Sadowski Patalon-Urbanistyka miast średniowiecznych.doc

Urbanistyka miast średniowiecznych

Główna epoka lokacji miast: XII i XIII w.

Przyczyny i cele:

-rozkwit handlu

-tendencje polityki miejskiej, zmierzającej ku:

      - samorządności poprzez  uzyskiwanie praw miejskich:

      - przywilejów targowych, cechowych,

      - uprawnień rady miejskiej

      - prawa do obrony;

Prawa miejskie nadawane były przez króla, cesarza, w późniejszym okresie przez duchownych.

1. Przyczyny odradzania się miast

- postęp w rolnictwie i wzrost zamożności ludności wiejskiej;

- stopniowy rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej;

- kształtowanie się społecznego podziału pracy i powstanie warstwy rzemieślników (nie posiadających ziemi);

-rozwój handlu międzynarodowego (X/XI w.).

2. Powstawanie miast średniowiecznych miasta powstają:

z dawnych miast rzymskich, charakteryzują się chaotyczną i nieregularną zabudową, powstają bez określonego z góry planu,

z podgrodzi,

z osad targowych, a także przy miastach portowych.

Dwa ostatnie typy miast powstają przeważnie według z góry określonego planu powielanego szablonowo – szachownicowy układ ulic, centrum miasta stanowi rynek, przy którym znajdują się najważniejsze budowle: ratusz i kościół.

3. Społeczeństwo miejskie

patrycjat – najbogatsi kupcy i rzemieślnicy, bankierzy;

pospólstwo – drobni kupcy i rzemieślnicy;

plebs – czeladnicy, biedota miejska, margines społeczny, ludzie nie mający własnego majątku.

Rozbudowa miast w średniowieczu

Nowe części miasta, powstałe poza jego murami, były otaczane nowym pierścieniem murów np. Berno- Szwajcaria

Berno, koniec XVIII w.

Fazy rozbudowy miasta, lokowanego przy zamku.

1 - dawny zamek Nydegg;

2 - miasto lokacyjne;

3 - pierwsza linia obrony;

4 - kościół miejski;

5 - ratusz;

6 - franciszkanie;

7 - druga linia obrony, po 1191, na krańcu zach. miasta; równoległe ulice targowe z arkadowymi ciągami po obu stronach;

8 - dominikanie;

9 - trzecia linia obrony, 1265;

10 - dawny szpital Św. Ducha;

11 - czwarta linia obrony, 1345;

12 - piąta linia obrony, 1622-1644

ROZPLANOWANIE MIASTA ŚREDNIOWIECZNEGO

Centralno Wschodnia Europa

Schematy planów miast lokacyjnych.

Neubrandenburg i miasta śląskie - Strzelin, Gliwice, Góra, Dzierżoniów i in.

-narys zbliżony do prostokąta lub owalny

-siatka prostopadłych ulic

-plac targowy prostokątny

-ratusz wraz z kramami pośrodku placu targowego, otoczony „ringiem" i obrzeżną za­budową mieszkalną: całość tworzy zespół rynkowy

-kościół na własnym placu lub przy granicy miasta

-rozbudowa także poprzez budowę tzw. po­dwójnego miasta, por. Brandenburg

-miasta przy zamkach rycerzy zakonnych z własnymi umocnieniami (Toruń, Radzyń Chełmiński, Mąlbork, Elbląg i in.)

Po lewej: Strzelin (Śląsk). Po prawej: Toruń. Bramy także na zamknięciach ulic prowadzących do rzeki.

ROZPLANOWANIE MIASTA ŚREDNIOWIECZNEGO

Miasta zachodniej oraz południowej europy:

Włochy

-zazwyczaj miasta na wzgórzach

- zależnie od warunków topograficznych prawie zawsze obronne

-różne systemy rozplanowania ulic i ciągi domów ułożone nieregularnie koliście, spiralnie, promieniście, równolegle lub prostopadle do siebie

-centrum miasta stanowi plac z klasztorem, kościołem bądź zamkiem   

wieże mieszkalne jako miejsca ostatniej obrony i magazyny, wysokie do 50 m, 

Florencja- pierwotnie 150), w Lombardii (Pawia - pierwotnie 100) i Emilii (Bolonia 180 wież)

-bogate panoramy miast dzięki różnym wysokościom domów i ukształtowaniom fasad, krzywe ciągi ulic, zaskakujące, malownicze perspektywy urbanistyczne, studnie itp

Francja

Formy osadnictwa:

(Na podstawie istniejącego już miasta)

-Ville uniflee = ponowne zasiedlanie w średniowieczu części lub całości antycznego miasta, które staje się siedzibą królów i biskupów; antyczny plan miasta przestaje być czytelny.

-Ville repliee = antyczne miasto pozostaje rozpoznawalnym jądrem średniowiecznej rozbudowy.

-Ville multipliee = antyczne miasto ze średniowiecznymi przedmieściami.

Nowe lokacje XI-XIV w.

-Ville neuve - lokacja nowego miasta przez księcia jako jego akt woli bądź łaski; wywalczenie praw miejskich dla mieszczan, feudalne centrum miasta: klasztor, zamek lub centrum niefeudalne, jednak topograficznie korzystne: skrzyżowanie szlaków handlowych, targ, port na nizinie miasta na planie sieciowym bądź promienistym, na wzgórzach dopasowane do ukształtowania terenu.

-Ville enveloppee - forma miasta typowa dla Francji, złożona z niewiel­kiego centrum z funkcją obronną (zamek, klasztor, siedziba biskupa)i kilku kolejnych pierścieni zabudowy Dalszy rozwój: miasto zaplanowane na planie centralnym

-Miasto ufortyfikowane - XIII w. Ściśle geometrycznie zaplanowane miasta z załogą wojskową bądź miasta warownie, szczególnie na obszarze płd. Francji, będącej miejscem konfliktu interesów korony francuskiej, angielskich królów i książąt Tuluzy. Mieszkańcy mieli swym wysiłkiem gospodarczym i militarnym wspierać władzę swoich panów. Jednak kalkulacje podatkowe zaprowadziły donikąd, ponieważ nie zagwarantowano żadnych motywujących uregulowań prawnych. Natomiast zahamowanie dalszego rozwoju tych miast spowodowało zachowanie ich historycznego kształtu.

Carcassonne- Francja

Miasto na wzniesieniu, ufortyfikowane.

Gdy mieszczanie odmówili udziału w krucjacie przeciwko poganom, miasto zostało spustoszone przez  Luddwika IX Świętego w 1262 (por. 304*). Nowe . ile-Basse, położone po obu stronach rzeki, szachownicowe, na wielobocznym planie, mieszkańcy wznieśli przymusowo jako swoje własne miasto-więzienie (Vi).