i mową n auczyła się

wytwarzać narzędzia [1] i za ich pomocą celowo przekształcać swoje otoczenie, tworzyć kulturę i budować

cywilizacje.

Analogicznie, jak przy wyjaśnianiu powstania życia na Ziemi , pełne wyjaśnienie powstania człowieka powinno

podać kolejność powstawania charakteryzujących go cech, za które – w dużym uproszczeniu – przyjmuje się

najczęściej osiągnięcie naziemnego, dwunożnego chodu, pionizację postawy ciała, rozwój mózgowia i pojawienie

się inteligencji rozumianej jako myślenie (również abstrakcyjne), zdolność uczenia się i rozwiązywania problemów .

Również w tej kwestii nie ma pełnej teorii. Poniżej przedstawiono próbę podsumowania obecnego stanu wiedzy.

Rys historyczny myśli ewolucyjnej

Podobieństwa pomiędzy ludźmi i niektórymi dużymi małpami

człekokształtnymi d ostrzegano od bardzo dawna. Malajczycy

nazywali orangutana leśnym człowiekiem ( orang-outang ) [2] ,

Karol Linneusz z aklasyfikował do rodzaju Homo człowieka i

szympans a, któremu nadał nazwę systematyczną Homo

nocturnus [3] (nocny człowiek, człowiek nocy) [4] , a rodzinę

człowiekowatych

( Hominidae )

umieścił

wśród

małp

człekokształtnych [5] .

Kolejny etap rozwoju myśli ewolucyjnej rozpoczął się od odkrycia

w 1829 (Engis, Belgia ), w 1848 (Forbes' Quarry, Gibraltar ) i w

1856 roku ( Neanderthal , Niemcy ) kości istot podobnych do

człowieka ( neandertalczyk) . Pojawiło się wówczas pojęcie

człowieka jaskiniowego , które przetrwało do naszych czasów w

kulturze masowej. Do czasów Darwina w świecie chrześcijańskim

panowało powszechne przekonanie o wyjątkowej pozycji

człowieka wśród żywych stworzeń ( antropocentryzm) .

Opublikowana przez Darwina teoria ewolucji [6] wywołała lawinę dyskusji pomiędzy naukowcami ( Thomas Henry

Huxley , Georges Cuvier , Charles Lyell , Richard Owen , Alfred R. Wallace i inni) oraz w wielu innych kręgach.

Karol Darwin zakładał, że poszukiwania skamielin wczesnych hominidów powinny być prowadzone w Afryce

(Darwin, 1871). Wnioskował tak z analizy zasięgu naturalnego występowania gatunków najbliżej spokrewnionych z

człowiekiem.

Porównanie szkieletów człowiek a (z lewej) i goryla .

Rysunek z Brehms Tierleben, Small Edition 1927

Antropogeneza

Poszukiwania prowadzone w różnych regionach świata – poza młodszymi genealogicznie okazami – nie dostarczały

nowych danych o formach starszych od neandertalczyka. Począwszy od 1924 sytuacja zaczęła się zmieniać.

Wskazywany przez Darwina kierunek poszukiwań wydawał się właściwy i kolejne lata przynosiły coraz to nowe

odkrycia. Uwaga całego świata skoncentrowała się na afrykańskich stanowiskach archeologicznych.

W miarę napływających doniesień z wyników badań nad znalezionymi

skamielinami obraz drogi rozwojowej człowieka ulegał zmianie. Pojawiły się

naukowe opisy odkrytych szczątków, pierwsze próby ich klasyfikowania

( Australopithecus , Plesianthropus , Paranthropus , Zinjanthropus ,

Gigantopithecus , Oreopithecus bambolii , Meganthropus , Pithecanthropus ,

Palaeoanthropus , Cyphanthropus , Euranthropus , Protanthropus ) oraz

pierwsze próby rekonstrukcji ich wyglądu. Kolejne odkrycia dostarczały

nowych danych, często zmieniając dotychczasowy obraz antropogenezy.

Filogeneza

Pierwsza rekonstrukcja wyglądu

neandertalczyk a

Zanim pojawił się człowiek

Pierwsze łożyskowce ( Eomaia ) pojawiły się w kredzie z grupy wymarłych, żyworodnych ssaków , nazywanych

Eupantotheria, Eomaia prawdopodobnie dała początek kilku grupom: Xenarthra , Afrotheria, Euarchontoglires ,

Laurasiatheria oraz Protoeutheria . Pierwsze euarchonty ( Plesiadapis ) , w paleoceni e dały początek pierwotnym

małpiatkom, te dały początek linii ewolucyjnej, której pierwszym przedstawicielem był Eosimias , żyjący 45-40 mln

lat temu. Do tej linii ewolucyjnej obecnie należą małpy szerokonose, makakokształtne o raz małpy człekokształtne .

Na podstawie analizy wyników badań molekularnych ustalono, że małpy szerokonose ( Platyrrhini) oddzieliły się od

wąskonosych ok. 35 mln lat temu [7] Nie ma pewności, co do tego, gdzie wyewoluowały naczelne. Wielu badaczy

skłania się ku Afryce, jednak prace archeologów na terenie Eurazji zdają się temu przeczyć. Niektórzy naukowcy

wskazują nawet na Amerykę Północną [8] [9] , która w paleoceni e i na początku eocen u wraz z Eurazją tworzyła

Laurazję.

Hominoid, hominid, Homo

Późnomioceńskie ( 15-5 mln lat temu) naczelne określane są jako

hominoidy . Charakteryzuje je:

• brak ogona

• zatrzymanie rozrostu kości miednicy

• budowa ramion i barków umożliwiająca zawieszanie się na

gałęziach

• mózg nieznacznie większy niż u współczesnych małp (z

uwzględnieniem proporcji ciała)

• rozwój wzroku

Do tej grupy zaliczane są driopiteki .

Czaszki hominoidów

Antropogeneza

Hominidami określane są gatunki, które wyróżnia:

• dwunożność – cecha do niedawna przypisywana wyłącznie człowiekowi

• znaczny wzrost mózgu w stosunku do proporcji ciała

• zmiana w uzębieniu i muskulaturze

• naziemny tryb życia

• długotrwały rozwój osobniczy

Kiedy i gdzie linia hominidów oddzieliła się od linii małp człekokształtnych i

przez jakie stadia przeszła zanim osiągnęła poziom człowieka?

Orangutan y oddzieliły się od linii prowadzącej do człowieka ok. 12 mln lat

temu. Najwcześniejszym z mioceńskich hominidów był oreopitek (9-7 mln

lat, Włochy). Analizy molekularne wskazują, że najpierw goryl e (ponad 8

mln lat), a później – bliżej spokrewnione z człowiekiem – szympans y

(między 6-4 mln lat temu [10] ) oddzieliły się od linii Homo .

Za najstarszych przedstawicieli rodziny człowiekowatych uznaje się Sahelanthropus tchadensis (choć jego

dwunożność nie została potwierdzona) i Orrorin tugenensis , których szczątki znaleziono w Afryce. Ok. 5,5 mln lat

temu – również w Afryce – pojawiły się ardipiteki ( A. kadabba i A. ramidus ), a po nich pierwsze australopiteki ( 4-2

mln lat temu) i spokrewnione z nimi parantropy . Skamieniałościom australopiteków towarzyszyły narzędzia

kamienne, jednak nie ma pewności, czy nie były one wytworem późniejszych lub żyjących już wyżej rozwiniętych

hominidów przebywających na tym samym terenie. Z tego okresu (3,6 mln lat) pochodzą najstarsze znane odciski

stóp z Tanzanii p rzypisywane dwunożnym człowiekowatym ( Mary Leakey, 1977) oraz odkryty w 1999

Kenyanthropus platyops .

Hominidy przed pojawieniem się pierwszych Homo

Nazwa

Szacowany okres

występowania

Obszar występowania

Uwagi

† Sahelanthropus tchadensis

7 mln lat temu

środkowa Afryka

† Orrorin tugenensis

6,1-5,8 mln lat temu

Kenia

być może przodek szympans a

† Ardipithecus kadabba

5,8-5,2 mln lat temu

Etiopia

† Ardipithecus ramidus

4,4 mln lat temu

Etiopia

† Australopithecus anamensis 4 mln lat temu

Kenia,Etiopia

† Australopithecus afarensis

3,9-3 mln lat temu

Etiopia,Tanzania,Kenia uważany za bezpośredniego przodka rodzaju Homo

† Australopithecus

bahrelghazali

3,5 – 3 mln lat temu

Czad

† Australopithecus africanus

3,3-2,4 mln lat temu

Afryka Południowa

† Australopithecus garhi

2,5 mln lat temu

Etiopia

† Paranthropus aethiopicus

2,5 mln lat temu

Kenia

† Paranthropus boisei

2-1,4 mln lat temu

wschodnia Afryka

† Paranthropus robustus

1,6 mln lat temu

Afryka Południowa

† Kenyanthropus platyops

3,5 – 3,2 mln lat temu

Kenia

Australopithecus afarensis (?), ew. przodek Homo

rudolfensis

Przypuszczalny obszar pojawienia się

pierwszych hominidów

Antropogeneza

Pierwsze ślady człowieka

Najstarszych przedstawicieli rodzaju Homo ( z jęz. angielskiego hominin dla odróżnienia od hominid ) znamy z

pokładów datowanych na ok. 2,6 mln lat. Wyróżnia je:

• największa wśród znanych gatunków pojemność puszki mózgowej

• mniejsze siekacz e i kły niewystające poza linię innych zębów, grubsze szkliwo , kształt szczęki bardziej

paraboliczny niż u wcześniejszych naczelnych

• budowa stopy, u człowieka palce stopy utraciły chwytność

• czaszka bardziej zaokrąglona, z mniejszą częścią twarzową

• umiejętność wytwarzania narzędzi

Pierwszym śladom przedstawicieli rodzaju Homo towarzyszą prymitywne narzędzia kamienne. Narzędzia znalezione

w wąwozie Olduvai ( kultura Olduvai ) – datowane na ok. 2,6 mln lat (Hadar, Omo i Turkana ), a w Azji na ok. 2 mln

lat – przypisywane są Homo habilis ( człowiek zręczny). Prawdopodobnie wyłonił się spośród australopiteków. Był

od nich bardziej wyprostowany, osiągał ok. 130 cm wzrostu i miał większy mózg. Świadectwa kopalne wskazują na

jego obecność do ok. 1,5 mln lat temu. Od ok. 1,8 mln do 70 tys. lat temu żył H. erectus i H. ergaster c zasami

traktowane jako jeden gatunek – pitekantrop n azywany człowiekiem wyprostowanym. Jego (lub ich) ślady

znajdowane są w Afryce, Azji i Europie, co sugeruje, że był pierwszym gatunkiem, który opuścił Afrykę.

Pitekantrop udoskonalił wytwarzanie narzędzi, polował na zwierzęta i potrafił rozpalać ogień. Prawdopodobnie

tworzył struktury społeczne oparte na związkach rodzinnych.

Ok. 350 tys. lat temu na terenie Europy pojawili się pierwsi przedstawiciele neandertalczyka ( Homo

neanderthalensis ). Pierwsze ślady Homo sapiens datowane są na ok. 250 tys. lat (archaiczny Homo sapiens ). W

Europie pojawił się ok. 45 tys. lat temu ( kromaniończyk) , a więc w czasie kiedy żyli jeszcze neandertalczycy.

Obydwa gatunki koegzystowały obok siebie przez blisko 10 tys. lat. Do tej pory nie wiadomo, co spowodowało

wyginięcie neandertalczyków.

Od stada do cywilizacji

Współczesny Homo sapiens zajmował się głównie myślistwem. Prowadził koczowniczy tryb życia. Polowania

dostarczały mu wysokokalorycznego mięsa, skór, którymi się okrywał oraz kości wykorzystywanych do

wytwarzania coraz wydajniejszych narzędzi. W poszukiwaniu zwierzyny i nowych terenów łowieckich zaludniał

nowe obszary.

Religia i kultura

Najstarsze ślady religii pojawiły się 100 tys. lat temu w postaci pochówków (wiara w życie pośmiertne) i rysunków

naskalnych.

35-30 tys. lat p.n.e. temu pojawiły się pierwsze zabytki sztuki prehistorycznej , malowidła naskalne w jaskiniach

nazywane sztuką paleolitu .

Rolnictwo i hodowla

Wędrówki zwierząt poszukujących źródeł wody i żywności przyczyniły się prawdopodobnie do celowej 'opieki' nad

szczególnie przydatnymi dla człowieka gatunkami. Już ok. 9000 – 8000 p.n.e. d oszło do udomowienia pierwszych

zwierząt ( pies, owca, koza). Prawie 10 000 lat p.n.e. człowiek zasiał ziarna dziko rosnących roślin, a około 8 000, a

w niektórych regionach do 3000 lat p.n.e. rozpoczął celową uprawę roli (zobacz: rolnictwo ). Przyczyniło się to do

zmiany trybu życia na osiadły. Zaczęły powstawać pierwsze osady , a ok. 6,8 tys. lat temu – pierwsze miasta .

W ten sposób archaiczny Homo sapiens przez 250 tys. lat opanował cały wolny od lodu świat i jako jedyny z rodzaju

Homo nabył umiejętności pozwalające mu przetrwać do czasów, które określamy początkiem cywilizacji .

Antropogeneza

Zobacz też

• Hipoteza wodnej małpy

• en:Wikipedia List of human fossils [11] ( ang. )

• en:Wikibooks Paleoanthropology Origin [12] ( ang. )

Linki zewnętrzne

W języku angielskim:

• Palaeos.org [13]

• Paleoanthropology [14]

• In Search of What Makes us Human [15]

• Discovery of Early Hominids [16]

• Paleoanthropology in the 1990's [17]

• The Evidence for Human Evolution [18]

• Exploring the Creation/Evolution Controversy [19]

• Becoming Human [20]

W języku polskim:

• Antropogeneza [21]

• Ewolucja człowieka [22]

Literatura przedmiotu

• Steve Olson Mapowanie historii ludzkości – Przeszłość ukryta w naszych genach , 2003

• Roger Lewin Wprowadzenie do ewolucji człowieka , 2002

• G. C. Conroy Reconstructing Human Origins: a modern synthesis New York: W. W. Norton, 2005

• Henryk Szarski Historia zwierząt kręgowych , PWN, 1998

• Prof. dr hab. Jerzy Dzik , Wykłady [23]

Przypisy

[1] Podgatunek szympansa zwyczajnego – Pan troglodytes verus potrafi wytwarzać i wykorzystywać narzędzia służące do zabijania innych

zwierząt.

[2] Maciej Faflak, Duże małpy zupełnie bez ogona , Międzynarodowy Biuletyn Ekologiczny, No. 3. – 11. 2005

[3] Obecnie Pan troglodytes Blumenbach, 1775

[4] Karol Linneusz, Systema Naturae 10th edition, 1758

[5] Non placet, quod Hominem inter ant[h]ropomorpha collocaverim, sed homo noscit se ipsum. (http:/ / linnaeus. c18. net/ Letters/ display_txt.

php?id_letter=L0783)

[6] Charles Robert Darwin, The Origin of Species by Means of Natural Selection , 1859

[7] Carlos G. Schrago, On the time scale of new world primate diversification , American Journal of Physical Anthropology, 28 Nov 2006

[8] Philip D. Gingerich, Early Eocene Cantius torresi-oldest primate of modern aspect from North America (http:/ / www. nature. com/ nature/

journal/ v319/ n6051/ abs/ 319319a0. html)

[9] Thierry Smith, Kenneth D. Rose, Philip D. Gingerich, Rapid Asia-Europe-North America geographic dispersal of earliest Eocene primate

Teilhardina during the Paleocene-Eocene Thermal Maximum (http:/ / www. pnas. org/ cgi/ content/ full/ 103/ 30/ 11223)

[10] Groves, 2001

[11] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ List_of_human_fossils

[12] http:/ / en. wikibooks. org/ wiki/ Paleoanthropology_Origin

[13] http:/ / www. palaeos. org/ Main_Page

[14] http:/ / cogweb. ucla. edu/ ep/ Paleoanthropology. html#Introduction

[15] http:/ / www. mnh. si. edu/ anthro/ humanorigins

[16] http:/ / anthro. palomar. edu/ hominid/ australo_1. htm

[17] http:/ / www. jqjacobs. net/ anthro/ paleo/ index. html

[18] http:/ / www. talkorigins. org/ faqs/ homs/ index. html

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: