Kisielewski Stefan - Wolanie na puszczy.pdf - e-book - zwyczajny11

WOŁANIE NA PUSZCZY

PISMA WYBRANE

SPRZYSIĘŻENIE

ZANIM NADEJDZIE ŚMIERĆ

GWIAZDOZBIÓR MUZYCZNY

DZIENNIKI

100 RAZY GŁOWĄ W ŚCIANY

ABECADŁO KISIELA

CIENIE W PIECZARZE

WIDZIANE Z GÓRY

WOŁANIE NA PUSZCZY

POLITYKA I SZTUKA

PISMA WYBRANE

Stefan

Kisielewski

WOŁANIE NA PUSZCZY

ISKRY

Opracowanie graficzne

Krystyna Tópfer

Zdjęcie na obwolutę wykonał

Jacek Sroka

ISBN »$-207-i56i-X

Od wydawcy

Na kolejny tom „Pism wybranych" Stefana Kisielewskiego

składają się jego artykuły i felietony wydane poza zasięgiem

cenzury w latach 1976—1981.

Artykuły polityczne umieszczane były w wychodzących

w tym czasie w Polsce wydawnictwach niezależnych, natomiast

felietony publikowane były w paryskiej „Kulturze" (najpierw

były to felietony usunięte przez cenzurę z „Tygodnika Powszech-

nego", a następnie pisane już specjalnie dla „Kultury"). Całość

ukazała się w 1982 roku w Wydawnictwie NOWA (działającym

poza zasięgiem cenzury) i została poprzedzona „Przedmową"

Stefana Kisielewskiego.

Wydawnictwu NOWA za zgodę na wydanie książki z jego

dorobku edytorskiego — serdecznie dziękujemy.

Przedmowa Autora

Moją powojenną działalność publicystyczna, rozpocząłem

w Krakowie, w kwietniu 1945 roku, z pewną, określoną myślą,

którą skrystalizowałem sobie jeszcze w ostatnim okresie okupacji.

Przewidując już wtedy, że w Polsce nastanie TOTALIZM typu

komunistycznego, postanowiłem spróbować uprawiania

legalnej opozycji przeciwko marksizmowi-lenini2mowi.

Spróbować realizacji tego zadania choćby środkami zastępczymi,

aluzyjnymi, satyrycznymi, tak jak to robił eseista i felietonista

Henri de Rochefort w epoce francuskiego II Cesarstwa.

Działalność tę rozpocząłem na łamach krakowskiego „Tygo-

dnika Powszechnego" (29 kwietnia 1945 r.). To „katolickie

pismo społeczno-kulturalne", jak głosi podtytuł, powstało w Kra-

kowie w marcu tegoż roku pod protektoratem arcybiskupa

metropolity krakowskiego Adama Stefana Sapiehy, którego

delegatem, mającym czuwać nad katolickim charakterem pisma,

był wybitny publicysta i działacz chrześcijańsko-demokratyczny,

ksiądz Jan Piwowarczyk. Redaktorem naczelnym „Tygodnika"

został Jerzy Turowicz, pismo kształtowane zaś było na początku

przez zespół ludzi takich jak Zofia Morstinowa, Jerzy Zawiejski,

Antoni Gołubiew, Hanna Malewska, Stanisław Stomma, Paweł

Jasienica, Jacek Woźniakowski i inni.

Pismo nasze przetrwało po dzień dzisiejszy pod wodzą tego

samego Jerzego Turowicza, mając jednakże w swych dziejach

dwie przerwy: jedną, gdy zlikwidowano je, próbując przedtem

oddać Paksowi (1955—1956), drugą, paromiesięczną, po

15 grudnia 1981 roku. Ogólna linia pisma: opozycja światopo-

glądowa i nierzadko polityczna wobec marksŁsmu-leninizmu,

połączona z respektowaniem praw powojennej państwowości

polskiej i jej uwarunkowań geopolitycznych.

Wraz z „Tygodnikiem" trwało i moje pisanie, z dodatkową

przerwą w latach 1968—1971, kiedy to objęto mnie indywidual-

nym zakazem publikacji. Umieściłem w „Tygodniku" na prze-

strzeni lat trzydziestu sześciu około 1800 pozycji, niestety,

w większości pokrajanych i pozmienianych przez skreślającą całe

fragmenty cenzurę — wiele zaś prac, skonfiskowanych w całości,

nie ukazało się w ogóle. Do wyborów roku 1947, póki trwała

jeszcze epoka Mikołajczykowskiej ,,wolnej konkurencji", pub-

licystyka wprost opozycyjna była jeszcze w „Tygodniku" jako

tako możliwa, choć też całe fragmenty tekstu padały ofiarą

cenzora, a czytelnicy zgoła o tym nie wiedzieli. Od roku 1948 i to

jednakże stało się niemożliwe, bo bezpośrednia tematyka poli-

tyczna została dla nas w ogóle wykluczona. Jako jedyny ratunek

pozostała tematyka kulturalno-filozoficzna, a dla mnie — felieton.

Gatunek felietonowy daje pole do operowania aluzją, żartem,

mową zastępczą, ogólnym klimatem. Nawet skreślenia cenzuralne,

mnożące się wówczas wraz z narastaniem wiadomych właściwości

ustroju nieustannie, nie wydawały się tu decydujące, zwłaszcza

gdy wierny czytelnik oswoi się z felietonową „mową umowną".

Takich czytelników zdobyłem sobie przez długie lata, produkując

na ostatniej stronie „Tygodnika Powszechnego" cykle felietonów,

podpisywanych „Kisiel". Kolejne ich (felietonów) nadtytuły

brzmiały: Pod włos. Łopatą do głowy, Gwo^ds^e w mó^u, Głową

w ściany, Be^ dogmatu. Wołanie na pusyy i wreszcie, od września

1981 do sławnego grudnia tegoż roku, ostatni, najswobodniejszy,

bo w intensywnej epoce Wałęsowej pisany z zagranicy cykl

Widziane inaczej. Sumując te wszystkie lata nie wiem, czy choć

20 procent moich tygodniowych płodów ukazało się bez skreśleń

cenzorskich, o których czytelnik formalnie nadal nic nie wiedział,

bo dopiero jesienią pamiętnego roku 1980 pozwolono mi napisać

wprost o istnieniu cenzury.

Prawda, był krótki okres zelżenia, złagodzenia kagańca: parę

miesięcy po Gomułkowskim Październiku 1956, dla nas zaś,

poczynając od pierwszego po przerwie numeru „Tygodnika",

który ukazał się z datą 24 grudnia 1956 roku. Był to czas wielkich

nadziei na kontynuację zaczętych w Październiku reform społecz-

no-politycznych. Paru ludzi z „Tygodnika Powszechnego" weszło

nawet w roku 1956 do Sejmu (koło „Znak"), lecz dalszych

reform nie doczekaliśmy się: Gomułka zaniechał tej drogi,

a cenzura od miesięcy letnich 1957 roku zaciskać się jęła na nowo,

aby z kolei w dziesięcioleciu Gierkowskim osiągnąć nasilenie

i absurdalność większe nawet niż za Stalina. Mierzyłem rzecz co

tydzień ilością skreśleń w moich felietonach, a także ich po-

stępującym wyjaławianiem tematycznym, wywoływanym przez

machinalnie wręcz działającą w człowieku autocenzurę. Mieć tyle

do powiedzenia o coraz dziwniejszej polskiej rzeczywistości i nie

móc niczego wypowiedzieć — to przecież rozpaczliwe. A wszakże

żyje się tylko raz, zaś powolne fałszowanie samego siebie przez

uleganie narzucanym przez cenzurę ograniczeniom mogło się

okazać procesem nieodwracalnie degenerującym. Zdjęty panicz-

nym strachem po prostu przed utratą samego siebie, własnej

umysłowej tożsamości, jąłem wreszcie poszukiwać wyjścia, szukać

możności wypowiedzenia się w pełni, bez żadnych „względów

czy urzędów". I tak zaczęła się moja współpraca z polską prasą

za granicą, a także, sporadycznie, z pismami zagranicznymi.

Już w roku 1967 wydałem w Paryżu pierwszą z sześciu

powieści o współczesnym polskim życiu, sygnowanych „Tomasz

Staliński". Zaś w roku 1976 posłałem do paryskiej „Kultury",

kierowanej przez mojego pierwszego przedwojennego redaktora

Jerzego Giedroycia, kilka skonfiskowanych mi w Krakowie

felietonów. W roku 1977 napisałem już parę felietonów specjalnie

dla „Kultury", oczywiście podpisywanych „Kisiel", a od roku

1978 figurowałem wreszcie na dobre w każdym numerze, pisując

też do innych pism emigracyjnych, a także do prasy zagranicznej.

1 tak się zaczęło „odzyskiwanie siebie". Felietonistyka w „Kul-

turze" trwała nieprzerwanie do stycznia 1982 roku, była zaś

nawiązaniem do paru występów w tym piśmie uskutecznionych

przeze mnie jeszcze w odwilżowych latach 1956—1958. Tyle że

znakomity i zasłużony paryski miesięcznik docierał do Polski

2 trudem i człowiek stanął znów przed ciężkim i paradoksalnym

wyborem: albo wolność pisania, lecz brak czytelników, albo też

masowy czytelnik krajowy, lecz karmiony strawą nijaką lub

zafałszowaną, przez cenzurę.

Wyjście z owego dylematu zaczęło się jednak wydawać

realne poczynając mniej więcej od jesieni 1977 roku. Wydarzył się

wtedy w Polsce istny cud: pojawiła się prasa poza zasięgiem

cenzury, niby tajna, odbijana na powielaczach, w istocie jednak

jawna, bo operująca nazwiskami autorów, tudzież adresami

młodych i starszych redaktorów. Naprawdę cud, odrodzenie

wolnej myśli i krytyki w ramach przecież tego samego, nieustęp-

liwego na pozór ustroju. Rzuciłem się wtedy, właśnie jak

odrodzony, do pisania, publikując ważne dla mnie prace publicys-

tyczne w latach 1977—1981 w pismach: „Zapis", „Biuletyn

Informacyjny", „Res Publica", „Głos", „Bratniak", „Puls",

„Spotkania", „Krytyka", „Aspekt", potem w licznych biuletynach

oraz wydając broszury w ,,Konstytucji 3 Maja" czy biblioteczce

„Głosu". Gdy zaś przyszła epopeja „Solidarności", to i „Tygodnik

Powszechny" odzyskał wreszcie swobodny głos, włączając się

w szesnastomiesięczną historię odżywającego narodowego piś-

miennictwa. Koniec tej epopei zaskoczył mnie w dalekiej Australii,

a kiedy po rocznym pobycie za granicą powróciłem w lipcu 1982

roku do Warszawy — było już po wszystkim. Ponieważ „Tygo-

dnik" znów jednak wychodzi, postanowiłem podsumować nową

moją i starą sytuację w obszernym eseju Bezsilność publicystyki?,

który, tym znowu razem, cenzura zdjęła we wrześniu w całości.

Zrozumiałem teraz, że nadeszły nowe stare czasy, czyli wróciła

Epoka Cenzurowania. Zrozumiałem też, że nie pora znów się

w nią włączać komuś, kto zasmakował w pełnej wolności pisania.

Przestawiać się z powrotem na mowę sztucznie umowną?! Nie,

to niemożliwe, trzeba spasować.

Ale co się napisało, to się napisało, a młodzi czytelnicy są

tego ciekawi, zwłaszcza że publicystyka moja, ta swobodna,

trudno jest dostępna, rozproszona po wydawnictwach zagranicz-

nych lub po ulotnych, jak się okazało, a zabronionych w drukach

krajowych. Toteż z wdzięcznością przyjąłem inicjatywę pod-

sumowania wydawniczego (oczywiście znów nieoficjalnego) mo-

jego tak zwanego dorobku, zwłaszcza tego mało w kraju znanego.

W gruncie rzeczy całość mojej krytyki ustroju marksowsko-

-leninowskiego, moich poglądów gospodarczych oraz propozycji

wybrnięcia z sytuacji dla Polski nie za bardzo jest znana, ułamki

zawierały się w poszczególnych artykułach i felietonach, szkice

całości w zapomnianych nieraz, krajowych i zagranicznych

odczytach. Właściwie — szukaj wiatru w polu. Może więc uda

się zebrać jednak razem chociaż część śladów myśli, z uporem,

lecz w bardzo różnych miejscach na przestrzeni lat rozwijanych

i powtarzanych? Jeśli ktoś (wydawca) ma na to ochotę i energię,

to oczywiście się do tego przychylam. Z satysfakcją, że non omnis

moriar.

Do książkowych podsumowań działalności publicystycznej

nie miałem dotąd na ogół nadmiernego szczęścia. Owszem,

w roku 1949 ukazała się w prywatnej firmie, wycofana później

przez władze, książka Polityka i sztuka, zawierająca najważniejsze

dla mnie, bezpośrednio powojenne artykuły z „Tygodnika". Zaś

w roku 1958 Pax, korzystając z „odwilży" i mojego poselstwa

wypuścił obszerny zbiór felietonów Rs^ecyy małe. Lecz to i wszystko

z polityki, większe szczęście miały książki muzyczne (bom

z wykształcenia muzykant!), wydawnictwo „Znak" zaś, dla otarcia

łez, wydało mi w roku 1979 zbiór starych esejów Z literackiego

lamusa. Lecz wszystko to książki małonakładowe, a w oficjalnej

prasie niemal całkowicie przemilczane.

Były też podsumowania zagraniczne, po polsku z felietonów

w Paryżu wydano: 100 razy głową w ściany, w tym 16 skonfis-

kowanych („Editions du Dialogue", czyli Pallotinum 1972).

Z artykułów zaś złożono w Londynie: Materii pomieszanie („Od-

nowa" 1975), a w Chicago: Moje dzwony trzydziestolecia („Polonia

Book Fund" 1978). Także broszury Na czym polega socjalizm?

i Walka o świat (Londyn, ostatnio Paryż). Lecz z tym wszystkim

jeszcze jest gorzej, bo któż dziś odnajdzie owe, zagubione gdzieś

w odciętym od Polski świecie pyłki, papierowe strzępki polskich

myśli czy odczuć? I wychodzi w końcu na to, że choć długie lata

piszę i robię dużo szumu, to w rezultacie jestem w Polsce

nieobecny czy nieznany. Lub, co byłoby najgorsze, źle albo wcale

nie zrozumiany, interpretowany płytko i pospiesznie. Zwłaszcza

że wiele rzeczy, z konieczności, pisało się jednak takim czy innym

szyfrem.

W tej sytuacji z wdzięcznością., ba, z entuzjazmem przyjmuję

propozycję wydania niniejszego syntetycznego zbioru. Zwłaszcza

że propozycja to właśnie nieoficjalna, „nielegalna", samorzutna

i prywatna, płynąca z rzeczywistego zainteresowania. A więc nie

wszystkie „druki ulotne" przepadają w rozproszeniu i zapo-

mnieniu? A więc mogę zyskać nowego czytelnika nawet w tak

znowu trudnych dla politycznego piśmiennictwa czasach? Jakież

to miłe wieści dla autora, maniaka polityki i mówienia o niej!

Bardzo więc ukontentowany z serca dziękuję, o syntetyczne

i pamiętliwe czytanie upraszając.

Stefan Kisielewski, 1982

Przeciw cen^ur^e — legalnie

(Garść wspomnień)

Y^enzura złamała i obrzydziła moje życie, cenzura uniemożliwiła

mi wykonywanie zawodu publicysty politycznego, do którego

czułem się powołany, cenzura zafałszowała, spaczyła i popsuła

90 procent tego, co wydrukowałem, cenzura sprawiła, że cotygod-

niowe felietony, jakie pisuję w krakowskim „Tygodniku Po-

wszechnym" od lat trzydziestu dwóch, pojawiają, się okaleczone

i okłamują często publiczność co do moich intencji, a sprostować

tego ani nawet dać do zrozumienia nie można, cenzura bowiem

operuje w ścisłej tajemnicy, konfiskując najlżejszą aluzję do

swych czynności. Cenzura nasza zresztą w ogóle nie jest żadną

cenzurą, choć zapożyczyła swą nazwę od podobnej instytucji,

działającej w Polsce przed wojną, a w krajach demokratycznych

po dziś dzień. Tam, jeśli konfiskuje się jakiś tekst prasowy ze

względów państwowo-politycznych, czyni się to w sposób jawny,

p o wydrukowaniu owego tekstu, motywuje się swą decyzję,

podając ową motywację do wiadomości publicznej, wreszcie

wytacza się redaktorom pisma czy wydawnictwa sprawę sądową,

której wynik wcale nie jest pewny, może on być również porażką

władz odpowiedzialnych za konfiskatę. Jeśli zaś pismo boi się

ryzykować koszta procesu, może poddać się dobrowolnie cenzurze

Kisielewski Stefan - Wolanie na puszczy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: