"ID";"Tekst" 1;"Kiedy na prze�omie X i IX tysi�clecia p.n.e. z obszar�w Europy P�nocnej ust�powa� lodowiec, na Bliskim Wschodzie dosz�o do ocieplenia klimatu, co zapocz�tkowa�o proces osuszania, a nast�pnie wylesiania teren�w dzisiejszej Syrii i Palestyny. Na tych obszarach powsta� step poro�ni�ty w du�ej mierze dzikimi zbo�ami, zw�aszcza pszenic� p�askorurkowat� i j�czmieniem. Zmieni� si� r�wnie� sk�ad fauny, gdy� wi�ksza zwierzyna, jak jelenie, daniele czy drapie�niki, przenios�a si� w bardziej g�rzyste okolice, gdzie nadal kr�lowa�y lasy d�bowo-cedrowe. Mieszka�cy Bliskiego Wschodu, kt�rzy dot�d zajmowali si� wy��cznie �owiectwem i zbieraniem dziko rosn�cych owoc�w i pistacji, zacz�li coraz cz�ciej zak�ada� czasowe obozowiska na terasach rzek, zw�aszcza po�o�onych nieopodal wyj�� z jaski� czy naturalnych schronisk skalnych." 2;"Na terenie dzisiejszego Izraela w Wadi an-Natuf archeolodzy odkryli wiele stanowisk osadniczych, zamieszkanych w X i IX tysi�cleciu p.n.e. Cho� ludno�� tej kultury, nazwanej natufsk� lub natufijsk�, tkwi�a jeszcze mocno w obyczajowo�ci osadniczo-gospodarczej mezolitu (�rodkowej epoki kamienia), wiele fakt�w wskazuje na to, �e to w�a�nie Natufijczycy rozpocz�li przyspieszony marsz ku osiad�ej cywilizacji. Podobnie jak ich przodkowie, zamieszkiwali przede wszystkim jaskinie i nadaj�ce si� do schronienia za�omy skalne, polowali na jelenie, gazele i dzikie ptactwo. Opr�cz tego jednak coraz cz�ciej zaczynali wykorzystywa� dzikie odmiany pszenicy i j�czmienia do wytwarzania �ywno�ci i wznosi� sta�e obozowiska poza obr�bem jaski� na terasach rzecznych czy nawet na otwartym stepie. Przed wej�ciem do jaskini El-Uad, znajduj�cej si� na izraelskim wybrze�u, terasa rzeczna zosta�a przez jej mieszka�c�w �wiadomie zniwelowana, a nast�pnie otoczona kamiennym ogrodzeniem, kt�re mog�o uchodzi� za najbardziej prymitywn� form� muru. Jego s�aba konstrukcja wskazuje na to, �e g��wn� funkcj� tego ogrodzenia by�a os�ona od wiatru, kt�ry jesieni� musia� dawa� si� we znaki przebywaj�cym na zewn�trz jaskini ludziom. W Ain Mallaha w p�nocnym Izraelu odnaleziono �lady kolistych ziemianek wy�o�onych w �rodku pojedynczym rz�dem lu�nych kamieni. W chacie znajdowa�o si� palenisko, mo�dzierz, a tak�e liczne kamienne t�uczki i rozcieracze s�u��ce prawdopodobnie do przygotowywania m�ki z dziko rosn�cego zbo�a. Mieszka�cy osady ch�tnie pos�ugiwali si� ko�cianym sierpem zaopatrzonym w kamienne i obsydianowe zbrojniki, �wietnie nadaj�cym si� do ��cia. Nieopodal chat natufijczyk�w znajdowa�y si� jamy grobowe, w kt�rych sk�adano zmar�ych w pozycji bardzo skurczonej. Zmarli otrzymywali liczne dary w postaci naszyjnik�w, bransolet lub przybra� g�owy wykonanych z kamiennych i ko�cianych paciork�w b�d� muszli. Natufijczycy pozostawili po sobie tak�e przedmioty o charakterze artystycznym. Znaleziona w Umm ez Zueitina wapienna figurka le��cego jelenia �wiadczy o du�ej umiej�tno�ci oddawania realistycznych detali. Dotyczy to zreszt� wszystkich przedstawie� zoomorficznych kultury natufskiej. Kultura natufska obj�a swym zasi�giem obszary dzisiejszej Syrii i Palestyny, wyprzedzaj�c pod wzgl�dem poziomu cywilizacyjnego s�siedni� Anatoli� i Mezopotami�. Oko�o roku 8300 p.n.e. daje si� zaobserwowa� spadek aktywno�ci ludno�ci natufskiej. Wiele osad zosta�o w�wczas porzuconych, a sk�pa liczba odnalezionych kamiennych narz�dzi �wiadczy o powa�nym kryzysie, jaki dotkn�� natufijczyk�w. Prawdopodobnie przyczyn� takiej sytuacji by�a rabunkowa eksploatacja �rodowiska naturalnego w warunkach stale pogarszaj�cego si� klimatu, kt�ry z wolna zaczyna� przypomina� wsp�czesny podzwrotnikowy klimat suchy. Pomimo to licznie odnalezione jamowe groby szkieletowe �wiadcz� o pewnym wzro�cie liczby ludno�ci, kt�ry prawdopodobnie umo�liwi� dalszy post�p cywilizacyjny Bliskiego Wschodu." 3;"Od ko�ca IX tysi�clecia p.n.e. nast�powa� szybki rozw�j osadnictwa na obszarach ca�ego Bliskiego Wschodu i Anatolii. Coraz cz�ciej pojawia�y si� osady sta�e sk�adaj�ce si� z kolistych chat, umacnianych przy podstawie kamiennym kr�giem. Jednym z najciekawszych miejsc jest Jerycho, tajemnicze miasto po�o�one 276 metr�w poni�ej poziomu morza, w dolinie rzeki Jordan. Na terenie Jerycha odkryto najstarsze kamienne umocnienia miejskie. Odnalezione mury zachowa�y si� gdzieniegdzie do wysoko�ci 5 metr�w, kamienna wie�a za�, zaopatrzona w schody prowadz�ce na jej szczyt, ma jeszcze dzisiaj przesz�o 9 metr�w wysoko�ci. Najbardziej interesuj�cy wydaje si� jednak fakt, �e grubo�� muru wynosi�a prawie 3 metry, a u jego podn�a przebiega�a do�� g��boka fosa, co jednoznacznie wskazywa�o na obronny charakter konstrukcji. Sama osada zajmowa�a prawie 4 hektary powierzchni, a jej zabudowa sk�ada�a si� z kolistych jedno- lub dwuizbowych chat wykonanych z p�asko-wypuk�ej ceg�y mu�owej. Mieszka�cy Jerycha chowali zmar�ych w jamach metrowej g��boko�ci pod pod�ogami dom�w lub w obr�bie ulic. Nieco p�niej na obszarze Bliskiego Wschodu pojawi�y si� chaty wieloizbowe prostok�tnego kszta�tu wznoszone nie tylko z ceg�y mu�owej, ale tak�e z wapiennych blok�w, znacznej niekiedy grubo�ci. W domach tych najwa�niejsz� rol� odgrywa� piec chlebowy i liczne komory zasobowe, przeznaczone do gromadzenia nadwy�ek �ywno�ci. Rozmach, z jakim wznoszono wczesnoneolityczne osady, wskazuje na mo�liwo�� istnienia ju� wtedy jakiego� o�rodka w�adzy, kt�ry kierowa�by tak wielkimi przedsi�wzi�ciami budowlanymi." 4;"W VII tysi�cleciu p.n.e. dosz�o do istotnych przemian gospodarczych na Bliskim Wschodzie. Podstawowym zaj�ciem ludno�ci sta�a si� uprawa zb�, g��wnie ""udomowionych"" odmian pszenicy i j�czmienia. Jednocze�nie pr�bowano hodowa� zwierz�ta, g��wnie kozy, owce i �winie. Prawdopodobnie pocz�tkowo utrzymywano w niewoli dzikie stada przeznaczone na rze�, a dopiero pod koniec VII tysi�clecia p.n.e. rozpocz�to �wiadom� dzia�alno�� hodowlan�. Ci�gle jednak wa�nym �r�d�em zdobywania pokarmu by�o my�listwo i rybo��wstwo. Odnajdujemy wyra�ne �lady neolitycznego systemu wierze� z tego okresu. Zmar�ych nadal chowa si� w jamach grobowych umieszczanych w obr�bie osad, a nawet pod pod�ogami chat, pojawi� si� natomiast specyficzny rodzaj rytua�u, polegaj�cy na od��czaniu czaszek od szkielet�w. Czaszki te sk�adano w osobnych jamach b�d� umieszczano w domach w miejscach specjalnie przeznaczonych do tego celu. W wielu wypadkach pokrywano je gipsem, aby wiernie odda� rysy twarzy zmar�ego. Oczodo�y tak wymodelowanego wizerunku wype�niano muszlami, w�osy i zarost za� domalowywano. Wykonywano tak�e liczne figurki zwierz�ce i ludzkie, przede wszystkim kobiece, coraz cz�ciej z gliny. Mo�na przypuszcza�, �e upowszechnieniu rolnictwa towarzyszy�y rytua�y p�odno�ci, kt�rych kulminacj� by� kult Wielkiej Matki i p�niejsze cykle mitologiczne, popularne w czasach historycznych. Mniej wi�cej na pocz�tku VII tysi�clecia p.n.e. pojawi�y si� pierwsze naczynia gliniane b�d�ce pr�b� na�ladowania wcze�niejszych naczy� kamiennych. Pocz�tkowo prawdopodobnie suszono je na s�o�cu, szybko jednak opanowano technik� wypalania gliny. By� mo�e, obserwacja wypalanych w ogniu figurek nasun�a bliskowschodnim wytw�rcom pomys� zastosowania tej techniki do produkcji naczy�. Pierwotne imitacje kamiennych mis zosta�y w kr�tkim czasie zast�pione przez formy wymy�lniejsze, jak p�kate dzbany, p�askodenne czarki czy misy o pionowo �ci�tych wylewach. Niemal od pocz�tku produkcji ceramicznej prehistoryczni arty�ci na Bliskim Wschodzie u�ywali do barwienia swoich wyrob�w barwnik�w mineralnych. Cech� charakterystyczn� ich naczy� jest zdobi�cy je geometryczny lub zoomorficzny ciemny wz�r skontrastowany z jasnym t�em. Ceramik� wykonywano wtedy r�cznie, a jedynie d�ugotrwa�e, uporczywe wyg�adzanie �cianek nadawa�o naczyniu pi�kny, regularny kszta�t." 5;"Do niezwykle ciekawych osad z tego okresu nale�y zachowana w doskona�ym stanie �atal H�y�k w po�udniowej Anatolii. Ludno�� tej osady ho�dowa�a do�� oryginalnym upodobaniom architektonicznym, �atal H�y�k bowiem w og�le nie mia�o ulic. Domy wznoszono �ci�le jeden przy drugim, a wej�cia do nich znajdowa�y si� na dachu. Ca�a komunikacja w obr�bie osady odbywa�a si� po dachach dom�w, przy czym, aby ""u�atwi� sobie"" �ycie, mieszka�cy osady powszechnie u�ywali drewnianych drabinek. Jedynymi prze�witami w ciasnej zabudowie by�y dziedzi�ce powsta�e na miejscach zburzonych dom�w. Nale�a�y jednak do rzadko�ci, gdy� najcz�ciej na miejscu zniszczonego domu natychmiast wznoszono nast�pny. Najbardziej niezwyk�� cech� �atal H�y�k stanowi�y znajduj�ce si� w jego obr�bie liczne sanktuaria - z regu�y wi�ksze budynki, kt�rych �ciany by�y pokryte misternymi dekoracjami malarskimi wyobra�aj�cymi dzikie zwierz�ta. W jednym z sanktuari�w znajduje si� fresk przedstawiaj�cy s�py ko�uj�ce nad cia�ami zmar�ych. Malowid�o to niew�tpliwie nawi�zuje do specyficznego obrz�dku grzebalnego, kt�ry polega� na tym, �e cia�o zmar�ego pozostawiano na pewien czas i dopiero p�niej chowano sam szkielet." 6;"W VI tysi�cleciu p.n.e. w Anatolii zdarza�o si�, �e skuwano na zimno kawa�ki samorodnej miedzi. Powsta�e w ten spos�b szpile nale�� jednak�e do rzadko�ci i trudno m�wi� o pocz�tkach metalurgii. Chodzi�o raczej o zaspokojenie ciekawo�ci wytw�rcy, kt�ry pragn�� si� zmierzy� z dziwnym, nie znanym dot�d materia�em nadaj�cym si� do obr�bki. W tym czasie, gdy na Bliskim Wschodzie rolnictwo i garncarstwo staj� si� proz� �ycia jego mieszka�c�w, kultury neolityczne zaczynaj� rozprzestrzenia� si� na europejskie obszary basenu Morza �r�dziemnego, a stamt�d do Europy �rodkowej. Od po�owy VI tysi�clecia p.n.e. w ca�ej �rodkowej Europie pojawia�a si� ludno�� nale��ca do wsp�lnego neolitycznego kr�gu kulturowego, okre�lanego od najwa�niejszych stanowisk archeologicznych mianem Stareevo-K�r�s-Keremikowce. Ludno�� tych kultur zamieszkiwa�a przede wszystkim obszary le��ce w s�siedztwie rzek i strumieni, wznosi�a osady sk�adaj�ce si� z drewnianych prostok�tnych domostw o konstrukcji s�upowej i pod�ogach wylepianych glin�. Do�� cz�sto zamiast drewnianych dom�w ludno...
JuRiWlO