acedia.pdf

Ten tekst jest dodatkowym rozdziałem, który ukazał si ę w ukrai ń skim tłumaczeniu mojej

ksi ąŜ ki “Siedem grzechów głównych” wydanej w 2004 roku przez Wydawnictwo “M”

Acedia i błogosławie ń stwo atakowanych przez zło ś wiata

Jak zaznaczyłem na pocz ą tku pierwszego rozdziału niniejszej ksi ąŜ ki zastanawiaj ą c si ę

nad natur ą grzechów głównych, tradycja wschodnia wylicza ich nie siedem, jak na Zachodzie,

ale osiem. Zachód zagubił jeden z nich, który, owszem, pojawił si ę w jego literaturze

ascetycznej w V wieku za spraw ą ś w. Jana Kasjana (ok. 360 – ok. 435), ale niedługo zagrzał

miejsce w tamtejszych katalogach grzechów głównych. Tradycja zachodnia od samego

pocz ą tku miała z nim spory problem i to ju Ŝ na samym etapie nadania mu nazwy w j ę zyku

łaci ń skim. Jan Kasjan próbuj ą c przetłumaczy ć grecki termin 60*\" nie jest w stanie odda ć

go jednym słowem. Podaje wi ę c dwa: taedium i anxietas cordis, lecz ani jedno, ani drugie nie

przyj ę ło si ę na trwałe. Wskutek tego jako nazwa tego stanu duchowego funkcjonuje do tej

pory i w łacinie i w innych j ę zykach zachodnioeuropejskich zlatynizowany termin grecki:

acedia. Tak jest te Ŝ w j ę zyku polskim. Swoisty wyj ą tek stanowi na tym tle j ę zyk staro-

cerkiewnosłowia ń ski, podstawa j ę zykowa słowia ń skej tradycji wschodniej, który jako jedyny

znalazł swój odpowiednik dla greckiego 60*\" . Jest nim słowo J>4>zp .

Jak ju Ŝ zaznaczałem poprzednio dla naznaczonego praktycyzmem i moralizmem

Zachodu acedia była od pocz ą tku czym ś dziwnym. W Ŝ aden sposób nie mo Ŝ na było do niej

zastosowa ć terminu grzech , który dawało si ę jeszcze w mniejszej czy wi ę kszej mierze odnie ść

do pozostałych siedmiu. Poza tym szerzyło si ę nieuprawnione przekonanie, Ŝ e acedia to

problem mnichów, a nie ludzi ś wieckich. Nic wi ę c dziwnego, Ŝ e znikn ę ła ona

z katechizmowych katalogów grzechów głównych. Nie znaczy to jednak, Ŝ e chrze ś cija ń stwo

zachodnie straciło z oczu to, co acedia oznacza. W literaturze ascetycznej Zachodu mo Ŝ na by

znale źć wiele tekstów po ś wi ę conych tej tematyce, ale pod inn ą nazw ą i niejako

rozproszonych, bez bezpo ś redniego zwi ą zku z siedmioma grzechami głównymi.

Przygotowuj ą c wydanie tej ksi ąŜ ki w tłumaczeniu ukrai ń skim u ś wiadomiłem sobie,

Ŝ e z punktu widzenia tradycji wschodniej nieuwzgl ę dnienie tego stanu duchowego jest jej

sporym brakiem, Ŝ e nie posiada ona przez to jakby ostatecznego wyko ń czenia. Ciesz ę si ę

zatem, Ŝ e przynajmniej teraz dzi ę ki propozycji wydania jej dla czytelnika ukrai ń skiego, mam

okazj ę , by podsumowa ć t ę prac ę cało ś ciowym spojrzeniem zapo ś redniczonym poprzez

szczególn ą wra Ŝ liwo ść duchow ą , której wyrazicielami s ą Ojcowie Wschodni, a której

stra Ŝ niczk ą pozostaje wschodnia tradycja Ko ś cioła Chrystusowego.

Termin acedia

Sam termin grecki: 60*\" jest bardzo ciekawy. Jako pierwszy u Ŝ ywa go staro Ŝ ytny

lekarz Hipokrates, który oznacza nim stan wyczerpania organizmu . Potem znajdujemy go w

greckim tłumaczeniu Starego Testamentu - tzw. Septuagincie. Wyst ę puje on tam trzykrotnie

i oznacza zgryzot ę , niezadowolenie i zgn ę bienie . Zwłaszcza w tym ostatnim przypadku jest

to znacz ą ce bowiem prorok Izajasz mówi wprost o duchu zgn ę bienia ( B<,× µ " 60*\"H )

i zapowiada, i Ŝ Sługa Jahwe przyniesie zamiast tego ducha pie śń chwały . Zobaczymy nieco

dalej, jak niezwykle trafnym jest to okre ś lenie duch acedii .

A Ŝ do czasów Ojców Pustyni u Ŝ ycie tego terminu b ę dzie sporadyczne. Nie ulega

w ą tpliwo ś ci, Ŝ e Ojcowie zaczerpn ę li ten termin z Septuaginty, gdzie jest on, jak widzieli ś my,

przeciwie ń stwem tego, co przynosi Sługa Jahwe - Jezus. Nie jest przypadkiem, Ŝ e rozkwita on

w IV wieku na pustyniach Egiptu, jest bowiem wyrazem niezwykłej finezji duchowej tych,

którzy po okresie m ę czenników krwi, poszli za wezwaniem Ducha Ś wi ę tego, by by ć

m ę czennikami ducha. M ę cze ń stwo pozostało to samo. Zmieniły si ę tylko formy

prze ś ladowania i ś wiadectwa. Tak, jak pierwsze wieki chrze ś cija ń stwa, tak te Ŝ i pó ź niejsze, a Ŝ

po nasze dni obejmuj ą słowa Apostoła Pawła: “Nieustannie nosimy w naszym ciele umieranie

Jezusa, aby Ŝ ycie Jezusa objawiło si ę w naszym ś miertelnym ciele” . Tej misji chrze ś cijanina

staj ą na drodze wielkie zagro Ŝ enia duchowe w postaci opisanych wcze ś niej siedmiu grzechów

głównych, które, jak widzieli ś my, wszystkie s ą skutkiem oszustwa złego ducha. Człowiek

zwiedziony przez demona wchodzi w postawy, których nie chce i które sam pi ę tnuje. Nikt

bowiem nie chce by ć pysznym, chciwcem, nieczystym, zdro ś nikiem, nikt nie chce by ć

nieumiarkowanym w jedzeniu i piciu, ani Ŝ yj ą cym w gniewie i buncie, ani leniwym...

A przecie Ŝ mimo to tak wielu ludzi, co wi ę cej, chrze ś cijan, nie ś wiadomie i niemal Ŝ e bezwolnie

takimi si ę staje. A wszystko st ą d, Ŝ e nie czerpi ą z miło ś ci Boga, lecz szukaj ą ź ródeł Ŝ ycia tam,

gdzie s ą one albo niewystarczaj ą ce (Tylko Bóg wystarczy - ś w. Teresa od Jezusa), albo wr ę cz

zatrute. Acedia jest ostatnim, najdojrzalszym owocem tych postaw.

Por. Hipokrates, De glandulis , 12,8.

Ps 119,28.

Sir 29,5.

Iz 61,3.

Por. 2Kor 4,10.

Natura acedii

Ewagriusz z Pontu, który usystematyzował do ś wiadczenie duchowe Ojców Pustyni,

tak definiuje acedi ę : “Acedia jest umiłowaniem sposobu Ŝ ycia demonów” . Definicja ta jest

tyle Ŝ prosta i szokuj ą ca, co niejasna, ujmuje jednak niezwykle trafnie samo sedno sprawy.

Spróbujmy si ę wi ę c jej przyjrze ć i j ą rozja ś ni ć .

Bóg stworzył człowieka na swój obraz i prowadzi go przez histori ę zbawienia, aby si ę

stał na podobie ń stwo Jego Syna. Prowadzi go do przebóstwienia poprzez umiłowanie sposobu

Ŝ ycia Boga, który jest Miło ś ci ą . Człowiek realizuje swoje człowiecze ń stwo przez miło ść i w

miło ś ci. Drogi Boga zawsze s ą drogami miło ś ci. Demon przeciwnie, jest ź ródłem nienawi ś ci

i zawi ś ci. Nie mo Ŝ e jednak pozyska ć człowieka na tych drogach, gdy Ŝ człowieka nienawi ść

i zawi ść nie poci ą gaj ą . Dlatego b ę d ą c kłamc ą i ojcem kłamstwa symuluje miło ść i trosk ę

o człowieka, i tak prowadzi go do “umiłowania” swego sposobu Ŝ ycia. Stopniami na tej

drodze s ą kolejne grzechy główne od pychy pocz ą wszy. Ka Ŝ dy z nich, jak widzieli ś my, jest

kłamliw ą obietnic ą szcz ęś cia. Człowiek jednak nie widzi ani tych grzechów, ani tym bardziej

samej acedii, w której na koniec si ę znajduje. Co wi ę cej, mo Ŝ e ten stan uwa Ŝ a ć za swoist ą

cnot ę , rodzaj krzy Ŝ a, który przyszło mu nie ść . To prawdziwy majstersztyk złego ducha,

i Ŝ mo Ŝ na przez długie lata i ść jego drogami, usprawiedliwiaj ą c siebie na ró Ŝ ne sposoby i nie

widz ą c potrzeby gł ę bokiego nawrócenia serca. Acedia jest swoist ą perwersj ą duchow ą ,

w której “kocha” si ę , a raczej traktuje jako zwyczajne i normalne to, do czego powinno si ę

czu ć wstr ę t, nie u ś wiadamiaj ą c sobie demoniczno ś ci tego stanu.

ś ycie demonów to esencja sprzeczno ś ci i wewn ę trznego rozdarcia. Jak wszystkie byty

rozumne stworzone przez Boga do miło ś ci, Ŝ yj ą one w jej zaprzeczeniu. Tak te Ŝ jest z acedi ą .

Równie Ŝ ten stan jest pełen sprzeczno ś ci i rozdarcia. St ą d te Ŝ tak trudno go opisa ć z precyzj ą ,

jakiej oczekuje człowiek Zachodu.

Oprócz niewiary w miło ść Boga stan ten cechuje utrata nadziei chrze ś cija ń skiej.

Człowiek taki nie liczy na wielkie obietnice Boga, a jego horyzont my ś lowy ograniczony jest

do szarej codzienno ś ci, z której, owszem, jest niezadowolony, ale z której jedynie wyssa ć

mo Ŝ na jakie ś resztki Ŝ ycia. Poddaje si ę wi ę c rozlicznym impulsom swej zmysłowo ś ci, szukaj ą c

drobnych pociesze ń , gdzie si ę da. Ewagriusz opisuj ą c stan mnicha w acedii przestawia go jako

siedz ą cego w oknie i wypatruj ą cego nowo ś ci, nie potrafi ą cego si ę skupi ć na niczym,

Cytaty z dzieł Ewgariusza z Pontu zaczerpn ą łem z: G. Bunge, Ewagriusz z Pontu - mistrz Ŝ ycia duchowego,

Kraków 1998.

gadatliwego, nienawidz ą cego pracowito ś ci, dogadzaj ą cego sobie w czym tylko si ę da.

Oczywi ś cie takie zachowanie nie dotyczy tylko mnicha. Tak dzieje si ę z ka Ŝ dym, kogo

opanowała acedia. To człowiek uciekaj ą cy od jakiejkolwiek ofiary dla innych, dbaj ą cy tylko

o siebie i swoje bezpiecze ń stwo. Po co ma rezygnowa ć z siebie? Co b ę dzie z tego miał? Takie

postawy znamy tak Ŝ e z naszych rodzin i miejsca pracy.

Inn ą bardzo wa Ŝ n ą cech ą człowieka w stanie acedii jest wstr ę t do posłusze ń stwa.

Podobnie jak brak nadziei, tak i nieposłusze ń stwo stanowi istot ę sposobu Ŝ ycia demonów.

Pogr ąŜ ony w acedii nie cierpi posłusze ń stwa. Ju Ŝ sam widok osób, którym winien jest

posłusze ń stwo, jest dla niego przykry. Nie musi to oznacza ć , Ŝ e taki człowiek jest otwarcie

nieposłuszny, bo mogłoby go zbyt wiele kosztowa ć , a przecie Ŝ zale Ŝ y mu na ludzkich

wzgl ę dach tak Ŝ e swoich przeło Ŝ onych. Wi ę c zagł ę bia si ę w sie ć kombinacji, manipulacji

i samowoli. Przy zewn ę trznym posłusze ń stwie i lojalno ś ci tkwi w kr ę tactwach i mniejszych

czy wi ę kszych kłamstwach. Dlatego ludzi, którzy mog ą to odkry ć odbiera jako zagro Ŝ enie.

ś yje wi ę c w zal ę knieniu i rozdra Ŝ nieniu, w wielu dostrzega swoich wrogów i próbuje na ró Ŝ ne

sposoby si ę przed nimi zabezpieczy ć , nierzadko stosuj ą c intryg ę . I te postawy znamy bardzo

dobrze. Do pewnego stopnia mo Ŝ e wydaj ą si ę nam norm ą .

Kolejn ą cech ą człowieka w acedii jest rozdarcie. By znów u Ŝ y ć tu słów samego

Ewagriusza: “Kto ulega acedii, nienawidzi tego, co jest, po Ŝą da za ś tego, czego nie ma”. Jest

pełen buntu na rzeczywisto ść , która go otacza, z sob ą samym wł ą cznie, i t ę skni za rzeczami

nieosi ą galnymi. Nienawidzi tego, co Bóg mu dał i daje, ma zamkni ę te oczy na dary Boga,

a zapatrzony jest w to, co jego zdaniem przyniosłoby mu szcz ęś cie, lecz tego nie ma, “kocha”

wi ę c pustk ę , zwykle przybran ą w pi ę kne ramy marzycielstwa. Ewagriusz powie, Ŝ e acedia jest

snem obracaj ą cym si ę wokół siebie. To marzycielstwo jednak miast człowieka uszcz ęś liwia ć ,

jeszcze bardziej oddala go od rzeczywisto ś ci i rodzi w nim nieustanne pretensje.

Oczywi ś cie taki stan powoduje w człowieku ogarni ę tym acedi ą smutek. To kolejna

cecha acedii. Według Ewagriusza acedia jest wspólniczk ą smutku i smutek jest jej

nieodł ą cznym towarzyszem. Smutek ten z czasem pogł ę bia si ę , niszcz ą c osobowo ść człowieka

i prowadz ą c do ró Ŝ norakich jej zaburze ń : od ró Ŝ nych form depresji do schorze ń jeszcze

powa Ŝ niejszych. Ewagriusz nazywa te Ŝ acedi ę brzemieniem szale ń stwa zapewne to maj ą c

wła ś nie na my ś li. To ju Ŝ ewidentnie najbardziej gorzkie owoce acedii. W takich stanach

nieobce staj ą si ę my ś li samobójcze ujawniaj ą ce w sposób jasny działanie złego ducha, który

ostatecznie jest zabójc ą . Krótko mówi ą c, w miar ę post ę pu acedii Ŝ ycie człowieka zamienia si ę

stopniowo w rodzaj piekła na ziemi a Ŝ po ostateczne tego konsekwencje.

Spojrzenie na ś wiat

Zdechrystianizowany ś wiat dzisiejszy, czy ze ś wiecczone szerokie kr ę gi chrze ś cijan nie

zdaj ą sobie sprawy, jak niezwykł ą m ą dro ś ci ą i przenikliwo ś ci ą dysponowali Ojcowie Pustyni.

Nie znali oni wprawdzie metod dzisiejszych nauk szczegółowych, ale posiadali niezwykle

bogate do ś wiadczenie w sprawach duchowych i, co najwa Ŝ niejsze, patrzyli na człowieka

w sposób cało ś ciowy w ś wietle Objawienia Bo Ŝ ego. To ś wiatło objawienia, czyli Duch Jezusa

Chrystusa było im sło ń cem, doda ć trzeba, sło ń cem miło ś ci. Patrzyli wi ę c na człowieka jako

pragn ą cego i potrzebuj ą cego zbawienia we wszystkich wymiarach swej egzystencji.

My patrzymy dzi ś na człowieka fragmentarycznie. Ka Ŝ da nauka widzi i analizuje tylko jaki ś

wybrany i to w ą ski jego aspekt. Cało ść ginie z pola widzenia. W medycynie specjalizacja

posun ę ła si ę tak daleko, i Ŝ niewiele brakuje, Ŝ e z ka Ŝ d ą chorob ą trzeba b ę dzie chodzi ć do

innego lekarza specjalisty. Niezwykle szczegółowa wiedza, jak ą dysponuje człowiek dzisiejszy

sam o sobie, wprost uniemo Ŝ liwia cało ś ciowe spojrzenie. W pewnym sensie sprawdza si ę tu

stwierdzenie biblijnego Koheleta: “Kto przysparza wiedzy - przysparza i cierpie ń ” , gdy Ŝ ten

rodzaj wiedzy rzeczywi ś cie ich przysparza. Dzi ś Ŝ adna dziedzina ludzkiej wiedzy

szczegółowej nie jest w stanie zmierzy ć si ę z fenomenem acedii, który, jak widzieli ś my, nie

tylko obejmuje człowieka jako cało ść w sensie jego ciała, duszy i ducha, ale te Ŝ ogarnia całe

etapy jego rozwoju psychicznego i duchowego. S ą podstawy, by s ą dzi ć , Ŝ e acedia dotyka dzi ś

nie tylko poszczególne osoby, ale i całe społecze ń stwa. Depresja, jeden z ostatnich gorzkich

owoców acedii, stała si ę ju Ŝ chorob ą społeczn ą cywilizacji zachodniej. Problem ten jest tak

powa Ŝ ny, Ŝ e wielkich metropoliach Europy w wodach ś ciekowych i rzecznych natrafia si ę na

coraz wi ę ksze ilo ś ci Prozacu, podstawowego leku u Ŝ ywanego w leczeniu depresji. Oczywi ś cie

nie mo Ŝ na przyczyn depresji sprowadzi ć wył ą cznie do acedii, ale te Ŝ postrzeganie jej

wył ą cznie poprzez pryzmat medyczny i nieuwzgl ę dnianie jej korzeni duchowych jest du Ŝ ym

bł ę dem. Niedawno wielk ą furor ę zrobiła na Zachodzie ksi ąŜ ka francuskiego socjologa Alaina

Ehrenberga pod wiele mówi ą cym tytułem: “Wyczerpanie byciem sob ą . Depresja

i społecze ń stwo” . Wida ć wi ę c, Ŝ e i naukowcy zaczynaj ą dostrzega ć szersze ni Ŝ tylko

medyczne aspekty tego problemu.

Jest te Ŝ rzecz ą bardzo wa Ŝ n ą , aby zobaczy ć , Ŝ e acedia podobnie jak i pozostałe

grzechy główne dosi ę ga nas wszystkich: naszych społeczno ś ci, wspólnot zakonnych, naszych

Koh 1,17.

A. Ehrenberg, La fatigue d’ L tre soi. Dépression et société, Paris 2000.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: