Komu i po co dzis jest potrzebna f.przyrody.pdf

KOMU I PO CO

JEST DZIŚ POTRZEBNA FILOZOFIA PRZYRODY?

Zestawienie skrótów wypowiedzi dokonane 2 września 2004 r. na podstawie nadesłanych

wcześniej wypowiedzi w związku z dyskusją panelową podczas VII Zjazdu Polskiego

Towarzystwa Filozoficznego w Szczecinie, która odbędzie się 17 września 2004 r.

Głos zabierają:

Bugajak, Grzegorz - s. 2;

Czerniawski, Jan - s. 2;

Dołęga, Józef M. - s. 5;

Dyk, Wiesław - s. 5;

Grabińska, Teresa - s. 6;

Hajduk, Z. – s. 11;

Jodkowski, Kazimierz - s. 11;

Korpikiewicz, Renata - s. 12;

Koszteyn, Jolanta,

Lenartowicz, Piotr – s. 13;

Latawiec, Anna –s. 13;

Lemańska, Anna - s. 15;

Lubański, Mieczysław - s. 17;

Ługowska, Danuta -

Mączka, Janusz - s. 20;

Nowak, Grzegorz – s. 20;

Piątek, Zdzisława - s. 21;

Pleszczyński, Jan - s. 22;

Roskal, Zenon - s. 25;

Tempczyk, Michał - s. 26;

Wróblewski, Zbigniew - s. 29;

Zabierowski, Mirosław - s. 30.

Dodatkowe informacje:

1) Zestaw obejmuje dokumenty, jakie otrzymałem przed 02 sierpnia 2004 r.

Zastosowałem alfabetyczny układ wypowiedzi (wg nazwisk autorów);

2) Jeśli kogoś zainteresuje wykaz haseł, które starałem się wydobyć z przedstawionych

poniżej wypowiedzi, zachęcam do zajrzenia na stronę:

<http://www.biblioserver.com/jozon/>. Tam znajdują się skróty wypowiedzi w naszej

dyskusji przesłane do mnie przed końcem lipca br. Należy wybrać bazę: Panel FP w

Szczecinie. Przejrzenie zawartości indeksu haseł (przyznaję – nie jest doskonały) może

pozwolić w zorientowaniu się, kto wyraził podobny pogląd;

3) Tekst streszczeń dostępny jest w formacie .pdf (AcrobatReader) oraz .rtf (Word i inne

programy)

Józef Zon

Głos zabierają

WYPOWIEDZI PRZEDPANELOWE

Komu i po co jest dziś potrzebna filozofia przyrody?

O luksusie filozofowania

Grzegorz Bugajak, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej UKSW, Warszawa

Obiegowa opinia sytuuje zwykle filozofa gdzieś między guru a psychoterapeutą, który –

posiadłszy wiedzę niedostępną normalnym przedstawicielom ludzkiego gatunku – służyć ma

pomocą w rozwiązywaniu tak zwanych „życiowych problemów”, jeśli nie całej ludzkości, to

przynajmniej poszczególnym jej przedstawicielom. Próba wyjaśnienia czym jest filozofia w

ogóle a filozofia przyrody w szczególności komuś, kto na żadnym etapie swego wykształcenia

nie zetknął się z jej fachową prezentacją, nader często kończy się pytaniem dodatkowym:

„Jaki z tego pożytek?” Odpowiedź – w kontekście swego rodzaju praktycznych oczekiwań,

jakie kryją się za takim pytaniem – może być tylko jedna: żaden.

Odpowiedź taka będzie również prawdziwa dla każdego, kto szanując wartość krytycznego

namysłu nad problemami wykraczającymi poza horyzont programów badawczych typu

„kondycja współczesnego człowieka w dzisiejszym świecie”, uznaje jednocześnie praktyczny

ideał wiedzy: wiedzieć, by zrobić z tej wiedzy jakiś użytek. Co prawda pewien utylitarny

walor można przypisać takim dyscyplinom jak bioetyka, filozofia medycyny czy ekofilozofia,

które bywają uznawane za subdziedziny filozofii przyrody, lub przynajmniej za posiadające z

nią po części wspólny rodowód: pytanie o Naturę. Jednakże filozofia przyrody pojęta

tradycyjnie, lub jak ktoś woli – wąsko, takiego waloru nie posiada. Jej praktycznego znaczenia

nie można też upatrywać w tym, że miałaby ona pełnić służebną funkcję w stosunku do

współczesnych nauk przyrodniczych, podsuwając tym ostatnim problemy badawcze czy nawet

sugerując kierunki poszukiwania ich rozwiązań. Takie widzenie roli filozofii przyrody jest nie

tylko dramatycznym zawężaniem jej perspektyw; filozofia przyrody funkcji takiej pełnić po

prostu nie może.

--- o ---

Komu i po co jest dziś potrzebna filozofia przyrody?

Filozofia przyrody jako sito

Jan Czerniawski, Instytut Filozofii UJ, Kraków

Jeśli zadaniem filozofii jest przyczynianie się do zbudowania spójnego i ugruntowanego

światopoglądu, to filozofię przyrody od dawna uprawiają realistycznie zorientowani

przedstawiciele nauk przyrodniczych. Można jednak zastanawiać się, czy jest ona potrzebna

jako odrębna dziedzina aktywności poznawczej. Pytanie to pojawia się nie tylko w kontekście

w znacznej mierze już dziś przebrzmiałego scjentyzmu, lecz również realizowanego pod

hasłem „filozofii w nauce” programu utrwalenia w filozofii przyrody wiodącej obecnie roli

filozofujących naukowców, zwłaszcza fizyków, z pozostawieniem zawodowym filozofom

funkcji egzegetyczno-popularyzatorskiej.

Z pewnością nie wszystkim zwolennikom przytoczonego hasła można przypisać świadomą

realizację takiego programu. Liczne fakty jednak wskazują na wyrażającą go tendencję.

Chodzi zwłaszcza o przypisywanie nadmiernej wagi opiniom wybitnych przyrodników i

lekceważący stosunek do krytyki wyrażanych w nich treści przez profesjonalnych filozofów.

Nierzadko wiąże się z tym stosowanie podwójnych kryteriów: podczas gdy przyrodnikom

łatwo wybacza się sporadyczne potknięcia i brak ścisłości argumentacji, podobne grzechy

filozofów zwykle traktowane są jako symptomy braku kompetencji. Nie zawsze więc waga

argumentów ważniejsza jest od tego, kto je przedstawia.

Skądinąd sama idea doszukiwania się doniosłych dla filozofii przyrody treści w teoriach

naukowych jest ze wszech miar słuszna. To nauka dostarcza przecież wiedzy przyrodniczej,

podczas gdy wyniki analiz filozoficznych mają zwykle słabszy status epistemologiczny.

Przyrodnicy zaś są w swojej dziedzinie ekspertami i najwybitniejsi z nich reprezentują

najwyższy standard rozumienia tych treści. Nie znaczy to jednak, że standard ten jest

absolutnie nieosiągalny dla osób spoza branży. To prawda, że w dziedzinie nauki filozof nie

dysponuje zazwyczaj tak rozległą wiedzą, jak uprawiający ją badacz, co może być przeszkodą

w dogłębnym zrozumieniu dyskutowanych treści. Z drugiej strony jednak, przeszkodą w ich

zrozumieniu może czasem być też nadmiar wiedzy szczegółowej, zaciemniający obraz

problemu i utrudniający uchwycenie jego istoty. Nie wydaje się rozsądne rezygnować z

pożytków płynących ze świeżego spojrzenia, wykluczając z debaty jej potencjalnych

uczestników tylko na podstawie braków w specjalistycznej erudycji.

Filozof przyrody więc powinien liczyć się z opiniami naukowych autorytetów na temat

filozoficznych implikacji teorii naukowych, tym bardziej że niektórzy z nich potrafią wykazać

się wysokimi kwalifikacjami filozoficznymi. Jeśli jednak któraś z tych opinii wzbudzi jego

uzasadnione wątpliwości, ma on prawo, a nawet obowiązek, zażądać jej szczegółowego

uzasadnienia i uzależnić jej akceptację od oceny jego wartości. W przeciwnym razie pozwala

się zepchnąć na pozycje komentatora, którego rola sprowadza się do uprzystępniania

filozoficznych poglądów naukowców laikom. Oczywiście taka rola, sama w sobie, nie przynosi

mu ujmy jako filozofowi, pod warunkiem wszakże, iż nie jest jedyna.

Potrzeba takiej wasalnej filozofii przyrody bywa jednak kwestionowana przez naukowców,

którzy nie bez racji uważają, że i z tego zadania potrafią wywiązać się lepiej od filozofów.

Przy różnych okazjach słyszy się przecież utyskiwania na „głupstwa” opowiadane przez

filozofów popularyzujących wiedzę naukową. W wielu przypadkach zresztą, jeśli nie w

większości, oceny takie są w pełni uzasadnione. Często jednak wspomniane „głupstwa”

stanowią bezkrytyczne powtórzenie, bądź też mniej lub bardziej trafne interpretacje, nie

zawsze odpowiedzialnych wypowiedzi filozofujących przyrodników.

Zaskakująco dużą ilość wypowiedzi tego typu wyjaśnia, jak się zdaje, obecność w wielu

umysłach pewnego szczególnego reliktu scjentyzmu. Jest nim wyobrażenie filozofii jako

dziedziny, w której nie obowiązuje charakterystyczna dla nauki dyscyplina intelektualna.

Hołdujący takiemu wyobrażeniu naukowiec przekonany jest, że w filozofii jest miejsce dla

nieskrępowanego wizjonerstwa, więc sam próbuje takowe uprawiać, śmiało wypowiadając

opinie, których nigdy nie odważyłby się lansować w ramach swojej działalności naukowej.

Ten styl filozofowania jest zresztą ochoczo naśladowany przez wielu przedstawicieli nurtu

filozofii przyrody określonego tu jako wasalny.

Z drugiej strony, nietrudno jest wskazać miejsce dla filozofów przyrody zachowujących

intelektualną autonomię. Pozbawieni zazwyczaj gruntownego wykształcenia filozoficznego

przyrodnicy często nie są w stanie odróżnić dobrze ugruntowanych empirycznie treści teorii

naukowych od interpretacyjnego „naddatku” o charakterze filozoficznych przesądów, co nie

sprzyja spójności naukowego obrazu świata wyłaniającego się z ich wypowiedzi. Pomocni w

tym zakresie mogliby okazać się filozofowie dysponujący pewnym przygotowaniem z

odpowiednich dziedzin nauki. Dobra współpraca myślicieli z obu dyscyplin zaowocowałaby

bardziej niż dotąd klarownym „odsianiem” dobrze ugruntowanej empirycznie wiedzy naukowej

od wykraczających poza nią poglądów, które powinny pozostać przedmiotem debaty

filozoficznej, nie pretendując do roli obiektywnej wiedzy, której odrzucenie naraża na zarzut

niekompetencji.

Filozofujący naukowcy powinni więc we własnym interesie powściągnąć hegemonistyczne

zapędy i dążyć do odbudowania partnerskiego dialogu z filozofami, poważnie nadwątlonego w

wyniku „rewolucji kwantowo-relatywistycznej” początków ubiegłego wieku. Należy

zaznaczyć, że interdyscyplinarny dialog nauki z filozofią oczywiście wciąż istnieje i przynosi

wcale obfite owoce. Mógłby on jednak być jeszcze bardziej owocny, gdyby był bardziej

partnerski. Tymczasem wskutek wspomnianej „rewolucji”, nie bez pewnego uzasadnienia

powszechnie uznanej za lekcję pokory dla filozofów, większość filozofów dokonuje wyboru

jednej z opcji składających się na fałszywą alternatywę, zgodnie z którą filozofię przyrody

można uprawiać bądź ignorując wiedzę naukową, bądź podporządkowując się autorytetowi

przedstawicieli nauki.

Oczywiście zapewne znajdą się filozofowie przyrody nie uskarżający się na brak

partnerskiego traktowania ze strony naukowców. Warto jednak, by zastanowili się, czy

kiedykolwiek próbowali publicznie przeciwstawić się jakimś opiniom powszechnie uznanym

wśród tych ostatnich. Wskutek indywidualnej specyfiki rozwoju intelektualnego mogli zresztą

nie mieć ku temu żadnych powodów. Jeśli jednak nigdy nie zaangażowali się w taką

konfrontację, to być może tylko tej szczęśliwej okoliczności zawdzięczają, iż nie próbowano

potraktować ich jako tzw. „maniaków”, którzy nie zasługują na poważną dyskusję, czy w

najlepszym razie „konserwatystów” niezdolnych do zrozumienia nowych koncepcji. Taki los

może zresztą stać się również udziałem nonkonformistycznego naukowca, o czym przekonał

się m.in. sam A. Einstein w związku ze swoją krytyką kopenhaskiej interpretacji mechaniki

kwantowej. „Rewolucyjne” zepsucie obyczajów szkodzi więc nie tylko stosunkom między

fizykami a filozofami, lecz również między samymi fizykami.

Naukowcy są obecnie w pozycji uprzywilejowanej, o czym świadczy choćby sławny

antypostmodernistyczny żart A. Sokala, który w rzeczywistości udowodnił, że filozofujący

fizyk może dziś w czasopiśmie filozoficznym opublikować dowolne głupstwa. To oni więc

mogą najwięcej zrobić na rzecz uczynienia dialogu z filozofami bardziej partnerskim.

Filozofowie zaś powinni takiemu dążeniu sprzyjać, unikając bezkrytycznego przejmowania

opinii pozafilozoficznych autorytetów i w większym stopniu odwołując się do autonomicznych

racji filozoficznych.

Ktoś mógłby zauważyć, że taki program ma wyraźny charakter „kontrrewolucjonistyczny”.

Nie ukrywam, że taką właśnie mam intencję. Unieważniając niezbywalny wcześniej postulat

poglądowości, „rewolucja kwantowo-relatywistyczna” usunęła poważną barierę hamującą

rozwój wiedzy przyrodniczej, umożliwiając pojawienie się teorii nowej generacji. Z drugiej

strony jednak, razem z tymi teoriami do korpusu oficjalnej wiedzy naukowej przeniknęły

różne rozstrzygnięcia niewystarczająco uzasadnione empirycznie. Można podejrzewać, że to

właśnie one są odpowiedzialne za kryzys, wyrażający się m.in. przez trudności w

poszukiwaniu kwantowej teorii grawitacji. Środowisko naukowe najwyraźniej ma problem z

ich wyeliminowaniem bez wsparcia ze strony zdegradowanej filozofii przyrody. Najwyższy

czas więc na jakąś „restaurację”, która ograniczyłaby negatywne skutki „rewolucji”,

zachowując jej owoce.

--- o ---

Komu i po co jest dziś potrzebna filozofia przyrody?

Józef. M. Dołęga, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej UKSW, Warszawa

Szczególną uwagę zwracam na środowisko z wykształceniem teologicznym (katecheci, księża)

oraz przyrodnicze. Filozofia przyrody jest dobrą podstawą kształtowania światopoglądu.

Zbliża człowieka do jego środowiska naturalnego, budzi świadomość i odpowiedzialność za

homeostazę środowiska. Bez względu na reprezentowany światopogląd (religijny i

niereligijny) filozofia przyrody daję szansę porozumiewania się, prowadzenia dialogu,

szukania nowych rozwiązań dotyczących promocji życia i jego środowiska naturalnego,

projektowania programów badawczych i edukacyjnych. Jako propozycję płaszczyzny

wspólnych poszukiwań podaję m.in. ekofilozofię (filozofię środowiska przyrodniczo-

społecznego):

1. problemy antropologiczne ekofilozofii;

2. problemy aksjologiczne w ekofilozofii;

3. problemy edukacyjne w ekofilozofii.

--- o ---

Komu i po co jest dziś potrzebna filozofia przyrody?

Wiesław Dyk, Instytut Filozofii, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin

Od wielu lat w środowisku naukowym w Szczecinie prowadzę wykłady dla studentów

wydziałów przyrodniczych (biologia, geografia, biotechnologia, ochrona środowiska,

zootechnika, technologia żywności), humanistycznych (filozofia), teologicznych (nauki o

małżeństwie, teologia) oraz dla szerokiej rzeszy odbiorców na Kongresach Nauki Polskiej.

Różnorodność odbiorców domaga się przesuwania akcentów w programie klasycznie

ujmowanej filozofii przyrody (filozofia przyrody ożywionej i nieożywionej). Filozoficzne

poznanie przyrody daje szansę: 1) całościowego spojrzenia na podzieloną na dziedziny,

dyscypliny i specjalizacje nauki, 2) „odczarowania” technicznie zorientowanej nauki i

mechanicznej (redukcjonistycznej) interpretacji świata, 3) zwrócenia człowiekowi jego

naturalnego środowiska, 4) budowania jedności nauki i przyrody.

Środowisko filozoficzne w Szczecinie zorientowane lingwistycznie (filozofia języka) pragnie,

jak się zdaje, tylko z meta-metapoziomu, a nie w oparciu o osiągnięcia nauk przyrodniczych,

a zwłaszcza fizykalnych i biologicznych, interpretować różne obrazy świata. Fakt ten po

pierwsze hermetycznie zamyka specjalistów w swych poszukiwaniach, a po drugie alienuje

filozofię z życia.

Podobnie jak ks. prof. dr hab. Dołęga widzę potrzebę zwrócenia szczególnej uwagi na

ekofilozofię (zagadnienia środowiska, antropologii, aksjologii i edukacji), ale także

kognitologię (nie kogniwistykę), w której szczególną uwagę poświęca się filozoficznym

aspektom neurologii, neurobiologii, neuropsychologii, psychologii ewolucyjnej (dawny

problem: dusza- ciało; duch-materia). Problem ten szczególnie żywo poruszany jest w

naukach medycznych i zoologicznych. Byłoby zmarnowaniem „talentów” filozofów przyrody i

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: