ŁACINA W TERMINOLOGII PRAWNICZEJ
Nauki historyczne
ius (iuris) - iura (pl.) prawo
ius - fas prawo boskie - prawo ludzkie (tworzone przez ludzi)
ius iura prawo w sensie dzieła prawników (w okresie poklasycznym)
ius leges prawo w sensie prawa tworzonego przez cesarzy (w okresie poklasycznym)
quo iure jakim prawem
ipso iure z mocy samego prawa (skutki pewnych zdarzeń prawnych następowały ipso iure, jeśli prawo nie wymagało oświadczenia stron zainteresowanych), np. nabycie spadku mogło być ipso iure, mogło też być np. z mocy oświadczenia woli dziedzica
iudex sędzia
ubi societas ibi ius tam gdzie (istnieje) społeczeństwo (państwo), tam i prawo (żadna wspólnota nie może egzystować bez praw rządzących tą wspólnotą), np. wg Cycerona państwo to zbiorowość ludzi połączonych wspólną znajomością prawa
fontes iuris źródła prawa
fontes iuris oriundi źródła prawa w znaczeniu materialnym (źródła powstania prawa, np. plebiscyty, edykty, ustawy)
fontes iuris cognoscendi źródła prawa w znaczeniu poznawczym (źródła poznania prawa, tj. teksty, na podstawie których możemy poznać prawo, ale one same tego prawa nie stanowią)
ex nihilo z niczego
mos maiorum (pl. mores maiorum) zwyczaj, obyczaj odziedziczony po przodkach
longa consuetudo długotrwałe przyzwyczajenie, praktyka; warunek, który musiał być spełniony, aby obyczaj został uznany za normę prawną
consuetudines loci zwyczaj obowiązujący na danym terenie
consuetudines approbatae zwyczaj przyjęty najpierw przez społeczeństwo
consuetudines in scriptis redactae zwyczaje spisane, np. wiele norm w ustawie XII tablic zostało spisanych na podstawie prawa zwyczajowego
summum ius - summa iniuria „najwyższe prawo (może stać się) najwyższym bezprawiem" - myśl Cycerona, która stała się podstawą konstrukcji nadużycia praw podmiotowych, dotyczy przypadków, gdy prawo stanowione jest sprzeczne z normami prawa naturalnego
summa summarum „suma sum"; ogólnie rzecz biorąc, podsumowując
in summa w ogólności
adiuvandi iuris civilis gratia kierunek prawotwórczej działalności pretora, polegający na „pomaganiu - adiuvare", tj. wyjaśnianiu, wspomaganiu obowiązującego ius civile, coś na kształt tworzenia dzisiejszych przepisów wykonawczych
supplendi iuris civilis gratia kierunek prawotwórczej działalności pretora, polegający na „uzupełnianiu - supplere", tj. uzupełnianiu luk obowiązującego ius civile; wprowadzanie w edyktach pretorskich stanów prawnych w stanach analogicznych, np. przyjmowanie fikcji, np. cudzoziemiec utracił swoją rzecz, nie przysługiwało mu prawo skargi przeciwko aktualnemu posiadaczowi, więc pretor wprowadził skargę polegającą na tym, że cudzoziemiec będzie traktowany jakby był obywatelem rzymskim
corrigendi iuris civilis gratia kierunek prawotwórczej działalności pretora, polegający na „poprawianiu - corrigere", (często o 180 stopni) obowiązującego ius civile; ochrona takich stosunków prawnych, które w ogóle nie były chronione w ius civile, np. czynności dokonane pod wpływem groźby lub podstępu nie były chronione i pretor w swoim edykcie chronił taki stosunek prawny, albo: wg ius civile syn wyemancypowany nie mógł dziedziczyć - pretor zapowiadał, że może dziedziczyć, pod warunkiem, że włączy swój majątek do masy spadkowej
ius publicum - publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat prawo publiczne, jeden z dwóch działów prawa wg ogólnego podziału zaproponowanego przez Ulpiana „prawo publiczne jest prawem odnoszącym się do interesu Państwa Rzymskiego"; ius publicum opiera się na obrzędach, kapłanach i magistraturach
ius privatum - privatum ius est quod ad singulorum utilitatem spectat prawo prywatne, jeden z dwóch działów prawa wg ogólnego podziału zaproponowanego przez Ulpiana „prawo prywatne jest prawem dotyczącym korzyści poszczególnych jednostek"; ius privatum reguluje wzajemne stosunki miedzy osobami w zakresie ich spraw osobowych i majątkowych; ius privatum: ius naturale, ius gentium, ius civile, ius honorarium
ius honorarium całość przepisów prawnych powstałych w wyniku prawotwórczej działalności pretorów, edylów i namiestników prowincji
ius honorum prawo piastowania urzędów
honor 1) urząd, 2) godność związana z pełnieniem urzędów
ius est ars boni et aequi "prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i słuszne" - definicja prawa, której autorem jest Celsus, potwierdzona przez Ulpiana, umieszczona na początku Digestów justyniańskich, definicja oparta na filozofii stoickiej
ius civile - ius canonicum - utriusque iuris prawo cywilne - prawo kanoniczne - prawo obejmujące prawo cywilne i prawo kanoniczne
ius cogens - ius dispositivum norma (prawo) bezwzględnie wiążąca - przepis prawny, który każdy z podmiotów musi w konkretnym przypadku bezwzględnie respektować, nie mając żadnej możliwości uchylenia jego zastosowania przez własne oświadczenie woli (generalnie występująca w ius publicum) - norma (prawo) względnie wiążąca - przepis prawny, którego zastosowanie może być w konkretnym przypadku wyłączone przez oświadczenie woli zainteresowanego podmiotu (generalnie występująca w ius privatum)
ius particulare - ius universale prawo partykularne (nie obowiązujące powszechnie)- prawo powszechne (powszechnie obowiązujące)
ignorantia iuris nocet = ignorantia iuris non exculpat nieznajomość (błąd) prawa szkodzi (nie usprawiedliwia) - zasada prawna, w myśl której nieznajomość danej normy prawnej nie może być podstawą uchylenia się od odpowiedzialności prawnej (w Rzymie nie dotyczyła ta zasada wszystkich, np. kobiet, żołnierzy); w prawie współczesnym obywatel jest zobowiązany do znajomości pewnych gałęzi prawnych, np. prawa karnego, a niektórych nie musi znać - np. prawo administracyjne - tu organ ma obowiązek poinformować obywatela o ciążącym na nim obowiązku
ignorantia facti non nocet nieznajomość (błąd) faktu nie szkodzi - zasada prawna, zgodnie z którą błąd co do faktu (występuje wówczas, gdy określony podmiot nie zna pewnych faktów, czy sytuacji, które mają znaczenie prawne) może być podstawą uchylenia się od odpowiedzialności prawnej, np. zawarto umowę z niepełnoletnim, a zawierający był przekonany, że to była osoba pełnoletnia - to jest błąd co do faktów
glossa marginalis objaśnienia pojedynczych wyrazów gwarowych, prowincjonalizmów, wyrazów obcych i przestarzałych (glosy) umieszczane na marginesie
glossa interlinealis objaśnienia pojedynczych wyrazów gwarowych, prowincjonalizmów, wyrazów obcych i przestarzałych (glosy) umieszczane między wierszami
glossa ordinaria (Accursiusa) - zbiorowe dzieło obejmujące wszystkie glosy (tj. objaśnienia znaczeń poszczególnych wyrazów i zdań w Corpus iuris civilis), którego twórcą jest Accursius (XIII w.)
ius ducale prawo książęce
forum wolne miejsce, wolna przestrzeń o kształcie prostokątnym, publiczny plac targowy, rynek, miejsce zebrań, wieców, jak również działalność, której tam dokonywano; także sąd właściwy do rozpoznania sporu między stronami
forum Romanum centralne miejsce zgromadzeń obywateli rzymskich, centrum polityczne, gospodarcze i religijne Państwa Rzymskiego
loca forensia miejsca, gdzie odbywają się procesy
forum liberum prawo targowe, gwarantujące swobodne przybywanie na targi z towarem i swobodne załatwianie transakcji handlowych
census fori census - spis obywateli rzymskich dokonywany co 5 lat, połączony z oszacowaniem ich majątku i przydzieleniem do odpowiedniej centurii.
privilegium fori przywilej własnego sądownictwa (np. żołnierze posiadają przywilej polegający na tym, że podlegają, w określonych sprawach, jurysdykcji sądów wojskowych, a duchowni - sądów kościelnych)
praescriptio fori przedawnienie sądu właściwego (gdy ktoś wniósł sprawę do innego sądu)
actor sequitur forum rei "powód idzie za sądem pozwanego" - zasada, w myśl której właściwość sądu jest określana wg miejsca pochodzenia lub zamieszkania pozwanego
formula processus formuła procesu
Ecclesia vivit lege Romana "Kościół żyje prawem rzymskim", tzn. Kościół średniowieczny czerpał wzorce, korzystał z prawa rzymskiego
causae spirituales sprawy dotyczące kwestii duchowych, np. związanych z grzechem, sakramentem, w średniowieczu sprawy te podlegały jurysdykcji sądów kościelnych
causae saeculares sprawy wiekowe, stuletnie.
neminem captivabimus nisi iure victum "nikogo nie więzimy bez wyroku sądowego" - zasada gwarantująca w I Rzeczpospolitej nietykalność osobistą szlachcie, a więc zapewniająca, iż posiadający takie prawo nie zostanie uwięziony bez wyroku sądowego
TEORIE PRAWA I CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO
lex perfecta (leges perfectae) ustawa, której naruszenie powodowało nieważność czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy, np. zakaz darowizn między małżonkami, współcześnie np. konieczność przeniesienia własności nieruchomości w formie aktu notarialnego
lex plus quam perfecta ustawa, której naruszenie powodowało nieważność czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy oraz sankcję karną; to kategoria współczesna, nieznana w prawie rzymskim, np. bigamia
lex minus quam perfecta ustawa, której naruszenie nie powodowało nieważności czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy, ale ustanawiała kary za dokonanie takiej czynności, np. związek małżeński zawarty w czasie żałoby był ważny, ale strony podlegały karze infamii
lex imperfecta ustawa, której naruszenie nie powodowało ani nieważności czynności prawnej dokonanej wbrew przepisom ustawy ani nie ustanawiała kary za dokonanie takiej czynności, np. lex Cincia zakazująca nadmiernych darowizn; to jest manifestacja woli ustawodawcy
iuxta legem działanie zgodne z przepisem ustawy - jeden z trzech rodzajów stosunku adresata normy do tej normy
contra legem działanie wbrew przepisom ustawy - jeden z trzech rodzajów stosunku adresata normy do tej normy
praeter legem działanie w celu obejścia ustawy (sprzeczne z ideą ustawodawcy, ale zgodne z litera prawa); gdy ktoś działa praeter legem, to działa zgodnie z literą ustawy, ale wbrew ratio legis - jeden z trzech rodzajów stosunku adresata normy do tej normy
ratio uzasadnienie, podstawa, motyw
ratio legis cel, dla którego stanowiono określoną normę prawną
ratio iuris zgodność prawa z jego fundamentalnymi zasadami
ubi eadem legis ratio, ibi eadem (legis) dispositio tam, gdzie ten sam cel ustawy, tam musi być i ta sama treść ustawy (np. w tej samej ustawie ta sama myśl musi być zapisywana tak samo - zasada racjonalnego ustawodawcy)
per analogiam rozumowanie analogiczne (jeżeli jakaś sytuacja nie jest uregulowana, to staramy się rozumować analogicznie)
analogia legis jeden z dwóch rodzajów analogii - szukamy analogii w danym akcie prawnym tylko
analogia iuris jeden z dwóch rodzajów analogii - szukamy analogii w całym systemie prawa
a contrario rozumowanie odwrotne, przeciwne, polegające na tym, że np. jeżeli w hipotezie normy prawnej wymienione są tylko wdowy, to znaczy, że dyspozycja tej normy nie dotyczy rozwódek
praesumptio facti domniemanie faktów, np. jeżeli jest mgła to domniemujemy, że są złe warunki na drodze
praesumptio iuris tantum domniemanie prawne, które można obalić, np. że mąż kobiety jest ojcem dziecka, domniemanie niewinności
praesumptio iuris ac de iure domniemanie prawne niewzruszalne, którego nie można obalić; w prawie rzymskim nie było takiego domniemania
lex generalis norma ogólna, np. należy zaszczepić wszystkie lisy
lex specialis norma szczególna, np. nie podlegają szczepieniu lisy z białymi łapami
lex retro non agit ustawa (nie prawo!) nie działa wstecz, zasada, ze nie powinno się stosować przepisów prawa ze skutkiem wstecznym; paremia ta nie została sformułowana w prawie rzymskim, ale była w prawie rzymskim stosowana, współcześnie zasada wyrażona tą paremią obowiązuje np. w prawie karnym
desuetudo przeciwieństwo consuetudo, „odzwyczajenie", długie niekorzystanie z czegoś, np. przedawnione prawo przez trwałe niestosowanie traci swoją moc, przestaje być prawem
lex posterior derogat legi priori ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą (ale tylko, gdy są na tym samym poziomie (np. dwie lex specialis lub dwie lex generalis)
lex specialis derogat legi generali przepis szczególny wyłącza stosowanie przepisu ogólnego
lex posterior generalis non derogat legi priori speciali późniejszy przepis ogólny nie wyłącza stosowania wcześniejszego przepisu szczególnego
de lege lata „o ustawie uchwalonej" - (zagadnienia, analizy) dotyczące (stosowania) obowiązującego prawa
de lege ferenda „o ustawie, która ma być uchwalona" - (zagadnienia, analizy) związane z tworzeniem prawa, z przyszłymi zmianami w prawodawstwie
erga omnes - inter partes „wobec wszystkich" - „między stronami", chodzi o skuteczność skarg, skarga erga omnes jest skuteczna wobec wszystkich (głównie dotyczy prawa rzeczowego), skarga inter partes jest skuteczna tylko wobec konkretnej osoby (głównie dotyczy prawa zobowiązań)
da mihi factum, dabo tibi ius „jeśli podasz mi stan faktyczny, wskażę Ci prawo" - musimy znać stan faktyczny, aby zastosować prawo, jeśli znamy stan faktyczny to możemy do niego zastosować stan prawny. Zasada, w myśl której strony w postępowaniu przed sądem przeprowadzały jedynie dowody celem ustalenia stanu faktycznego. Jego ocena z punktu widzenia obowiązującego prawa należała wyłącznie do sądu.
iura novit curia prawa zna urząd (sąd) tzn., że w sądzie nie musimy udowadniać prawa, bo sąd zna prawo
sensu stricto - sensu largo w ścisłym znaczeniu - w szerokim znaczeniu
clara non sunt interpretanda „rzeczy jasnych się nie interpretuje" - zasada obowiązująca w procesie wykładni prawa, w myśl której jasno sformułowane przepisy nie wymagają interpretacji
ex definitione z definicji; np. z definicji sędzia jest niezawisły
qui suo iure utitur, neminem laedit kto nie przekracza przysługującego mu prawa, nie narusza praw drugiego
prior tempore potior iure „pierwszy w czasie, lepszy w prawie" - zasada dotycząca ustalenia pierwszeństwa w przypadku gdy było kilkunastu uprawnionych. Zasada ta miała zastosowanie np. przy zasiedzeniu i przy zastawie. Zgodnie z tą zasadą ten zastawnik, dla którego najwcześniej ustanowiono prawo zastawu sprzedawał rzecz i realizował swoją wierzytelność, dalsi wierzyciele otrzymywali nadwyżkę też w kolejności swoich zastawów
expressis verbis ściśle wyrażonymi słowami, tzn. że coś jest jasno powiedziane
superfluum 1) nazwa zbędna, nic nie wnosząca (pleonazm) i nie powodująca konsekwencji prawnych 2) nadwyżka pozostająca po sprzedaży możliwie najkorzystniej przez wierzyciela rzeczy zastawionej, która to nadwyżkę wierzyciel miał obowiązek zwrócić dłużnikowi.
numerus clausus liczba zamknięta, np. ściśle określona liczba przyjętych na studia
prima facie „na pierwszy rzut oka" , bez zagłębiania się w sprawę
genus - species rzeczy oznaczone co do gatunku np. pieniądze (genus) - rzeczy oznaczone co do tożsamości np. konkretny osiołek (species); rzeczy takie same (genus) - rzeczy te same (species)
genus perire non censetur „gatunek nie może zginąć" tj. zasada, w myśl której przy wykonaniu zobowiązań, których przedmiotem jest rzecz oznaczona co do gatunku zniszczenie lub utrata rzeczy nie zwalnia dłużnika od obowiązku świadczenia takiej samej rzeczy
ex contractu jedno z dwóch źródeł zobowiązań wg Instytucji Gaiusa
ex delicto jedno z dwóch źródeł zobowiązań wg Instytucji Gaiusa
quasi ex contractu jedno z czterech źródeł zobowiązań w prawie justyniańskim
quasi ex delicto jedno z czterech źródeł zobowiązań w prawie justyniańskim
contractus kontrakt, umowa
delictum - delicti (pl.) przestępstwo, tj. przestępstwo prawa prywatnego podlegające karze prywatnej (poena), w odróżnieniu od przestępstwa prawa publicznego - zbrodni (crimen)
inter vivos- mortis causa- wśród żywych - sprawy martwe
causa solvendi- Ze słów: " Czy przyrzekasz? Przyrzekam" nie można był wyczytać causa czynności, ale mogła nią być umorzenie istniejącego długu.
causa donandi- Ze słów: " Czy przyrzekasz? Przyrzekam" nie można był wyczytać causa czynności, ale mogła nią być chęć obdarowania kogoś.
causa obligandi vel acquirendi- Ze słów: " Czy przyrzekasz? Przyrzekam" nie można był wyczytać causa czynności, ale mogła nią być nabycia prawa lub korzyści majątkowych.
ubi loqui potuit et debiut- gdzie ulokowane posiadanie I należność
ad incertas personas- do nie ustalonego, wątpliwego, zmiennego osobowo
per facta concludentia- w czynnościach nieformalnych oświadczenie woli mogło być złożone w dowolne formie, a nawet w sposób dorozumiany, np. spłacanie długów spadkowych oznaczało wolę przyjęcia spadku.
ad solemnitatem- ...
UKSW.Prawo