Zofia Zarębianka Poezja wymiaru sanctum
1. Bóg odnajdywany w świecie
Prawda poezji ks. Jana – nad światem panuje Bóg, świat jest Jego dziełem i do Niego dąży nieskończenie wielką ilością dróg.
Teraz człowiek zapomina o Bogu i jest przez to nieszczęśliwy, a świat wydaje się straszny.
na pustyni kędy Boga nie ma? [Tren, W] między ludźmi, którzy Boga nie znają?
Bóg daje życie, ożywia pustynię. Dzięki Niemu świat i człowiek zyskują wytłumaczenie.
Ks. Jan całą swą twórczością sprzeciwia się desakralizacji świata i człowieka.
Sam świat wskazuje na swój sakralny charakter, bo można przez niego ujrzeć Boga.
Świat jest dobry, bo czerpie swe piękno z Dobra najwyższego.
Twardowski nie operuje ogólnikami i abstrakcjami, ale konkretną rzeczywistością jednostkową! – m.in. po to, by nie zgubić w zawiłościach teologii tego, co najważniejsze
(kiedy aniołowie się śmieją najbardziej? kiedy na ziemi jest wykład z teologii dogmatycznej)
Bóg kocha też jednostki, a nie świat w ogóle.
Nowa mistyka: do osobowego Absolutu dochodzi się nie poza światem, ale poprzez niego.
Sakralizacja świata dokonuje się przez zniesienie granicy między sacrum a profanum.
Trzeba mieć ciało by odnaleźć duszę [Tylko, Ksj]
Materialność nie jest przeszkodą, jest warunkiem koniecznym pełnego istnienia ludzkiego.
Anioł jest trochę upośledzony (!) brakiem ciała.
Niezbędnym warunkiem spotkania sacrum jest miłość (konkretnych rzeczy, które składają się na obraz całości).
Konkrety są znakiem Całości, ale chronią też przed Jej nagłym ujrzeniem.
Wciąż całość za wielka i maleńkie sprawy
czas jak druga przestrzeń i barwinek w cieniu [Szczegół, Rdd]
Twardowski jest niechętny cudowności. Rzeczywistość jest wystarczająco niezwykła.
i po prostu dla Boga spłonąć [O młodzieńcach w piecu ognistym, W]
Sam świat jest sakramentem, czyli znakiem uobecniającym Boga.
2. Bóg odkrywany na dnie zdziwienia
Postawa zdziwienia i podziwu jest warunkiem prawdziwej wiary. Podziwu nawet dla istnienia życia, nawet z jego niedoskonałościami (co też jest planem Boga).
Życie, świat i człowiek to tajemnica, której uznanie zakłada postawa religijna.
O teologach, jako tych, którzy chcą ująć transcendencję w skończone formuły, wyraża się z pobłażliwą ironią.
najpierw są niedorzeczne / potem niebezpieczne
a wreszcie dawno znane [Teorie, Nbo]
Rozum nie przeniknie tajemnicy, tylko wiara prowadzi do Boga (za św. Tomaszem, św. Janem od Krzyża i św. Teresą Wielką).
Zdolność do zdziwienia charakteryzuje dzieci tych, którzy zachowują świeżość spojrzenia, nie kostnieją w rutynie jednoznaczności. Trzeba zachować duchowe dziecięctwo.
3. Dzieciństwo – świętość – wieczność
Dzieci są blisko Boga, choć nawet o tym nie wiedzą.
Aby uświęcić ten czas, Twardowski pisze o dzieciństwie Jezusa i Maryi.
Dzieciństwo jest kształtem świętości, bo jest: szczere, niezakłamane, zdolne do zdziwienia, umiejące kochać, proste i małe.
Wtedy / odnajduję dwunastoletnią Małgosię
co umarła w szpitalu [Szukam, Nbo]
Dzieci kalekie i upośledzone posiadają tajemnicę cierpienia, mogą być im objawione prawdy zakryte przed wielkimi, choć „mądrzy tego świata” nimi pogardzają.
Symbolem wiary jest niewidoma dziewczynka. Wobec Boga wszyscy są niewidomi.
Prywatni święci ks. Jana to Kopciuszek, Sierotka Marysia i Dziewczynka z Zapałkami oraz Konopnicka i Andersen.
Dzieciństwo jest archetypem raju, czasu szczęśliwego i bezpiecznego.
Przywoływane jest wspomnieniami domu rodzinnego. Bohater tęskni też za dziecięctwem serca.
Dorosły świat nie jest już tak bogaty i różnorodny. Poza tym w dzieciństwie nie ma czasu.
Święte stają się najzwyklejsze zdarzenia z przeszłości (O śwince, W; Okruchy, W).
Dzieciństwo pozostało jako archetyp pożądanych zachowań.
W wieczności znaleźć będzie można nie tylko wielkie dzieła myśli ludzkiej, ale i proste chwile ziemskiego szczęścia. Czynności wykonywane z miłością dalej trwają w życiu wiecznym.
Dzieciństwo odzyskane w wieczności ma wyższa wartość niż to przeżyte na ziemi, ponieważ jest tak prawdziwe, że aż niewidoczne.
4. Kapłaństwo
Fakt bycia księdzem i poetą rozdziela sam ks. Jan – nie podpisuje się „ks.” na tomikach.
Jego bohater to kapłan, ale najważniejsze jest, że jest to człowiek-chrześcijanin.
O bohaterze poezji:
· należy do pokolenia Kolumbów (wojna, utrata bliskich, rodziny i przyjaciół)
· czuje się niegodny swojego kapłaństwa, wybranie go budzi w nim zdumienie i lęk
· ofiarowuje swe kapłaństwo Matce Bożej
· koncepcja kapłaństwa jest pod silnym wpływem franciszkanizmu
· bohater wrażliwy jest na autentyzm swej postawy
· zastanawia się czy piękne obrazy, głośna muzyka organowa i bogate świątynie nie zasłaniają Boga; najpiękniejsze są dla niego rysunki dzieci; boi się sformalizowania wiary
· zdaje sobie sprawę z nieprzenikalnej transcendencji Boga
· obejmuje swą troską chrześcijan i tych, co szukają Boga w pięknie i dobroci, poza jakimkolwiek wyznaniem; Kościół jest wszędzie !
· głoszenie kazań to czynność niewdzięczna, narażona na zarzut nieszczerości; słowo o Bogu powinno być słowem świadectwa, a nie retoryki
· nie chce piętnować wszystkiego, co ludzkie (jak w kazaniach przedsoborowych), chce uzmysłowić ludziom tajemnicę Boga, odnajdywanie go w świecie
· uprzywilejowanym sposobem dotarcia do Boga jest zakon
5. Bóg odszukany w milczeniu, cierpieniu i ciemności
Doświadczenie Boga często odbywa się w ciemności. Próba opisania przeżycia dokonuje się przez antytezy, paradoksy, sprzeczne zestawienia.
Bóg jest Nienazwany, doświadcza się Go przez przeżycie bolącej pustki – aby przyjąć Boga, trzeba się oczyścić, zrobić miejsce na przyjęcie Go.
Bóg daje się poznać w sposób niewyrażalny i pozazmysłowy, a więc przez milczenie, które jest szkołą wiary.
Asceza słowa nie jest dyktowana konwencją poetycką, ale prostotą Boga.
wreszcie napisał tylko „Bóg”. Nic więcej.
Jeszcze za dużo napisał. [Nic więcej, Zu]
Milczenie często łączy się z cierpieniem, które wypływa z ciemności wiary oraz z bólu odchodzenia od siebie, stawania się ubogim i prostym.
Sens ma jedynie cierpienie jako dochodzenie do Boga, a nie dla samego cierpienia.
Wiara nie jest statyczna, musi być wciąż zdobywana. Stopniami jej postępu są jej kryzysy.
Każde cierpienie (rozstanie, choroba, samotność, nie odwzajemniona miłość), a nawet rozpacz są wartością i mogą objawiać Boga.
Łzy są symbolem czystości i dziecięctwa serca, bezradności wobec Tajemnicy i wyrazem ufnej miłości. Otwierają wstęp do nieba.
6. Przezroczystość – miłość – jedność
Przezroczystość jest atrybutem Boga i Jego miłości. Jest to miłość rezygnująca z siebie, więc niewidzialna. Owa niewidzialność jest gwarancją prawdziwości.
Przezroczystość Boga jest wyrazem Jego pokory, przyzwoleniem na niedostrzeżenie Go, nieprzyjęcie i odrzucenie.
Przezroczystość Boga odsłania świat. Widząc jego piękno, wynosimy Stwórcę ponad Jego dzieła.
Jest ona też wyrazem pełni Boga i Jego wszechmocy.
Przezroczystość człowieka jest wymogiem świętości, upodabnia nas do Boga. Chodzi tu o duchowe ubóstwo umożliwiające promieniowanie świętości.
Bogu trzeba oddać to, co się posiada i to, czym się jest. Świętość ukrywa się w zwyczajności życia.
Pomaga w osiągnięciu przezroczystości modlitwa i pragnienie czegoś wbrew sobie.
Święte są wszystkie wydarzenia dziejące się nie po naszej myśli.
Chodzi o odwagę akceptacji Miłości Innej, nie na miarę ludzkich pragnień.
Po osiągnięciu przezroczystości widzimy, że wszystko jest jednością w Bogu.
Wieczność to nowa ziemia, bliźniaczo podobna do obecnej, ale wolna od niedoskonałości. Akcent w poezji pada nie na opisanie jej, ale na wskazanie dróg do niej wiodących.
** E.Z.**
1
poezjochomiczka