CHOLESTEROL
Cholesterol to substancja należąca do związków lipidowych (tłuszczopodobnych związków organicznych, występujących zwykle łącznie z tłuszczami i olejami naturalnymi) o budowie pierścieniowej spełniająca wiele funkcji w organizmach zwierząt i człowieka.
Podobnie jak inne związki tłuszczowe cholesterol jest nierozpuszczalny ani w wodzie, ani we krwi. Dlatego też łączy się z białkami, fosfolipidami i triglicerydami, tworząc lipoproteiny. Cholesterol jest dostarczany także bezpośrednio z pożywienia, nazywamy go egzogennym. Podlega on takim samym procesom metabolicznym, co cholesterol endogenny.
Najwięcej cholesterolu w organizmie człowieka znajduje się w mózgu, wątrobie i nadnerczach (parzystych gruczołach wydzielania wewnętrznego umieszczonych nad górnymi biegunami nerek, składających się z części rdzeniowej i korowej, różniących się budową oraz rodzajem wydzielanych hormonów). Organizm człowieka potrafi dokonywać syntezy cholesterolu w komórkach całego ciała, ale wytwarza go głównie wątroba, gdzie występuje w połączeniu z kwasami żółciowymi. W wątrobie zachodzi proces rozpadu cholesterolu. Około 29% całego cholesterolu znajduje się w tkance nerwowej, 3,5% w osoczu krwi, pozostała ilość w innych częściach ciała.
Wzór sumaryczny C27H46O
Znaczenie cholesterolu
Cholesterol jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych, w tkance nerwowej wchodzi w skład otoczki mielinowej, jest również istotnym składnikiem lipoprotein osocza. Jest on ponadto prekursorem wielu składników sterydowych, kwasów żółciowych, hormonów sterydowych kory nadnercza i hormonów gruczołów płciowych oraz witaminy D3.
Wątroba produkuje ok. 1 gram cholesterolu dziennie w żółci. Niektóre badania wykazały, że cholesterol może działać jako antyoksydant[14]. Żółć zmagazynowana w pęcherzyku żółciowym i pomagająca trawić tłuszcze jest ważna dla absorbowania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A,D, E i K). Jest głównym prekursorem witaminy D i hormonów steroidowych, które zawierają kortyzol i aldosteron (w gruczołach nadnerczowych), progesteron, estrogeny, testosteron i ich pochodne. Dostarcza on szkielet strukturalny do biosyntezy wszystkich steroidów. W mielinie okrywa on i izoluje nerwy, wspomagając przepływ impulsów nerwowych.
Mimo że cholesterol wytwarzany jest w organizmie człowieka w sposób ciągły, około 20-40% tego składnika w ustroju pochodzi z pożywienia. Jest to tzw. cholesterol egzogenny. Cholesterol wytwarzany w organizmie, głównie w wątrobie, określany jest jako cholesterol endogenny. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy zawartość cholesterolu w dobowej racji pokarmowej nie powinna przekraczać 300 mg. Nadmierne spożycie cholesterolu z pożywieniem może wpływać na wzrost jego stężenia w osoczu krwi. W wyniku wielu badań epidemiologicznych stwierdzono, że zwiększona zawartość cholesterolu we krwi koreluje z większą zachorowalnością na chorobę niedokrwienną serca. Jest to tzw. czynnik ryzyka choroby wieńcowej. Do grupy ludzi z wysokim ryzykiem zachorowalności na miażdżycę zalicza się osoby dorosłe w wieku 20-29 lat, u których zawartość cholesterolu we krwi wynosi powyżej 220 mg%, u osób w wieku 30-39 lat ponad 240 mg% i w wieku 40 lat i powyżej - 260 mg%. Należy jednak podkreślić, że przyspieszony rozwój miażdżycy stwierdza się niekiedy u osób z prawidłową zawartością cholesterolu w surowicy/osoczu krwi.
Tłuszcze pożywienia kształtują zawartość cholesterolu w surowicy krwi, a tym samym mają wpływ na rozwój miażdżycy. Nie bez znaczenia jest też poziom spożycia cholesterolu z pokarmem. W tabeli 6 podano zawartość cholesterolu w wybranych produktach.
ZŁY I DOBRY CHOLESTEROL
Istnieją 2 główne rodzaje cholesterolu krążącego we krwi:
cholesterol LDL ("zły")
cholesterol HDL ("dobry")
Zły cholesterol (LDL) to inaczej lipoproteina - substancja białkowo-lipodowa o niskiej gęstości, która jest głównym transporterem cholesterolu z wątroby do tkanek organizmu. Jeżeli jest wysokie stężenie cholesterolu LDL we krwi, może on wbudowywać się w komórki ścian naczyń krwionośnych, tworząc tam złogi, powodujące powstawanie tzw. blaszki miażdżycowej. Powoduje ona zwężenie światła naczyń krwionośnych. To utrudnia przepływ krwi i zwiększa ryzyko wystąpienia np. zawału lub udaru.
Dobry cholesterol (HDL) to lipoproteina wysokiej gęstości. Transportuje nadmiar cholesterolu ze ścian tętnic do wątroby, w celu jego usunięcia. Wysokie stężenie cholesterolu HDL we krwi jest korzystne dla zdrowia.
Cholesterolowe zagrożenia
Jak już wspomnieliśmy, nadmiar cholesterolu w organizmie człowieka bywa groźny dla zdrowia. Zaburzenia przemiany materii polegające na wzroście stężenia cholesterolu i (lub) triglicerydów (główny składnik lipidowy pokarmów; do krwi triglicerydy przechodzą w postaci chylomikronów) to hiperlipidemia. Może ona przebiegać bezobjawowo, przynajmniej do pewnego etapu rozwoju. Opisane wcześniej zmiany miażdżycowe - odkładanie się złogów cholesterolu - doprowadzają do zwężenia tętnic wieńcowych, które nie dostarczają do serca odpowiedniej ilości krwi i tlenu. Niedobór utlenowanej krwi wywołuje ból w klatce piersiowej. Zakrzep w tętnicy, czyli zablokowanie przepływu krwi, może w rezultacie spowodować zawał serca.
Do najważniejszych czynników ryzyka choroby wieńcowej zalicza się podwyższony poziom cholesterolu całkowitego i LDL. Dlatego należy dążyć za pomocą diety i leczenia farmakologicznego do ich obniżenia, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko zawałów serca, udarów mózgu i zgonów wywołanych tymi chorobami.
Szkodliwy dla naszego zdrowia jest nadmiar cholesterolu w pożywieniu. Jego dzienna dawka nie powinna przekraczać 300 mg. W tym celu należy spożywać odpowiednią ilość produktów zbożowych z pełnego przemiału, dużo jarzyn i owoców zawierających antyoksydanty ( witaminy C, E, beta-karoten, selen, taniny, polifenole itd.), błonnik, kwasy, garbniki itd. Substancje te powodują obniżenie poziomu cholesterolu, zapobiegają jego utlenianiu i powodują podwyższenie poziomu korzystnego cholesterolu HDL.
Normy dla stężenia cholesterolu całkowitego we krwi są następujące:
Norma: < 200 mg/dl (< 5,2 mmol/l),
Poziom podwyższony: 200–250 mg/dl (5,1-6,5 mmol/l),
Poziom znacznie podwyższony: > 250 mg/dl (>6,5 mmol/l).
Normy dla stężenia "dobrego" i "złego" cholesterolu są następujące:
*HDL ("dobry" cholesterol) – wyższe wartości stanowią lepszy wynik
Norma u mężczyzn : 35–70 mg/dl (0,9-1,8 mmol/l),
Norma u kobiet : 40–80 mg/dl (1,0-2,1 mmol/l),
*LDL ("zły" cholesterol) – niższe wartości stanowią lepszy wynik,
Norma: < 135 mg/dl (< 3,5 mmol/l),
Poziom podwyższony: 135–155 mg/dl (3,5-4,0 mmol/l),
Poziom znacznie podwyższony: > 155 mg/dl (> 4,0 mmol/l)
Piotr18z