szczepienia.doc

Opracowanie: prof. dr hab. med. Maria Korzon
Klinika Pediatrii, Gastroenterologii i Onkologii Dziecięcej
Instytutu Pediatrii AM w Gdańsku

SZCZEPIENIA OCHRONNE DZIECI

·         O czym należy pamiętać?

·         Uproszczony kalendarz szczepień u dzieci

Od zastosowania pierwszej szczepionki przeciwko ospie prawdziwej przez Jennera minęło już 200 lat. Od tego czasu zaczęto produkować różnego rodzaju szczepionki przeciw rozmaitym patogenom. W ostatnich latach obserwujemy wręcz ekspansję pojawiających się coraz to nowych, doskonalszych szczepionek, których konstrukcja opiera się na bardzo nowoczesnych technikach, z inżynierią genetyczną włącznie.
Szczepienia są najsilniejszym orężem w zapobieganiu i zwalczaniu chorób zakaźnych na świecie. Przyczyniły się one do wykorzenienia niektórych chorób, takich jak ospa prawdziwa czy choroba Heinego-Medina, które jeszcze nie tak dawno powodowały śmierć lub kalectwo wielu osób.
Posługiwanie się szczepieniami w walce z chorobami zakaźnymi wymaga znajomości pewnych zasad. Stworzona została specjalna dziedzina wiedzy - wakcynologia.
W chwili obecnej dysponujemy wieloma szczepionkami, które stosujemy u dzieci już od chwili urodzenia wg tzw. "Kalendarza szczepień" lub podajemy je doraźnie w przypadku istniejącego zagrożenia. Szczepionki są antygenami podawanymi człowiekowi w sposób zamierzony, aby pobudzić jego reaktywność immunologiczną. Ostatecznym celem jest wytworzenie w organizmie przeciwciał, oraz zainicjowanie tzw. pamięci immunologicznej.
Wprowadzony do organizmu człowieka antygen zawarty w szczepionce powoduje powstawanie przeciwciał tylko dla niego swoistych, stąd wynika konieczność odbycia wielu szczepień, aby zdobyć odporność przeciwko wielu różnym chorobom zakaźnym. Małe dziecko do 4-6 miesiąca życia jest zabezpieczone przed niektórymi chorobami, ponieważ otrzymuje "gotowe" przeciwciała od matki tzw. "odporność bierna". Takimi chorobami są np. błonica, tężec, odra, choroba Heinego-Medina. Po 6 miesiącach przeciwciała te giną i dziecko może zostać zakażone.
Nie ma natomiast odporności biernej na koklusz (krztusiec) oraz gruźlicę - dlatego szczepienia te muszą być wykonane tuż po urodzeniu.
Szczepienia są preparatami pochodzenia bakteryjnego lub wirusowego. Mają one zdolność powodowania odporności, natomiast są pozbawione zdolności wywoływania choroby.

·         Najlepsze zdolności wywoływania odporności mają szczepionki przygotowane z żywych, osłabionych szczepów drobnoustrojów (tzw. szczepionki atenuowane).

·         Innym rodzajem szczepionki są szczepionki z drobnoustrojów zabitych (szczepionki inaktywowane).

·         Znamy też szczepionki, które są wyizolowanym (dzięki zastosowaniu inżynierii genetycznej) materiałem genetycznym (szczepionki przeciw zapaleniu wątroby typu B).

·         Szczepionka może też być toksyną pozbawioną swojego toksycznego działania (anatoksyną).

Szczepionki mogą zawierać tylko jeden antygen (szczep bakteryjny lub wirusowy). Zapobiegają wówczas tylko jednej chorobie zakaźnej.
Znane są również szczepionki mieszane (skojarzone), gdy podajemy naraz kilka antygenów. Pozwalają one uzyskać odporność na kilka chorób zakaźnych jednocześnie. Szczepionki możemy podawać doustnie, domięśniowo lub podskórnie.
Szczepienia ochronne u dzieci są realizowane wg tzw. "Kalendarza szczepień". Wszystkie szczepienia, które tam się znajdują, są obowiązkowe i bezpłatne. Dziecko jest szczepione w swojej Rejonowej Przychodni i o wykonanie tych szczepień ma obowiązek zadbać matka i lekarz rodzinny. W każdej Przychodni znajduje się przeszkolona pielęgniarka i gabinet szczepień.


O czym należy pamiętać?

1.       Nie zaszczepienie dziecka jest narażaniem go na zachorowanie na chorobę zakaźną oraz na jej powikłania.

2.       Przed każdym szczepieniem dziecko musi obejrzeć lekarz aby stwierdzić, czy jest ono zdrowe.

3.       Nie szczepimy dzieci, które aktualnie mają jakąkolwiek infekcję.

4.       Między kolejnymi szczepieniami musi być zachowany stosowny odstęp, który określa lekarz pediatra.

5.       Dzieci, które z jakichkolwiek przyczyn nie mogły być systematycznie szczepione w pierwszym roku życia mają stworzony tzw. "Indywidualny kalendarz szczepień" przez swojego lekarza.

6.       Oprócz infekcji istnieją choroby (zwłaszcza przewlekłe), które są przeciwwskazaniem do szczepienia. W takim wypadku o "zwolnieniu ze szczepienia", czasowym lub całkowitym orzeka lekarz prowadzący, często po zasięgnięciu konsultacji w Wojewódzkiej Poradni Szczepień.

7.       Trzeba zdawać sobie sprawę, że niedopełnienie obowiązku szczepienia swojego dziecka jest przekroczeniem podstawowego obowiązku: zadbania o jego zdrowie.

8.       Po szczepieniu najczęściej nie ma większych odczynów, niekiedy dziecko może mieć na drugi czy trzeci dzień po szczepieniu podwyższoną temperaturę, obrzęk w okolicy podania szczepionki, niechęć do jedzenia czy wolniejszy stolec. Można podać wówczas Paracetamol, który działa przeciwgorączkowo i przeciwbólowo. W przypadku niepokojących matkę objawów (niezwykle rzadkich) należy zaraz pokazać dziecko lekarzowi.

Szczepienia, które nie znajdują się w obowiązkowym Kalendarzu szczepień są możliwe do zrealizowania po wykupieniu szczepionki i konsultacji z lekarzem. Proponowane są obecnie takie szczepionki jak: szczepionka przeciwko bakterii Hemofilus influenzae typu B (powodująca u dzieci zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), skojarzona szczepionka przeciw różyczce, śwince i odrze, przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu.
Coraz bardziej rozpowszechnione są szczepienia przeciwko grypie. W odróżnieniu od innych szczepień, szczepienia te muszą być powtarzane co rok, dlatego u dzieci nie są jeszcze szeroko stosowane w naszym kraju. Ogromnym osiągnięciem jest wprowadzenie do Kalendarza szczepień dzieci szczepionki przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (tzw. żółtaczka wszczepienna). Od kilku lat prowadzone szczepienia już przyczyniły się do spadku w polskim społeczeństwie zachorowań na tą groźną chorobę.
Każdy kto musi być poddany jakiejkolwiek interwencji chirurgicznej powinien zadbać o swoje uodpornienie przeciwko wirusowi Hepatitis B (zapalenie wątroby wszczepienne). Jeżeli było wykonane szczepienie (3-krotnie) - można sobie określić poziom przeciwciał w surowicy (Stacje Sanepid) i upewnić się czy jest on wystarczający do obrony w wypadku zakażenia. Przy planowanych zabiegach operacyjnych takiego szczepienia można dokonać bezpłatnie na podstawie zlecenia swojego chirurga.
Jeżeli zabieg operacyjny jest w trybie nagłym, a szczepienie nie było wykonane, można w aptece kupić preparat (np. Hepatect) zawierający "gotowe" przeciwciała przeciwko wirusowi i poprosić o podanie dożylne przed zabiegiem operacyjnym lub tuż po nim.
Ostatnio prowadzone i propagowane szczepienia przeciw grypie budzą duże zainteresowanie w społeczeństwie. Szczepienie to jest odpłatne, szczepionkę trzeba sobie kupić. Nie wolno samemu aplikować sobie szczepienia i przed tym należy skontaktować się ze swoim lekarzem. Koniecznie powinni szczepić się ludzie po 65 roku życia, u których grypa z racji niedostatecznej odporności może przebiegać szczególnie ciężko i dawać powikłania. Należy pamiętać, że przeciw grypie szczepić się należy we wrześniu - październiku każdego roku ze względu na zmienność szczepów wirusa.