Trzech mistrzów podejrzeń:
- Nietzsche
- Marx
- Freud
- subiektywizacja wartości; nie ma obiektywnego pojęcia dobra, dobro jest zawsze zrelatywizowane
Pojęcie dobra – epifenomen służący za usprawiedliwienie poszczególnych interesów
Marks – interesy klasowe: redukcja idei do zasłony, maski ekonomii
Freud – epifenomen libido (wtórny wobec Nietzschego? kto odkrył podświadomość?)
Nietzsche – determinacja „woli mocy”.
Scheler natomiast broni obiektywizmu etycznego (sądy etyczne nie są tylko subiektywne). Obiektywizm Schelera zbudowany jest na gruncie fenomenologii.
RESENTYMENT
„kwaśne winogrona”
· pragnienie dobra, które jest nieosiągalne lub osiągalne przy wielkim nakładzie pracy
· rozczarowanie z powodu niemożności osiągnięcia owego dobra; frustracja
· zafałszowanie: „to co jest dobre, jest w istocie marne”
(Jaspers Nietzsche i chrześcijaństwo)
Fryderyk Nietzsche (1854-1900)
- obłęd Nietzschego tuż przed śmiercią
1. Narodziny tragedii – pierwsze dzieło
koledzy uniwersyteccy z Bazylei – Burckhardt (Kultura odrodzenia we Włoszech) i Bachofen
zamiłowanie do wysokich gór (porównanie wysiłku myśli do zdobywania szczytu) – zimą przebywał w Szwajcarii – latem, na wybrzeżu liguryjskim
2. Niewczesne rozważania (Schopenhauer jako wychowawca, później – wyzwalanie się spod wpływu schopenhaueryzmu)
3. Jutrzenka
4. Ludzkie, arcyludzkie
5. Wiedza radosna
6. Tako rzecze Zaratustra (wg Nietzschego, jego najważniejsza książka; poprzednie – preludium, dalsze – komentarz)
7. Z genealogii moralności
8. Poza dobrem i złem
(metoda aforystyczna wzięta z siedemnastowiecznych francuskich pisarzy – La Rochefoucauld)
9. Antychrześcijanin
10. Zmierzch bożyszcz
11. Ecce homo
12. Wola mocy
Arystoteles „Retoryka” – zawiść
- uczucie nieprzyjemne, przykre; uczucie niskie
- jedynie wobec ludzi nam równych
· urodzenie
· pokrewieństwo
· wiek
· cechy charakteru
· uznanie
· majątek
Zawiść na podatnym gruncie w epoce demokracji (egalitaryzm).
Zawiść bogów wobec ludzi w tragediach greckich.
RETORYKA:
(1) logos
(2) pathos
(3) etos (inne argumenty dla złego, inne dla dobrego)
Platon „Gorgiasz” – Sokrates vs Kalikles (Nietzsche jest po stronie Kaliklesa).
Nietzscheanizm maksymalizuje działanie patosu i etosu, minimalizuje natomiast działanie logosu.
Dwa oblicza zazdrości:
1. ZAWIŚĆ (złe)
2. AMBICJA (dobre)
Hezjod: dwie boginie Eris
Arystoteles: Zazdrość i Ambicja
Zawiść i ambicja są ściśle związane z pojęciem równości i sprawiedliwości.
Sprawiedliwość – wynika z prawa i zmierza do równości
Równość ma swój korelat w uczuciach:
równanie w górę, pozytywna rywalizacja (Eris dnia), chcemy dóbr dla siebie—AMBICJA
równanie w dół, rywalizacja negatywna (Eris nocy), chcemy odebrać dobra—ZAWIŚĆ
Zawiść – istotny punkt resentymentu
„CZŁOWIEK RESENTYMENTU”
przyczyna: stopniowe wprowadzenie systemów demokratycznych – równość; im więcej równości, tym więcej ludzi resentymentu.
Nietzsche: niska ocena kultury europejskiej; demokracja – ostatni ludzie, ludzie resentymentu; Nietzsche to katastrofista – z postępem demokracji Europa upada (demokracja – równość i wolność). Społeczeństwo demokratyczne to społeczeństwo ludzi małych, niskich. Nietzsche nie dostrzegał pozytywnych cech tych przemian społecznych.
rywalizacja pozytywna – grecki
Kiedy Grecy przestali ze sobą rywalizować, ich kultura, państwo upada.
gniew – wyżej od np. pożądania w klasycznej antropologii jest przejawem godności
rywalizacja – stymulator, bodziec
„każdy talent musi rozwijać się w walce”
Musi być wspólna rama, w której rywalizacja ma mieć miejsce.
„Rywalizacja Homera”
Znaczenie Eris dla etyki helleńskiej. Dobra Eris to ambicja, współzawodnictwo; to nie o niej mówi, odwołując się do złości i zawiści. Pierwotny sens ostracyzmu wg Nietzschego: wyklucza się z grupy najlepszego, bo kończy on rywalizację; w walce rozwija się najwięcej talentów. Ostracyzm, walka—dla wspólnego dobra państwa. Ta rywalizacja jest źródłem wielkości Grecji wg Nietzschego; odnosiła się także do bogów, znajdujemy ją we wszystkich tragediach, w całej mitologii.
W naturze uczuć leży ambiwalencja.
To wczesny esej Nietzschego – klucz do wielu jego stanowisk. Można odczytywać jego filozofię jako rywalizację z innymi.
Inaczej jest u Arystotelesa: wojna jest dla pokoju. Głęboką strukturą świata jest harmonia; dysharmonia jest jedynie czasowo. Nietzsche nawiązywał do nurtów presokratejskich.
Pitagoras: harmonia mundi (- świat harmonijny, przerywany krótkimi okresami dysharmonii)
Dla Heraklita – wojna ważniejsza od pokoju. Pokój możliwy jako okresowe zawieszenie broni.
Hegel: teza, antyteza i synteza (synteza początkiem nowej tezy); wojna należy do pojęć elementarnych
Marx: walka klas (ale finał historii miał być pokojem)
Walka między ludźmi jest jedynie odbiciem walki między bogami.
bogowie – wg Nietzschego, głębokie prawdy natury ludzkiej.
Najważniejsza jest rywalizacja – relatywizm, wszelkie miary stają się wtórne wobec samej rywalizacji. Grecy to rozumieli i wręcz hołubili, w odróżnieniu np. od pojmowania orfickiego.
Nietzsche chce utrzymać dynamikę rozwoju; wiąże się to z cykliczną koncepcją historii. Historia nie idzie stopniowo ku lepszemu, nie zmierza do celu; ale warunkiem rozwoju jest rywalizacja.
Rywalizacja jako leitmotif Nietzschego: rywalizował z Sokratesem, Jezusem i Wagnerem.
O Sokratesie pisali: Ksenofont, Arystofanes, Platon. Nietzsche najczęściej utożsamia Sokratesa rzeczywistego z tym platońskim (Zmierzch bożyszcz) Sam proponuje inną interpretację.
Nietzsche liczy od Sokratesa rozwój filozofii europejskiej. Sokrates, jako racjonalista, oddzielił mit od filozofii. Nietzsche stoi za irracjonalizmem, a Sokrates to symbol racjonalizmu i idealizmu. Wg N. platońskie idee zostały wymyślone po to, by oczernić życie. Przez swój racjonalizm, kpiący stosunek do mitu, Sokrates uśmiercił tragedię grecką (Narodziny tragedii).
Dlaczego z tragedii greckiej pozostały tylko resztki? – pytanie w centrum rozważań N.
Nietzscheanizm jako odwrócony platonizm (- witalizm).
Bez mitu nie ma poezji. Wg Sokratesa poezja powinna być w służbie filozofii, N. – odwrotnie, rozum podporządkowuje poezji.
N. walczy z Sokratesem, ponieważ ten wybrał filozofię, stając przeciwko mitowi i poezji.
Poeta to ktoś wrażliwy na mit.
inni antychrześcijanie:
- Rzymianie (Karl Löwith uważał, że większość argumentów przeciwko chrześcijaństwu N. wziętych jest od Rzymian, np. Celsus, Porfiriusz, Julian Apostata – myśliciele synkretyczno-neoplatońscy; chrześcijaństwo jawiło się im jako ciemnota – ciasnych umysłów i zgniłych serc)
W miejsce Jezusa N. lansował Dionizosa.
Orygenes, Klemens z Aleksandrii uważali Dionizosa za zapowiedź Jezusa tylko w formie karykatury.
Dionizos Nietzschego:
- kluczem do niego były Bachantki Eurypidesa, gdzie po raz pierwszy pojawił się Dionizos
- bóg chtoniczny (podziemny)
- skontrastowany z Apollem, który jest bogiem uranicznym
- bóg podświadomości, instynktu (Apollo – bóg logiki, świadomości)
- wyraża namiętność nocy (Apollo – prawa dnia) - Jaspers
energia vs forma (apollinizm może ująć siły i energię w karby formy)
- bóg wina, wiosny, odrodzenia, płodności, orgii (Apollo – słońca, jasności, inteligencji, harmonii)
aspekt biologiczny: u N. ciało przeważa nad duszą
ð upojenie (kac = letarg dionizyjski)
Pojęcie marzenia sennego:
bez iluzji człowiek nie mógłby żyć – poezja, piękno, sztuka, estetyka
W „Z genealogii moralności” N. pisze o Stendhalu: piękno jest argumentem za życiem, ale jest iluzją; bez sztuki i piękna człowiek nie mógłby działać, żyć. Maksymalny estetyzm i iluzjonizm zapoczątkowany jest już w „Narodzinach tragedii”
Dionizos – patron muzyki, śpiewu
Apollo – patron sztuk plastycznych (wg N. – N. przekazuje, iż Apollo nie ma nic wspólnego z muzyką)
Konflikt muzyki dionizyjskiej i apolińskiej (harmonia mundi)
W mitach: konkurencja fletu i liry
Flet – instrument dionizyjski, frywolny, orgiastyczny
mit Apolla i Marsjasza
lira – nie wyklucza logosu
Arystoteles: muzyka fletu wygasza rozum
- przełamanie wszelkich miar
(„nic ponad miarę”, „poznaj samego siebie” – hasła apolińskie) – kto nie przestrzega miary, tego spotyka klęska – znaj swoje miejsce, swoją tożsamość
· odrzucenie różnicy między kobietą a mężczyzną
· dionizyjskość zaciera linie demarkacyjne między człowiekiem a zwierzęciem
· między ludźmi a bogami (Dionizos – syn Zeusa i Semele, córki króla Teb – urodzony dwa razy)
Podobieństwo do Jezusa:
Imię Jezusa wprowadza pokój między ludźmi, między Bogiem a ludźmi.
Nietzscheanizm jest próbą wstawienia Dionizosa w miejsce Jezusa.
entuzjazm – „bóg jest we mnie”, mistycyzm, czasowe uwolnienie od bólu istnienia, nie ma mnie, jestem w jedności, samozapomnienie
apollinskość – jest samopoznaniem
wczesny Dionizos – kolektywistyczny; późny – indywidualistyczny (wchłonął pewne elementy apollinizmu)
Późny Nietzsche uzna Dionizosa bardziej za antytezę Jezusa niż Apollina i Sokratesa. Dionizos to „blond bestia”.
Wagner – apologeta wojny prusko-francuskiej
“Narodziny tragedii” – forma apologii Wagnera.
Narodziny tragedii nastąpiły po zwycięstwie Greków nad Persami (opisanemu przez Herodota). Niemcy mają odrodzić się na wzór Greków (dramaturgiem ma być Wagner).
festiwal w Bayreuth—Wagner
Później N. zerwał z Wagnerem (wagneryzm zaczął korzystać z wątków chrześcijańskich, szczególnie średniowiecznych – Wagner zdradził samego siebie)
„Upadek/Przypadek Wagnera” – ostry atak
Później N. upodobał sobie Bizeta.
W Wagnerze Nietzsche widział rywala w walce o dusze Niemców.
„Rywalizacja Homera” – N. dostarcza argumentów przeciwnikom Sokratesa; Sokrates i Platon traktowani wspólnie, zaś Platon jest rywalem Homera.
Posługuje się aforyzmem, a aforyzm nie jest argumentem i nie można z nim polemizować.
W repertuarze N. – środki literackie
N. nie wierzył w argument, wierzył w retorykę (nie dialektykę, logikę).
Ważne przy lekturze: nie dać się sterroryzować np. agresywną frazeologią, powtarzanymi epitetami – trzeba to traktować jako element gry z czytelnikiem.
N. interesował się
1. procesem Sokratesa
2. procesem Jezusa
ad. 1
N. występował w roli oskarżyciela (Sokrates zniszczył kulturę grecką). Od N. zaczęła się moda na presokratyków.
ad. 2
Jedyna postać, z jaką N. sympatyzuje to Piłat
- wyższość cywilizacji rzymskiej
- gest obmycia rąk – ponad pieniactwo Żydów-niewolników
Szestow: problem Aten i Jerozolimy
4 możliwe stanowiska:
· wyższość Aten nad Jerozolimą (neoplatończycy – np. Porfiriusz – tępili działalność Jezusa; cesarz Julian Apostata – wychowany na chrześcijanina, gdy został cesarzem zaczął walczyć z chrześcijaństwem, nawrót do pogaństwa)
· kulty religijne są potrzebna dla porządku państwowego – należy je utrzymać; wrogość do Jerozolimy, ale ukryta (Awerroes: masy muszą mieć jakieś prawdy lub namiastki prawd: PRAWDA EGZOTERYCZNA; tylko PRAWDA EZOTERYCZNA dla wybranych – „ketman”)
· wyższość Jerozolimy – szkoła intelektualna (głosząc wyższość wiary nie chce zniszczyć nauki, nie atakuje rozumu. Wiara nie jest zaprzeczeniem rozumu – św. Augustyn, św. Tomasz)
· wyższość Jerozolimy – szkoła, która wprost atakuje Ateny z ich dorobkiem; Tertulian – rozum pogański jako wyraz pychy; Pascal, Kierkegaard, Szestow – tzw. antydialektycy
Platon „Ion”
Ion – rapsod, wykonawca, recytat
Dwie teorie dotyczące poezji:
(1) poezja jako rzemiosło, artyści-rzemieślnicy
(2) poezja jako natchnienie
Najpierw oskarżenie tragedii – niemoralna teologia (pokazuje złośliwych bogów).
Księga X „Państwa” – analiza sztuki jako mimesis, reprezentacji rzeczywistości; problem: jak się to ma do rzeczywistości?
Nie każda poezja może być przyjęta w zdrowym polis—cenzura, selekcja
Przykład ironii sokratejskiej. Pojęcie ironii związane z pojęciem maski.
Centrum – relacja: poezja – filozofia. Homer a Platon. Nietzsche ustawia się raczej po stronie Iona.
Poezja jako natchnienie bogów – poeta jako medium; bóg traktuje poetę jako swój instrument.
Kult artystów. Korybanci:
- Kybele – matka bogów
...
The9