Nietzsche, Zapiski o nihilizmie.pdf

Friedrich Nietzsche

ZAPISKI O NIHILIZMIE

Nihilizm europejski

10 lipca 1887

1. Jakie korzyści oferowała chrześcijańska hipoteza moralna?

1) użyczała człowiekowi wartości absolutnej, mimo jego małości i przypadkowości w

strumieniu stawania się i przemijania

2) służyła adwokatom Boga, gdyż mimo cierpienia i zła nadawała światu charakter

doskonałości - włącznie z ową "wolnością" - zło jawiło się sensownym .

3) ustanawiała u człowieka wiedzę o wartościach absolutnych i dawała mu tym samym

właśnie w odniesieniu do rzeczy najważniejszych adekwatne poznanie

4) zapobiegała, by człowiek gardził sobą jako człowiekiem, by brał stronę przeciwną życiu,

by wątpił w poznanie: była środkiem zachowania ; - in summa: moralność była wielkim

antidotum przeciwko nihilizmowi praktycznemu i teoretycznemu.

2. Pośród sił jednak, które wychowała moralność, była szczerość : ta zwraca się w końcu

przeciw moralności, odkrywa jej teleologię , jej niebezinteresowność - i teraz wgląd w to

długotrwałe wcielone zakłamanie, co do którego wątpi się, czy można je od siebie odjąć,

działa właśnie jako stymulator. Ku nihilizmowi. Teraz konstatujemy w sobie potrzeby,

zaszczepione nam przez długotrwałą interpretację moralną, które obecnie jawią się nam jako

potrzeba nieprawdy: z drugiej strony to z nimi zdaje się wiązać wartość, to z uwagi na nie

wytrzymujemy życie. Ten antagonizm - nie cenić tego, co poznajemy, nie móc już cenić tego,

czym chcielibyśmy siebie okłamać - jako wynik daje proces rozkładu.

3. Faktycznie, nie potrzebujemy już tak bardzo antidotum przeciwko pierwszemu

nihilizmowi: życie nie jest już, w naszej Europie, w takim stopniu niepewne, przypadkowe,

nonsensowne. Tak ogromne potęgowanie wartości człowieka, wartości zła itd. teraz nie jest

już potrzebne, wytrzymujemy znaczące obniżenie tej wartości do umiarkowanego poziomu,

potrafimy przystać na niejeden nonsens i przypadek: osiągnięta moc człowieka pozwala teraz

na redukcję środków rygoru, z których najpotężniejszym była interpretacja moralna. "Bóg"

jest nazbyt skrajną hipotezą.

4. Pozycji skrajnych nie zastępują jednak pozycje umiarkowane, lecz znów skrajne,

aczkolwiek odwrotne . Stąd wiara w absolutną immoralność natury, w bezcelowość i

bezsensowność jest psychologicznie koniecznym uczuciem , gdy nie daje się już utrzymać

wiara w Boga i w esencjalnie moralny porządek. Teraz pojawia się nihilizm, nie dlatego, iżby

istnienie było bardziej nieprzyjemne niż niegdyś, lecz dlatego, że człowiek stał się w ogóle

nieufnym wobec "sensu" w złu, ba, w istnieniu. Przepadła jedna interpretacja; że jednak

uchodziła za jedyną , przeto wydaje się, jakby w istnieniu nie było wcale sensu, jakby

wszystko było nadaremne .

5. Pozostaje wykazać, że owo "Nadaremnie!" stanowi specyfikę naszego współczesnego

nihilizmu. Nieufność wobec naszych chrześcijańskich ocen wartości wzmaga się aż po

pytanie "czy wszystkie wartości nie są przynętami, za sprawą których komedia ciągnie się i

ciągnie, lecz zupełnie nie przybliża do rozwiązania?" Trwanie , z "Nadaremnie", bez celu i

mety, jest najbardziej porażającą ideą, zwłaszcza gdy się pojmuje, że [jest] się okpiwanym, a

jednak nie ma się mocy, by nie dać się okpiwać.

6. Pomyślmy sobie tę myśl w jej najstraszliwszej formie: istnienie takie, jakie jest, bez sensu i

bez celu, ale nieuniknienie nawracające, bez finału w nicości: "wieczny nawrót".

Jest to najskrajniejsza forma nihilizmu: nicość ("bezsens") wieczną!

Europejska forma buddyzmu: energia wiedzy i sił zmusza do takiej wiary . Jest to najbardziej

naukowa ze wszystkich możliwych hipotez. Przeczymy [istnieniu] celów zamykających:

gdyby istnienie miało jakiś, musiałoby go osiągnąć.

7. Łatwo pojąć, że dążymy tu do czegoś, co jest przeciwieństwem w stosunku do panteizmu:

"wszystko, co doskonałe, boskie, wieczne" zmusza bowiem również do wiary w " wieczny

nawrót ". Pytanie: czy wraz z [uniemożliwieniem] moralności uniemożliwiono także

panteistyczne Tak wobec wszechrzeczy? Czy jest sens wyobrażać sobie Boga "poza dobrem i

złem"? Czy byłby możliwy panteizm w takim znaczeniu? Czy usuniemy z procesu nasze

wyobrażenie celu, a mimo to przytakniemy procesowi? - Doszłoby do czegoś takiego, gdyby

coś w owym procesie było osiągane w każdym jego momencie - zawsze coś jednakiego

Spinoza dobił się takiego afirmatywnego stanowiska, gdyż każdy moment jest logicznie

konieczny: swym instynktem logicznym tryumfował on nad takim charakterem świata.

8. Jego przypadek ma jednak tylko jednostkowy charakter. Każdy rys charakterystyczny ,

leżący u podstawy każdego zdarzenia, musiałby, gdyby jednostka doznała go jako swego rysu

charakterystycznego, skłaniać ą do tryumfalnej pochwały każdej chwili istnienia

powszechnego. Chodziłoby o to właśnie, by owego rysu charakterystycznego doznać w sobie

samym z przyjemnością, jako dobrego, wartościowego.

9. Moralność chroniła życie przed rozpaczą i skokiem w nicość ludzi i stany społeczne,

[po]gwałcone i przygniecione przez człowieka : niemoc wobec ludzi bowiem, a nie wobec

natury, rodzi najbardziej desperackie rozgoryczenie istnieniem. Moralność traktowała

tyranów, pogwałcicieli, w ogóle "panów", jako wrogów, przed którymi zwykłego c[złowieka]

należy ochraniać, tzn. w pierwszym rzędzie pokrzepiać, potęgować . W konsekwencji

moralność najgłębiej nauczyła nienawidzić i mieć w pogardzie rys charakterystyczny

wszystkich panujących: ich wolę mocy . Usunąć tę moralność, zaprzeczyć jej, rozsadzić ją:

pozwoliłoby to odwrotnie odbierać i oceniać najbardziej znienawidzony [dotychczas] popęd.

Gdyby cierpiący, uciśniony, stracił wiarę , że ma prawo pogardzać wolą mocy, wszedłby w

stadium beznadziejnej desperacji. Doszłoby do tego, gdyby ów rys był esencjalny dla życia,

gdyby się okazało, że nawet "wola moralności" jest zakamuflowaną "wolą mocy", że także ta

nienawiść i pogarda jest jeszcze wolą mocy. Uciśniony zrozumiałby, że stoi na tym samym

gruncie co uciskający i że nie przysługuje mu żadne uprzywilejowanie [ani] ranga wyższa od

rangi tamtego.

10. Raczej odwrotnie ! W życiu prócz stopnia mocy nie ma niczego, co miałoby wartość -

przyjąwszy właśnie, że samo życie jest wolą mocy. Moralność strzegła upośledzonych przed

nihilizmem, przyznając każôdemu nieskończoną wartość, wartość metafizyczną, i wplatając go

w porządek, który nie pokrywa się z doczesną mocą i hierarchią: uczyła poddania, pokory itd.

Jeśli przyjąć, że wiara w tę moralność ginie , to upośledzeni nie będą już mieli swej pociechy -

i zginą .

11. Ginięcie prezentuje się jako rujnowanie siebie , jako instynktowne wybieranie zachowań,

które muszą niszczyć . Symptomy tego samowyniszczania się upośledzonych: autowiwisekcja,

zatrucie, odurzenie, romantyzm, przede wszystkim zaś instynktowna inklinacja do działań,

którymi mocarzy czynią sobie oni swymi śmiertelnymi wrogami (- niejako wyhodowując

sobie swych katów) wola niszczenia jako wola [zakorzeniona w] jeszcze głębszym instynkcie,

instynkcie samozniszczenia, [w] woli [przejścia] w nicość.

12. Nihilizm jako symptom faktu, że upośledzonym brak już pociechy: że niszczą oni, aby ich

zniszczono, że, odcięci od moralności, nie mają już powodu, by "poddawać się" - że stają na

gruncie przeciwstawnej zasady i sami także chcą mocy, zmuszając mocarzy, by byli ich

katami. Jest to europejska forma buddyzmu - czynić Nie , gdy istnienie straciło swój "sens".

13. "Nędza" bynajmniej nie wzrosła: przeciwnie! "Bóg, moralność, podódanie" były środkami

leczniczymi, na straszliwych, niskich szczeblach ubóstwa: nihilizm aktywny pojawia się w

relatywnie korzystnych warunkach. Aby można było odczuć moralność jako przezwyciężoną,

potrzebny jest już spory poziom kultury duchowej; ta znów wymaga względnego dobrobytu.

Pewne zmęczenie duchowe, doprowadzone skutkiem długotrwałej walki poglądów

filozoficznych do beznadziejnego sceptycyzmu wobec filozofii, również nie znamionuje

niskiego stanu owych nihilistów. Wystarczy pomyśleć o sytuacji, w której pojawił się Budda.

Teoria wiecznego nawrotu miałaby uczone przesłanki (podobnie jak miała takie teoria Buddy,

na przykład w pojęciu przyczynowości itd.).

14. Co teraz znaczy słowo "upośledzony"? Przede wszystkim fizjologicznie : już nie

politycznie. Najniezdrowszy typ człowieka w Europie (pośród wszystkich stanów

społecznych) jest podglebiem tego nihilizmu: typ ów wiary w wieczny nawrót dozna jako

przekleństwa , którym dotknięty człowiek nie cofnie się już przed żadnym postępkiem: nie

pasywne wygasanie, lecz doprowadzanie do wygaśnięcia tego wszystkiego, co bezsensowne i

bezcelowe: choć tylko konwulsja, ślepa furia dokonuje tu wglądu, że wszystko istniało od

wieku wieków - także ten moment nihilizmu i żądzy niszczenia. - Wartością takiego kryzysu

jest to, że oczyszcza on, że stłacza razem pokrewne żywioły i doprowadza je do wzajemnego

zepsucia, że ludziom o przeciwstawnych umysłowościach wskazuje wspólne zadania - także

pośród nich ujawniając słabszych, bardziej niepewnych, i w ten sposób dostarczając bodźca

do hierarchizowania sił , z punktu widzenia zdrowia: rozkazujących uznając jako

rozkazujących, słuchających uznając jako słuchających. Naturalnie, jak najdalej od wszelkich

istniejących [obecnie] porządków społecznych.

15. Którzy okażą się przy tym najpotężniejszymi ? Najbardziej umiarkowani, którzy nie

potrzebują ekstremalnych artykułów wiary, którzy sporą część przypadku, bezsensu nie tylko

przyjmują, ale i miłują, którzy myśleć o człowieku potrafią ze znaczącym obniżeniem jego

wartości do umiarkowanego poziomu, nie stając się przez to małymi i słabymi: najbogatsi w

zdrowie, którzy dorośli do większości niepowodzeń i stąd tak [bardzo] się ich nie lękają -

ludzie, którzy są pewni swej mocy i którzy ze świadomą dumą reprezentują osiągniętą siłę

człowieka.

16. Jak człowiek taki myślałby o wiecznym nawrocie? - [XII, 5, 71]

Tragiczna epoka dla Europy: uwarunkowana walką z nihilizmem. [XII, 7, 31]

Nie to bynajmniej jest pierwszą kwestią, czy jesteśmy zadowoleni z siebie, lecz czy w ogóle

jesteśmy zadowoleni z czegokolwiek. Jeśli przyjąć, że mówimy Tak jednej jedynej chwili, to

powiedzieliśmy Tak nie tylko sobie samym, ale i wszelkiemu istnieniu. Nic bowiem nie

występuje samo dla siebie, ani w nas, ani w rzeczach: i jeśli tylko jeden jedyny raz dusza

nasza ze szczęścia zadrżała i zadźwięczała niby struna, to potrzebne były, by uwarunkować to

jedno zdarzenie, wszystkie wieczności - i wszelka wieczność znalazła w tej jednej jedynej

chwili, w której powiedzieliśmy nasze Tak, swą pochwałę, swe zbawienie, swe

usprawiedliwienie i swą afirmację. [XII, 7, 38]

1. Nihilizm stanem normalnym .

Nihilizm : brak celu; brak odpowiedzi na [pytanie] "Dlaczego?" co znaczy nihilizm? - że

naczelne wartości bezwartościowieją .

Jest on dwuznaczny:

A) Nihilizm jako znak zintensyfikowanej mocy ducha : jako nihilizm aktywny.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: