Geografia polityczna - skrypt.doc

1.     Definicja geografii politycznej i jej zakres

Geografia polityczna: pojęcie szeroko definiowane, którego korzenie sięgają arystotelesowskiego modelu państwa doskonałego; podstawowe atrybuty: proces polityczny i przestrzeń.

Trzy zakresy tematyki:

1.) badanie obszarów politycznych;

2.) państwo;

3.) podejście behawioralne do procesów politycznych.

Termin „geografia polityczna”: pojawia się w XVIII w. w pracach francuskiego ekonomisty A. R. Turgota oraz u niemieckiego filozofa I. Kanta, który geografię polityczną uważał  za dyscyplinę zajmującą się badaniem zależności między poszczególnymi jednostkami politycznymi a ich fizycznogeograficznym zapleczem. W Polsce po raz pierwszy w książce K. Wyrwicza (1768).

Zainteresowania badaczy:

— problematyka nowo powstałych państwa niezależnych (procesy formowania się nowego państwa); próby określenia stopnia modernizacji państwa, rodzaju przepływu informacji, innowacji i dóbr;

— logika systemów politycznych dawniej istniejących; 

— prawidłowości systemów w wysoko rozwiniętych krajach przemysłowych.

Tematy badawcze:

— przestrzenne układy zjawisk politycznych występujące na danym obszarze;

— próby łączenia procesów politycznych z formami ich przestrzennego rozmieszczenia (przewidywanie typów wzorców zachowań na danym obszarze);

— przestrzenna interakcja (hipotezy o pojawianiu się określonych zjawisk);

— terytorialność i percepcja;

— koncepcje wyprowadzenia z ekonomii (koszty lokalizacji i korzyści, koncepcje regionu politycznego).

Zakresy problemowe:

— współistnienie systemów narodowych i politycznych;

— wewnętrzna organizacja przestrzenna państwa;

— zdolności egzystencjalne małych państw narodowych;

— płaszczyzna styku pomiędzy wielkimi międzynarodowymi ugrupowaniami gospodarczo‑politycznymi;

— zgrupowania państw i ich wewnętrzne napięcia;

— obszary konfliktów na świecie;

— parametry przestrzenne różnych państw w stosunku do grup mniejszości;

— stosunek ludzi do wielkich ideologii rozmieszczonych przestrzennie i przenikających się wzajemnie w poszczególnych krajach i w skali świata;

— problemy ochrony środowiska w polityce międzynarodowej;

— geografia karty praw człowieka.

Geografia polityczna: dyscyplina zajmująca się wzajemnym oddziaływaniem przestrzeni geograficznej i procesów politycznych; badanie zjawisk i systemów politycznych w kontekście przestrzennym. Geografia polityczna dąży do zinterpretowania mapy politycznej w teraźniejszości oraz przeszłości oraz do ujawnienia przestrzennych różnic i podobieństw o charakterze politycznym, do poznania specyfiki terytorialnego formowania się i rozwoju politycznego krajów oraz regionów. Przedmiotem badań jest obszar określony granicami i odznaczający się organizacją  (przede wszystkim państwo).

2.     Definicja państwa podzielonego

              Podział państwa może przybrać dwojaką postać: należy rozróżnić rozczłonkowanie państwa, kiedy w miejsce państwa powstają nowe, od secesji części jego terytorium, kiedy nowe państwo powstaje na części starego, podczas gdy ono nadal istnieje i zachowuje swoją podmiotowość prawomiędzynarodową. Rozczłonkowanie państwa:  podział Federacji Mali w rezultacie konfliktu między Senegalem i Sudanem Zachodnim wchodzącym w jej skład; podział Czechosłowacji. Secesja: rozpad Związku Radzieckiego (kolejne secesje), wystąpienie Singapuru z Federacji Malezji, oderwanie Bangladeszu od Pakistanu, Erytrei od Etiopii, Czarnogóry od Serbii.

3.     Podział terenów morskich ?

TEMAT 7-8 !

4.     Przyczyny przedmiotowe konfliktów

Kryterium przedmiotowe: przyczyny wojen.

a) Polityczne i terytorialne:

·      Chęć zdobycia suwerenności lub wpływów na określonym terytorium. Strony: suwerenne państwa lub uczestnicy pozapaństwowi.

·      Chęć narzucenia przez jedno państwo własnej woli innym państwom.

·      Działania międzynarodowych zorganizowanych grup przestępczych.

b) Ekonomiczne:

·      Chęć zdobycia wpływów gospodarczych za granicą.

·      Ochrona interesów ekonomicznych obywateli za granicą.

·      Chęć przejęcia kontroli nad bogactwami naturalnymi znajdującymi się poza państwem.

·      Dążenie do zapewnienia dobrobytu kosztem innych uczestników.

·      Zróżnicowane tempo i poziom rozwoju gospodarczego.

c) Militarne:

·      Wyścig zbrojeń.

·      Podejrzenia o posiadanie broni masowego rażenia przez grupy terrorystyczne.

d) Ideologiczne:

·      Zimna wojna/dwublokowa rywalizacją

·      Tło kulturowe, cywilizacyjne (religia).

·      Migracje, niechęć asymilacji.

Thomas Homer-Dixon; 3 powody niedoboru zasobów środowiska naturalnego:

1.    Wzrost populacji

2.    Wyczerpywanie się zasobów naturalnych

3.    Nierównomierna dystrybucja zasobów naturalnych

Wyliczył także 6 typów powstawania zjawisk sprzyjających powstawaniu konfliktów: efekt cieplarniany, dziura ozonowa, degradacja i wycinanie lasów, wyczerpywanie się zasobów wody i pogarszanie jej jakości, zmniejszenie zasobów rybnych.

Trzy rodzaje konfliktów: (1) konflikty międzypaństwowe powstające w związku z wyczerpywaniem się ilości zasobów naturalnych, które państwa chcą kontrolować; (2) konflikty między grupami społecznymi, zwłaszcza etnicznymi, powodowane migracjami ze względów ekologicznych; (3) konflikty wewnątrzpaństwowe, spowodowane niedoborem surowców naturalnych

5.     Metody badawcze w geografii elekcyjnej

1.    Behawioralny (jak się wyborcy zachowują, skąd czerpią wiedzę)

Zachowania wyborcze: udział w wyborach jako kandydat, głosowanie, absencja, aktywne zainteresowanie kampanią, pasywność.

Postawa polityczna zdeterminowana jest przez czynniki:

·      Ekonomiczne

·      Aksjologiczne (wartości)

·      Strukturalne (wiek, wykształcenie, płeć, rasa)

2.    Przestrzenno – strukturalny (korelacja wyników wyborów z cechami społecznymi populacji danego obszaru, określenie tzw. klimatu politycznego regionu)

1.  
Rozwój geografii politycznej w Polsce w okresie międzywojennym

Początki dyscypliny sięgają drugiej połowy XIX wieku; niechęć do geografii politycznej ze względu na brak granic państwa polskiego (rozbiory). Teoria „przejściowości” (W. Nałkowski): brak wyraźnych granic na wschodzie i zachodzie przyczyną utraty niepodległości Polski. Opozycyjna teoria  „pomostowości” (E. Romer) między morzami oraz Wschodem i Zachodem, korzystna z punktu widzenia geopolitycznego.

Rozwój dyscypliny następuje w okresie międzywojennym; dorobek w postaci artykułów naukowych, opracowań publicystycznych i propagandowych (chęć zaznaczenia istnienia niepodległego państwa), pod silnym wpływem francuskim i niemieckim. Przez państwo rozumiano terytorium i jego ludność. Do głównych zainteresowań badaczy należą zagadnienia państwa, granic i położenia geograficznego, odnoszone bezpośrednio do terytorium Polski. Przez państwo rozumiano terytorium i jego ludność.

Badacze:

— Jerzy Loth: koncepcja państwa jako żywego organizmu, który aby trwać, musi się rozwijać; klasyfikacja państw z punktu widzenia zajmowanego obszaru, kształtu, położenia, struktury wewnętrznej i stanowiska mocarstwowego z określeniem ustroju politycznego;

— Jerzy Smoleński: badania nad prawami rządzącymi zespołami państwowymi i rolą państw w obrębie tych zespołów; uznanie wpływu środowiska geograficznego za niewystarczające do wyjaśnienia rozwoju państw, prymarna rola stosunków ekonomicznych w grupowaniu się państw w zespoły i ich rozwoju bądź upadku;

— Roman Umiastowski: badania nad granicami naturalnymi z punktu widzenia obronności; idealna granica wyraźnie zaznacza się w krajobrazie, umożliwia jednak kontakt z sąsiadami.

2.   Państwo związkowe

Państwo związkowe (federacja) to państwo składające się z części posiadających pewną suwerenność (np. stanów, krajów, prowincji), o równych kompetencjach, silnie zdecentralizowanych, ale mających wspólne organy władzy (rząd).

Państwami federalnymi są: USA, Niemcy, Szwajcaria.

3.     Co to jest demilitaryzacja

Demilitaryzacja to proces, który polega na pozbawieniu danego terytorium wojsk oraz wszelkich organizacji, instytucji, budynków, maszyn o charakterze militarnym. Przykładem obszaru zdemilitaryzowanego są Niemcy po I i II wojnie światowej.

4.     Fenomenologiczna klasyfikacja granic

Twórcą fenomenologicznej klasyfikacji granic jest Bogs.

Podział granic:

a) fizyczne: biegną wzdłuż naturalnej rzeźby terenu;

b) geometryczne: mają postać linii prostych bądź wycinków koła, pokrywają się z równoleżnikami;

c) antropogeograficzne: wyznaczane w związku z działalnością człowieka, zasięgiem kultury i języka, granicami etnicznymi;

d) mieszane: będące połączeniem trzech powyższych rodzajów w wyniku kompromisu.

5.     Euroazjatycka szachownica

Koncepcja geopolityczna wyrosła z koncepcji Heartlandu (Mackinder) i Rimlandu (Spykman), której autorem jest Zbigniew Brzeziński (rozwinięta w książce Wielka szachownica).

Według tej koncepcji Eurazja jest obszarem najistotniejszym z geopolitycznego punktu widzenia, ponieważ znajdują się tam 2 z 3 kluczowych globalnych regionów, żyje 75% ludności świata, wytwarza się 60% światowego PKB, a ponadto posiada ¾ światowych zasobów surowców energetycznych i stanowi wrota do Afryki i Australii.

O wpływy na tym obszarze — przyrównanym do szachownicy — walczą gracze o różnym statusie: USA jako jedyny globalny hegemon; aktywni globalni gracze, prowadzący zaangażowaną, wielowymiarową politykę (Francja, Niemcy, Rosja, Chiny, Indie); państwa nieaktywne na arenie międzynarodowej, ale ważne (Wielka Brytania, Japonia, Indonezja); sworznie: państwa krytycznie istotne ze względu na położenie oraz zasoby surowców (Ukraina, Azerbejdżan, Korea Południowa, Turcja, Iran).