POLITOLOGIA

WYKŁAD I

WYBRANE KONCEPCJE EWOLUCJI POLITYCZNEJ I SPOŁECZNEJ

Teoria Elliotta

¨      progresywna struktura rozwoju

Teoria Tofflera

¨      pierwsza fala – cywilizacja agrarna

-          oparta na ziemi

-          struktura społeczna: koterie arystokratyczne (M.Weber) , kultura parafialna

-          ustrój: monarchia absolutna

              ustrój – sposób politycznej organizacji życia

-          na wzrost podmiotowości politycznej i świadomości społecznej wpłynęły: reformacja (jako proces przełamujący monopol w sferze wartości), rewolucje narodowe – francuska i angielska (w ich konsekwencji społeczeństwo zostało podzielone na liberałów i konserwatystów), rewolucja przemysłowa (konsekwencje tej rewolucji)

podmiotowość polityczna – zdolność do czynności politycznych

świadomość społeczna – zdolność pewnej abstrakcyjnej refleksji na płaszczyźnie społecznej

¨      druga fala – cywilizacja industrialna

-          już nie ziemia a kapitał jest podstawowym czynnikiem partycypowania ekonomicznego

-          struktura społeczna: model klasowy (każda warstwa posiada swoją elitę – kluby polityczne), kultura parafialna zmienia się w poddańczą

-          ustrój: monarchie zmieniają się na konstytucyjne (niektóre na ustroje republikańskie)

-          gwałtowny wzrost podmiotowości politycznej konsekwencją upowszechnienia prawa wyborczego

¨      trzecia fala – cywilizacja informacyjna

-          nie ziemia, nie kapitał a informacja (nie liczy się wielość źródeł informacji, najbardziej istotne jest mieć możliwość tworzenia informacji i dotarcie z nią do wysublimowanej grupy odbiorców)

-          struktura społeczna: pojęcie demokracji mniejszości, teoria cyrkulacji elit politycznych, zasada systemu przedstawicielskiego, partie polityczne – kultura polityczna partycypacyjna

-          ustrój: demokracja policyjna? (przykładem Hongkong, Singapur)

legitymacja polityczna – prawomocność (albo się ją posiada albo nie, nabywa się ją w procesie legitymizacji politycznej)

legitymizacja polityczna – uprawomocnienie (trzy rodzaje legitymizacji: społeczna, charyzmatyczna, instytucjonalna)

przywództwo – ma charakter podmiotowy (trzy rodzaje przywództwa: autorytarne, charyzmatyczne, legalne)

władza – ma charakter przedmiotowy (instytucjonalny)

Teoria Huntingtona

¨      wyznacza warunki mówiące o fali demokratyzacji

-          gospodarka wolnorynkowa

-          posadanie pluralistycznego systemu partyjnego

-          zamożność społeczeństwa

Teoria Maira

¨      demokratyzacja po I wojnie światowej

¨      demokratyzacja po II wojnie światowej

¨      demokratyzacja w latach 70. w Hiszpanii, Portugalii, Grecji

¨      demokratyzacja w państwach postkomunistycznych (Europa środkowa i wschodnia)

majorytaryzm – silnie skonfliktowane społeczeństwo

konsensualizm – wzorzec współpracy (przeciwieństwo majorytaryzmu)

Teoria Kitschelta

¨      polaryzacja polityczna albo dystans ideologiczny

¨      na scenie politycznej mamy skrajną lewicę i skrajną prawicę a pomiędzy nimi wiele partii „trochę” lewicowych i „trochę” prawicowych

¨      poglądy lewicy i prawicy

-          lewica: liberalizm społeczny, interwencjonizm państwa w sferze gospodarki

-          prawica: konserwatyzm społeczny, liberalizm ekonomiczny

¨      obecnie zmiana w poglądach lewicy i prawicy

-          lewica: liberalizm społeczny, liberalizm ekonomiczny

-          prawica: konserwatyzm społeczny, liberalizm ekonomiczny

typy polaryzacji: dośrodkowa (zmniejszająca dystans ideologiczny), odśrodkowa (zwiększająca dystans ideologiczny)

Teoria Fukuyamy

¨      wielki wstrząs, który kończy rewolucja konserwatywna

¨      polaryzacja opisowa

WYKŁAD II

DEMOKRACJA A SYSTEMY PARTYJNE

Demokracja – mówimy o niej gdy istnieją:

¨      element polityczno-gospodarczy, polityczno-ekonomiczny – ustrój ekonomiczny, ustrój gospodarczy państwa (wolny rynek)

¨      system partyjny (w znaczeniu przedmiotowym – system polityczny a system partyjny; i w znaczeniu podmiotowym – kiedy będzie tworzony przez partie polityczne)

Modele demokracji:

¨      teoretyczne:

-          madisonowski

-          decyzyjny

¨      emipiryczne:

-          majorytarny

-          konsensualny

Model madisonowski

¨      oparty na klasycznym monteskiuszowskim trójpodziale władzy

¨      interesują nas relacje pomiędzy tymi trzema typami władzy

-          władza ustawodawcza (nazywana też ustrojodawczą) – najczęściej parlament (jednoizbowy lub dwuizbowy)

              bikameralizm – dwuizbowość

-          władza wykonawcza – możemy mówić o jej jednorodności (charakterystyczna dla systemów o silnej władzy wykonawczej - systemy prezydenckie, semiprezydenckie) lub wieloistości (charakterystyczna dla systemów o dwóch instytucjach władzy wykonawczej, np. w Polsce prezydent i rada ministrów)

-          władza sądownicza – oczywiście sądy ale też trybunały

¨      model teoretyczny gdyż:

-          istnieją instytucje, których nie da się zakwalifikować do żadnej z tych trzech władz

-          władze te teoretycznie powinny być niezależne od siebie a w rzeczywistości tak nie jest (chociażby minister sprawiedliwości, który jest równocześnie nie dość że prokuratorem generalnym to jeszcze członkiem rządu)

-          w systemie społeczeństwa obywatelskiego nie da się zapewnić niezależności władzy sądowniczej (przykładem media, które coraz częściej wydają wyroki)

¨      w praktyce odejście od trójpodziału władzy bywa nazywane systemem naczelnych organów administracji publicznej; system ten składa się z:

-          instytucji ustawodawczych (Sejm i Senat) i ustrojodawczych (Zgromadzenie Narodowe)

-          instytucji rządowych (w Polsce – Rada Ministrów, prezydent)

-          instytucji administracyjnych

-          sądów, trybunałów, instytucji kontrolnych (takich jak NIK, RPO, KRRiT, RPP)

-          organów prokuratorskich (prokuratura, policja, US, Regionalne Izby Obrachunkowe, ewentualnie jeszcze służby penitencjarne)

-          instytucji kontrolujących konstytucyjność stanowionego prawa (TK)

Model decyzyjny

¨      nie skupia się na samych instytucjach ale bada relacje między tymi instytucjami (proces decyzyjny w szczególności)

¨      analiza systemowa – proces decyzyjny

-          wejścia do systemu – żądania albo poparcia

-          konwersja wewnętrzsystemowa – to co dzieje się wewnątrz systemu

-          wyjścia z systemu – decyzje albo zaniechania

-          sprzężenie zwrotne – to co dzieje się przy „wyjściu” ma wpływ na „wejście”

Model majorytarny

¨      jest nastawiony na rywalizację w świecie polityki, charakteryzuje się silnym skonfliktowaniem i silną władzą wykonawczą (system prezydencki, semiprezydencki)

Model konsensualny

¨      jest nastawiony na współpracę, charakteryzuje się silną władzą ustawodawczą (system parlamentarny, parlamentarno-gabinetowy)

W modelach empirycznych decydują wzorce rywalizacji politycznej, które są funkcją występującej kultury politycznej

Model majorytarny a model konsensualny – różnice

¨      model majorytarny – jednopartyjne rządy, model konsensualny – wielopartyjne rządy

¨      model majorytarny – równowaga pomiędzy poszczególnymi władzami, model konsensualny – dominacja parlamentu (gabinetu)

¨      system wyborczy: większe szanse na system większościowy w modelu majorytarnym, większe szanse na system proporcjonalny w modelu konsensualnym

¨      liczba partii relewantnych: w modelu majorytarnym mała, najczęściej poniżej 4 partii, w modelu konsensualnym większa liczba partii, powyżej 4

relewantność – istotność, ważność partii w systemie; o relewantności świadczą:

- potencjał koalicyjny (czyli zdolność zawierania trwałych koalicji w parlamencie)

- możliwość szantażu politycznego (wpływanie na decyzje innych partii)

¨      liczba wymiarów sporu politycznego, liczba podziałów socjopolitycznych: w modelu majorytarnym jeden główny dominujący podział socjopolityczny, a w modelu konsensualnym ok. 4-5 sporów socjopolitycznych

Funkcjonalne cele systemów partyjnych

¨      wyłanianie stabilnego rządu

...