1. Definicja geografii politycznej i jej zakres
Geografia polityczna: pojęcie szeroko definiowane, którego korzenie sięgają arystotelesowskiego modelu państwa doskonałego; podstawowe atrybuty: proces polityczny i przestrzeń.
Trzy zakresy tematyki:
1.) badanie obszarów politycznych;
2.) państwo;
3.) podejście behawioralne do procesów politycznych.
Termin „geografia polityczna”: pojawia się w XVIII w. w pracach francuskiego ekonomisty A. R. Turgota oraz u niemieckiego filozofa I. Kanta, który geografię polityczną uważał za dyscyplinę zajmującą się badaniem zależności między poszczególnymi jednostkami politycznymi a ich fizycznogeograficznym zapleczem. W Polsce po raz pierwszy w książce K. Wyrwicza (1768).
Zainteresowania badaczy:
— problematyka nowo powstałych państwa niezależnych (procesy formowania się nowego państwa); próby określenia stopnia modernizacji państwa, rodzaju przepływu informacji, innowacji i dóbr;
— logika systemów politycznych dawniej istniejących;
— prawidłowości systemów w wysoko rozwiniętych krajach przemysłowych.
Tematy badawcze:
— przestrzenne układy zjawisk politycznych występujące na danym obszarze;
— próby łączenia procesów politycznych z formami ich przestrzennego rozmieszczenia (przewidywanie typów wzorców zachowań na danym obszarze);
— przestrzenna interakcja (hipotezy o pojawianiu się określonych zjawisk);
— terytorialność i percepcja;
— koncepcje wyprowadzenia z ekonomii (koszty lokalizacji i korzyści, koncepcje regionu politycznego).
Zakresy problemowe:
— współistnienie systemów narodowych i politycznych;
— wewnętrzna organizacja przestrzenna państwa;
— zdolności egzystencjalne małych państw narodowych;
— płaszczyzna styku pomiędzy wielkimi międzynarodowymi ugrupowaniami gospodarczo‑politycznymi;
— zgrupowania państw i ich wewnętrzne napięcia;
— obszary konfliktów na świecie;
— parametry przestrzenne różnych państw w stosunku do grup mniejszości;
— stosunek ludzi do wielkich ideologii rozmieszczonych przestrzennie i przenikających się wzajemnie w poszczególnych krajach i w skali świata;
— problemy ochrony środowiska w polityce międzynarodowej;
— geografia karty praw człowieka.
Geografia polityczna: dyscyplina zajmująca się wzajemnym oddziaływaniem przestrzeni geograficznej i procesów politycznych; badanie zjawisk i systemów politycznych w kontekście przestrzennym. Geografia polityczna dąży do zinterpretowania mapy politycznej w teraźniejszości oraz przeszłości oraz do ujawnienia przestrzennych różnic i podobieństw o charakterze politycznym, do poznania specyfiki terytorialnego formowania się i rozwoju politycznego krajów oraz regionów. Przedmiotem badań jest obszar określony granicami i odznaczający się organizacją (przede wszystkim państwo).
2. Definicja państwa podzielonego
Podział państwa może przybrać dwojaką postać: należy rozróżnić rozczłonkowanie państwa, kiedy w miejsce państwa powstają nowe, od secesji części jego terytorium, kiedy nowe państwo powstaje na części starego, podczas gdy ono nadal istnieje i zachowuje swoją podmiotowość prawomiędzynarodową. Rozczłonkowanie państwa: podział Federacji Mali w rezultacie konfliktu między Senegalem i Sudanem Zachodnim wchodzącym w jej skład; podział Czechosłowacji. Secesja: rozpad Związku Radzieckiego (kolejne secesje), wystąpienie Singapuru z Federacji Malezji, oderwanie Bangladeszu od Pakistanu, Erytrei od Etiopii, Czarnogóry od Serbii.
3. Podział terenów morskich ?
TEMAT 7-8 !
4. Przyczyny przedmiotowe konfliktów
Kryterium przedmiotowe: przyczyny wojen.
a) Polityczne i terytorialne:
· Chęć zdobycia suwerenności lub wpływów na określonym terytorium. Strony: suwerenne państwa lub uczestnicy pozapaństwowi.
· Chęć narzucenia przez jedno państwo własnej woli innym państwom.
· Działania międzynarodowych zorganizowanych grup przestępczych.
b) Ekonomiczne:
· Chęć zdobycia wpływów gospodarczych za granicą.
· Ochrona interesów ekonomicznych obywateli za granicą.
· Chęć przejęcia kontroli nad bogactwami naturalnymi znajdującymi się poza państwem.
· Dążenie do zapewnienia dobrobytu kosztem innych uczestników.
· Zróżnicowane tempo i poziom rozwoju gospodarczego.
c) Militarne:
· Wyścig zbrojeń.
· Podejrzenia o posiadanie broni masowego rażenia przez grupy terrorystyczne.
d) Ideologiczne:
· Zimna wojna/dwublokowa rywalizacją
· Tło kulturowe, cywilizacyjne (religia).
· Migracje, niechęć asymilacji.
Thomas Homer-Dixon; 3 powody niedoboru zasobów środowiska naturalnego:
1. Wzrost populacji
2. Wyczerpywanie się zasobów naturalnych
3. Nierównomierna dystrybucja zasobów naturalnych
Wyliczył także 6 typów powstawania zjawisk sprzyjających powstawaniu konfliktów: efekt cieplarniany, dziura ozonowa, degradacja i wycinanie lasów, wyczerpywanie się zasobów wody i pogarszanie jej jakości, zmniejszenie zasobów rybnych.
Trzy rodzaje konfliktów: (1) konflikty międzypaństwowe powstające w związku z wyczerpywaniem się ilości zasobów naturalnych, które państwa chcą kontrolować; (2) konflikty między grupami społecznymi, zwłaszcza etnicznymi, powodowane migracjami ze względów ekologicznych; (3) konflikty wewnątrzpaństwowe, spowodowane niedoborem surowców naturalnych
5. Metody badawcze w geografii elekcyjnej
1. Behawioralny (jak się wyborcy zachowują, skąd czerpią wiedzę)
Zachowania wyborcze: udział w wyborach jako kandydat, głosowanie, absencja, aktywne zainteresowanie kampanią, pasywność.
Postawa polityczna zdeterminowana jest przez czynniki:
· Ekonomiczne
· Aksjologiczne (wartości)
· Strukturalne (wiek, wykształcenie, płeć, rasa)
2. Przestrzenno – strukturalny (korelacja wyników wyborów z cechami społecznymi populacji danego obszaru, określenie tzw. klimatu politycznego regionu)
1. Rozwój geografii politycznej w Polsce w okresie międzywojennym
Początki dyscypliny sięgają drugiej połowy XIX wieku; niechęć do geografii politycznej ze względu na brak granic państwa polskiego (rozbiory). Teoria „przejściowości” (W. Nałkowski): brak wyraźnych granic na wschodzie i zachodzie przyczyną utraty niepodległości Polski. Opozycyjna teoria „pomostowości” (E. Romer) między morzami oraz Wschodem i Zachodem, korzystna z punktu widzenia geopolitycznego.
Rozwój dyscypliny następuje w okresie międzywojennym; dorobek w postaci artykułów naukowych, opracowań publicystycznych i propagandowych (chęć zaznaczenia istnienia niepodległego państwa), pod silnym wpływem francuskim i niemieckim. Przez państwo rozumiano terytorium i jego ludność. Do głównych zainteresowań badaczy należą zagadnienia państwa, granic i położenia geograficznego, odnoszone bezpośrednio do terytorium Polski. Przez państwo rozumiano terytorium i jego ludność.
Badacze:
— Jerzy Loth: koncepcja państwa jako żywego organizmu, który aby trwać, musi się rozwijać; klasyfikacja państw z punktu widzenia zajmowanego obszaru, kształtu, położenia, struktury wewnętrznej i stanowiska mocarstwowego z określeniem ustroju politycznego;
— Jerzy Smoleński: badania nad prawami rządzącymi zespołami państwowymi i rolą państw w obrębie tych zespołów; uznanie wpływu środowiska geograficznego za niewystarczające do wyjaśnienia rozwoju państw, prymarna rola stosunków ekonomicznych w grupowaniu się państw w zespoły i ich rozwoju bądź upadku;
— Roman Umiastowski: badania nad granicami naturalnymi z punktu widzenia obronności; idealna granica wyraźnie zaznacza się w krajobrazie, umożliwia jednak kontakt z sąsiadami.
2. Państwo związkowe
Państwo związkowe (federacja) to państwo składające się z części posiadających pewną suwerenność (np. stanów, krajów, prowincji), o równych kompetencjach, silnie zdecentralizowanych, ale mających wspólne organy władzy (rząd).
Państwami federalnymi są: USA, Niemcy, Szwajcaria.
3. Co to jest demilitaryzacja
Demilitaryzacja to proces, który polega na pozbawieniu danego terytorium wojsk oraz wszelkich organizacji, instytucji, budynków, maszyn o charakterze militarnym. Przykładem obszaru zdemilitaryzowanego są Niemcy po I i II wojnie światowej.
4. Fenomenologiczna klasyfikacja granic
Twórcą fenomenologicznej klasyfikacji granic jest Bogs.
Podział granic:
a) fizyczne: biegną wzdłuż naturalnej rzeźby terenu;
b) geometryczne: mają postać linii prostych bądź wycinków koła, pokrywają się z równoleżnikami;
c) antropogeograficzne: wyznaczane w związku z działalnością człowieka, zasięgiem kultury i języka, granicami etnicznymi;
d) mieszane: będące połączeniem trzech powyższych rodzajów w wyniku kompromisu.
5. Euroazjatycka szachownica
Koncepcja geopolityczna wyrosła z koncepcji Heartlandu (Mackinder) i Rimlandu (Spykman), której autorem jest Zbigniew Brzeziński (rozwinięta w książce Wielka szachownica).
Według tej koncepcji Eurazja jest obszarem najistotniejszym z geopolitycznego punktu widzenia, ponieważ znajdują się tam 2 z 3 kluczowych globalnych regionów, żyje 75% ludności świata, wytwarza się 60% światowego PKB, a ponadto posiada ¾ światowych zasobów surowców energetycznych i stanowi wrota do Afryki i Australii.
O wpływy na tym obszarze — przyrównanym do szachownicy — walczą gracze o różnym statusie: USA jako jedyny globalny hegemon; aktywni globalni gracze, prowadzący zaangażowaną, wielowymiarową politykę (Francja, Niemcy, Rosja, Chiny, Indie); państwa nieaktywne na arenie międzynarodowej, ale ważne (Wielka Brytania, Japonia, Indonezja); sworznie: państwa krytycznie istotne ze względu na położenie oraz zasoby surowców (Ukraina, Azerbejdżan, Korea Południowa, Turcja, Iran).
Olivkova