ARCH POWSZ XVIII-XIX
ROBERT ADAM 1728-1792 jeden z tzech braci architektów działających w Anglii w okresie zwanym Classical Revivwal. Był to alternatywny nurt, w którym zaczęto szukać inspiracji w antyku greckim i rzymskim – inaczej zwany „Adam style”. Po raz pierwszy w sposób jednoznaczny przestano odwoływać się do renesansu, a bezpośrednio do antyku. Wspólnie z Mathiew Brettinghaemem zaprojektował Keddleston Hall, gdzie środkowy ryzalit elewacji ogrodowej upodobnił się do łuku Konstantyna, w westybule znajdujemy odzwierciedlenie antyku. W latach 1762-69 projektuje Syon House. Jednym z wyróżników jego twórczości od strony warsztatowej jest sztukateria, która zastosował w Dining Room. W nieistniejącym już salonie Derby House w Londynie z 1780 zastosował sklepienie krzyżowe typu rzymskiego. W Osterley House tworzy pokój etruski z delikatną sztukaterią. Wątek gotycki w jego twórczości pojawia się
w Seton Castle.
BERLIN REICHSTAG (1882)1884-94 Twórcą Parlamentu Rzeszy Niemieckiej był Paul Wallot. Budynek powstał w drugiej fazie historyzmu niemieckiego w tzw. stylu grundberskim (Grundbergstill)
DOKTRYNA DURANDA Jean Nicolas Louis Durand 1760-1843 był francuskim teoretykiem sztuki XIX w. Usiłował sprowadzić architekturę do ściśle geometrycznego rozrysowania szutów i brył. Projektowanr budynki powinny wg niego spełniać wymogi praktyczne i równocześnie zachowywać zasady estetyczne
RUNDBOGENSTIL (styl arkadowy) w 1818 r. Heinrich Hubsch
· architektura antyczna nie powinna być w zorcem w jego czasach
· szukac inspiracji na poziomie sztuki wczesnochrześcijańskiej
· rezygnacja z porządków klasycznych na rzecz ornamentacji zaczerpniętej z wczesnego chrześcijaństwa, romantyzmu, renesansu, z wylaczeniem gotyku
· Klasyczne kompozycje łączące elementy pionowe i poziome zastapiono okrągłym lub odcinkowym łukiem. Styl stosowany był zarówno w obiektach użyteczności publicznej jak i o przeznaczeniu produkcyjnym. (np. Wuppertal-Untverbarmen-Ev.Stadtkirche 1825-29)
JEAN LOUIS CHARLES GARNIER tworzył w okresie historyzmu we Francji a dokladnie w okresie tzw. stylu II Cesarstwa przypadającego na lata 1850-1914. Kwintesencja styli i najwybit przykładem była zaprojektowana przez niego Opera w Paryżu w lat 1861-75. Budowla o bardzo skomplikowanej konstrukcji, w ktorej bogactwo zewnętrzne zostalo odzwierciedlone również we wnętrzu. Przypadłością dotychczasowych teatrów były częste pożary, najczęściej wybuchające na scenie z powodu dekoracji. Garnier pierwszy zastosował rozwiązanie, które było powielane, mianowicie żelazną kurtynę. Była to konstrukcja z blachy zawieszana na styku sceny z widownią. Gdy wybuchgał pożar była automatycznie spuszczana, publiczność miała szansę na ewakuację. Stworzył tez m.in. Casino w Monte C arlo w 1878r.
WIEDEŃ VOTIVKIRCHE 1856-79 Autorem jest Heinrich von Ferstel. Budowla powstała w okresie historyzmu. Kościol ten rozpoczyna dojrzały neogotyk w architekturze sakralnej. W 1853 dokonano zamachu na Zycie cesarza Franciszka Józefa- kościół ten został ufundowany dla upamiętnienia przeżycia cesarza. Budynek charakteryzuje czystość stylowa, architektoniczna wierność form – są to wyznaczniki dojrzałego historyzmu przypadającego na 2 poł XIX w
EMPIRE (styl cesarstwa) 1800-1830 Najważniejszy nurt klasycyzmu francuskiego, który rozlał się na całą Europę, związany był z panowaniem cesarza Napoleona. Twórcami nurtu byli Charles Percier i PierreFrancis Leonard Fontaine. Architekci Ci współpracowali ze sobą. W 1802 tworza wystrój Sali Tronowej w Wersalu, gdzie w detalu styl nawiązuje do antyku, przeważnie rzymskiego, ale pojawiają się również formy ze sztuki egipskiej. W empire pojawia się moda na sypialnie w formie namiotu wojskowego, czego przykładem jest Sypialnia Józefiny w Malmaison z 1812.
GOTTFRIED SEMPER 1803-1879 niemiecki architekt epoki historyzmu tworzący głównie w stylu neorenesansowym. W latach 1838-41 projektuje w Dreźnie Konigliches Hoftheater o półkolistej fasadzie, teatr jednak spłonął, na jego miejsce zaprojektował Zweites Operhaus w latach 1871-78 o zmienionym kształcie, zwany Operą Sempera. Był pionierem nowoczesnego budownictwa teatralnego. We współpracy z Karlem von Hasenauerem tworzy Neue Hoftburg w latach 1862-1907- założenie w formach neobarokowych; Muzeum Przyrodnicze w l 1871-91 w stylu drugiego cesarstwa, a w l 1874-1888 Teatr Zamkowy (burgtheater)
CHICAGO – LEITER FIRST BUILDInG 1879-1880 Powstał w kręgu tzw. szkoły chicagowskiej, były to wczesno modernistyczne trendy w twórczości architektów Chicago pod k. XIX w. budynków wysokich. Budynek zaprojektowal William Le Baron. Charakterystyczne cechy budynków szkoły to: stalowa ramowa konstrukcja, elewacje wykładane klinkierem, trójdzielne okna chicagowskie, wyraźna pozbawiona ozdób artykulacja pionowa i wielokondygnacyjne wykusze.
STYL LUDWIKA XVI 1769-1790 jeden z nurtów klasycyzmu francuskiego w okresie panowania Ludwika XVI. Styl bardzo wyraźny we wnętrzach. W 1780 r Jean Simon Rousseau projektuje buduar Pałacu Fontainebleaau, który jest umiarkowaną kontynuacją rokoka, bez asymetrii, z delikatnością i wytwornością. W Pokoju kąpielowym pojawiają się motywy dekoracyjne charakterystyczne dla stylu braci Adam, pojawia się tez charakterystyczne oddzielenie ścian stropu pasem typpu fryzu lub gzymsu. Do ukształtowania się stylu przyczyniły się wykopaliska w Pompejach i Herkulanum. Sztuką tego okresu cechowało zamiłowanie do symetrii, ładu i prostoty. Stylcharakteryzowal powrót do systemu ornamentalnego wywodzącego się z klasyki grecko-rzymskiej. We Wnętrzach łączono motywy antyczne z symbolami pastoralnymi, w ornamentyce stosowano meander i girlandy. Formy wzorowane głównie na antyku odznaczały się delikatnym rysunkiem i lekkością proporcji. W architekturze indywidualne odmiany klasycyzmy rozwineli J.A. Gabriel; V.Louis. J.G. Soufflot (Panteon w Paryżu- Sainte genevieve), F.J. Belanger i C.Ledoux. Wnętrza były utrzymane w jasnej tonacji, ściany o symetrycznych podziałach okładano lakierowaną boazerią, kryto tkaninami i tapetami Duża rolę nadal pełniły stiuki i kominki. Niezwykle wysoki poziom osiągnęło meblarstwo.
JEAN CHALGRIN 1739 – 1811 Francuski architekt działający w okresie klasycyzmu dokładnie w nurcie stylu Cesarstwa – Empire 1800-1830 Jest twórcą m.in. paryskiego Łuku Triumfalnego-Arc de l’Etoile z l 1806-1837 Zprojektował również kościół St Philippe du Roule.
PIERRE FRANCOIS LEONARD FONTAINE 1762 CHARLES PERCIER 1764-1798 w architekturze – tórcy stylu Cesarstwa, tzw Empire w okresie francuskiego klasycyzmu. Nurt ten przypada na lata 1800-1830. Artysci Ci działali i projektowali razem. W 1802 tworza wystrój Sali Tronowej w Wersalu, gdzie w detalu styl nawiązuje do antyku, przeważnie rzymskiego, ale pojawiają się również formy ze sztuki egipskiej. W empire pojawia się moda na sypialnie w formie namiotu wojskowego, czego przykładem jest Sypialnia Józefiny w Malmaison z 1812. W latach 1802-14 dokonują przekształcenia urbanistycznego Rue de Rivoli w Paryżu. Wytyczyli i zbudowali nowa ulicę łączącą Luwr z siedzibą Napoleona, z ciągiem kamienic z arkadowymi podcieniami.
PIERRE ALEXANDER VIGNON 1763-1828 architekt francuski działający w okresie klasycyzmu w nurcie t zw. Stylu Cesarstwa – empire 1800-1830. Przebudowa kościół la Madeleine z 1764 r na Temple de la Gloire w latach 1807-1842
ARCH POWSZ XX w
KLASYCYZM AKADEMICKI- NEOKLASYCYZM Jest to ostatni faza klasycyzmu przypadająca na lata 1900-1950, jednak należy mieć pod uwagą, żew poszczególnych krajach trzeba przyjąć odrębne periodyzacje – np. we Francji neoklasycyzmem określa się klasycyzm XVIII w.Jest to pierwsza faza modernizmu lub III faza historyzmu(zmodernizowanego). Detal architektoniczny, ornamentację pozostawia się, ale podlega on mniej lub bardziej posuniętej stylizacji lub zredukowaniu. Przykłądem jest Hotel Ritz w Londynie 1904-06 autorstwa Mewesa i Davisa. Arch akademicka często stosowana była do funkcji gloryfikacji państwa (cesarstw ruskie), np. Ambasada Niemiec w Petersburgu z lat 1911-12 P.Behrensa czy Lincoln Memorial z l 1914-22. Na pół skandynawskim rozwinał się typ nordyckiego klasycyzmu, którego przedstawicielem jest Alvar Aalto. Akcenty klasycystyczne często skupialy się w jednym miejscu- często w partii wejściowej, skrzydła boczne wtedy są zmodernizowane. Naturalnym dopełnieniem arch był bogaty wystój wewnętrzny.
PETER BEHRENS 1868- 1940 niemiecki architekt, przedstawiciel secesji i modernizmu, współzałożyciel Deutcher Werkbundu. Jako architekt zaczął działać po 1899 r budując dla siebie dom. W 1909 zaprojektował Hale turbin dla koncernu AEG- pierwsza w Niemczech ważną konstrukcję z żelaza. W Latach 1911-12 tworzy w nurcie klasycyzmu akademickiego Ambasadę Niemiec w Petersburgu. Był projektantem budynków przemysłowych – oprocz hali turbin projektuje również dla tego samego koncernu Hochspannunsfabrik i Kleinmotorenfabrik. W Hochst tworzy fabrykę Verwaltungsgebaude dla koncernu I.G.Farben.
RAINCY-NOTREDAME-1922-23
Autorem jest Auguste Perret(1874-1954) nazywany ojcem żelbetu. Jest to budynek powstały w konwencji modernistycznej , przypisany do drugiego okresu twórczości architektsa. Ściany zostały prześwietlone witrazowa koronką, sklepienia są żelbetowe. W ukształtowaniu bryły jest to klasyczna trójnawowa hala, bez zewnętrznych przypór.
KONSTRUKTYWIZM prąd w architekturze charakteryzujący się podkreślaniem cech konstrukcyjnych budynku. Kierunek architektury modernistycznej rozwijający się w latach 1920(25)-1930. W szerszym znaczeniu- podkreślanie funkcjonalnej, celowej i racjonalnej konstrukcji. Kierunek dominujący głownie w Rosji (Tatlin). W pozniejszym okresie rozwoj szedł w kierunku zastosowania w architekturze wynikow uzyskanych przy eksperymentach konstruktywistycznych przy jednoczesnym wykorzystaniu nowych technik i materiałów – szkło, żelbet. Dzięki działalności Lissitzkiego kontr stał się zjawiskiem międzynarodowym. Przedstawiciele ; El Lissitzky, Konstatnin Mielnikow, grupa Praesens, Mart Stam, Władimir Tatlin, Max B erg
ADOLF LOOS 1870-1933 Austriacki architekt tworzący w okresie secesji, jeden z twórców podwaliny pod modernizm europejski. W 1908 wydał manifest :ornament i zbrodnia, gdzie dowodził zbędności dodanego w architekturze ornamentu. W Latach 1903-06 projektuje wille Karma w Clarens o gładkiej architekturze. W latach 1909-11 projektuje we Wiedniu Haus Michaelerplatz ustawiony na naroznej działce w centrum miasta. W 1910 powstaje Steiner House we Wiedniu uznawany za pierwszy w pełni modernistyczny budynek w Europie.
PETERSBURG-ABASADA NIEMIEC-1911-12
Budynek autorstwa Petera Behrensapowstaly w okresie klasycyzmu akademickiego 1900-50 jest przykładem architektury akademickiej zastosowanej do funkcji gloryfikacji panstwa. Budynek charakteryzuje się zastosowaniem doryckiego monumentalizmu.
AUGUSTE PERRET 1874 – 1954
Francuski architekt przyczynil się do zaakcentowania i rozpowszechniania faktury betonu na pocz XX w Nazywany ojcem żelbetu. Tworzacy w okresie modernizmu. Jeden z pierwszych architektow który zaczal stosowac w budownictwie żelbet widząc w nim cenny material konstrukcyjny klecz również umożliwiający kstzatowanie nowych form. W 1903 tworzy blok mieszkalny przy rue Franklin w Paryzu – pierwszy dom wykonany w szkieletowej konstrukcji żelbetowej. W l 1911-14 projektuje Theatre des Champs Elyyses pierwsze wieksze dzielo arch wyk całościowo w betonie w latach 1922-33 tworzy Niotre Dame w Raincy z przeswietlons koronkś eitrszowych scian.
CHICAGO_ROBIE HOUSE-1908-9 budynek zaprojektowany przez franka loyda Wrighta amerykańskiego architekta modernistycznego, jeden z najważniejszych proj XX wieku. Dom w stylu preriowym – artysta dopasowywal budynki do krajobrazu
BEAR RUN-KAUFMANN HOUSE (FALLINGWATER) 1936 frank loyd Wright w konwencji modernistycznej. Wedlug pomyslu domownicy powinni znaleźć się jak najbliżej natury- stąd pod czescia domu, na który składają się kaskadowe balkony i tarasy przepływa wodospad.
ARCH POLSKA XVIII-XIX w
KLASYCYZM-FAZA STANISŁAWOWSKA Pierwsza faza klasycyzmu polskiego przypadająca na okres 1764-1795 Przypada na okres panowania Stanisawa Augusta i jego silny mecenta. Fazę tę można dodatkowo podzielić na dwa nurty: nurt francuski 1764-1780 (styl ludwika XVI) i nurt rzymski 1780-1795. Jednym z przedstawicieli tej fazy jest Efraim Schroger 1727-1783, Dominik Merlini 1730-97, Jan Chrystian Kamsetzer 1753-95
JAN CHRYSTIAN KAMSETZER 1753-95 przedstrawiciel polskiego klasycyzmu działający w tzw fazie stanisławowskiej 1764-95. U progu twórczości współpracował z Merlinim – wnetzra zamku królewskiego w Wwie, był bardzo ceniony za aranżację wnętrz. W zamku królewskim proj Salę Asamblową 1777-81, Salę Rycerską 1784-86, Tronowa 1783-86 Pokój Marmurowy .
W latach 1786-89 tworzy najważniejszy pałac polskiego klasycyzmu-Pałac Radolińskich w Siernikach. Kompozycja i układ wnętrz był wielokrotnie powielany- powstaje tzw typ siernicki- zalozenei na rzucie prostokątnym z ryza litowanym, czterokolumnowym portykiem od frontu, charakteryst redukcja brylyt do dwohc kondygnacji. W latach 1786-92 proj w Warszawie Pałac Tyszkiewiczów z kolumnowym portykiem cofnietym do elewacji. Sala Balowa jest jednym z nawjsp wnetrz epoko stanisławowskiej . W latach 1787-89 proj Pałac Raczyńskich w Wwie, w 1788 pracuje nad tylna elewacja Pałacu w Łazienkach, tworzy tam tez teatr na wyspie. W Petrykozach w latach 1791-95 buduje kościół pw św Dorott-jedyna budowle sakralna w swej twórczości.
STYL POLSKI? Z pocz XX w nasilily się krytyczne glosy wobec historyzmu. Szczególnie chetnie posługiwano się terminem swojskości jako poszukiwanego cdharajteru stylu narodowego. Pogłebiało się zainteresowanie sztuka ludowa, bud drewnianym, ale tez formami renesansu czy klasycyzmu. Kazimierz Skórewicz staral się laczyc miejscowe tradycje budowlane z nowoczesnosćua: kościół p.w MB Krolowej Polski 1906 w Spale, kościół pe ss Piotra i Pawła w Łapaxch 1907 – kościol z kamienia i cegly z elementami stylu zakopiańskiego
Zdzisław Mączeński- Limanowa kościół pw MB Bolesnej 1911-16 – połączenie motywów ludowych arch drewnianej barokowej i romańskiej. W latach 30 problem stylu narodowego zaczal powoli zanikac architektura zmierzala ku modernizmowi, co widac w kosciele sw Rocha w Bialymstoku Oskara Sosnowskiego 1927- centralny zlebetowy kościół z gotycyzujaca wieża i attykami nawiązującymi do snycerki ludowej.
HISTORYZM DOJRZAŁY inaczej historyzm strukturalny – faza polskiego historyzmu panujaca w latach 1850-1900 His strukturalny dzielimy na kosmopolityczny w którym kształtują się tzw neostyle i wernakularny, w którym rozwijaja się style narodowe. No kościół pw sw Floriana w wwie 1888-1901 Jozef pius Dziekoński. Strukturalnosc dotyczy dogmatu czystości stylowej- im wierniej kopiowano tym lepiej. Srosowano dowolność systemow konstrukcyjnych, co pozwalalo na różnorodne kształtowanie. Odwolywano się do wlasnego dziedzictwa architektonicznego. W latach 70 np. rozwija się styl wislano baltycki w którym nawiązywano do gotyku
ADAM IDŹKOWSKI 1798-1876 polski architekt działający w okresie historyzmu. Pojawia się już w jego pierwszej fazie – dekoracyjnej 1800-50 w 1845 r projektujke dworzec w Skierniewicach o mauretańskich formach elewacji. Ok 1870 proj pałac Charzyńskich w Strzembowie. W latach 1835-40 przeprowadza regotycyzacje katedry w Warszawie, w latach 1838-42 rozbudowuje Pałac Saski w wwie, który zamykal oś saską.
ŚMIEŁÓW-PAŁAC GORZENSKICH 1797-1800 Budynek autorstwa Stanisława Zawadzkiego powstaly w okresie klasycyzmy polskiego w fazie przejściowej 1795-1815 Pałac nawiązujący do zzałożeń pakkadiańskich o prostokątnym gmachu głównym polaczonym pólkolistymi galeriami z oficynami z portykiem w wielkim porządku.
KLASYCYZM KRÓLESTWA POLSKIEGO faza klasycyzmu polskiego z lat 1815-1830 z charajt przewaga form antycznych i „polonizacja”. Rozwija się typ siedziby wiejskiej- tzw styl dworkowy. Nieodzowne staja się kolumnowe portyki, rozwija się ruch budowlany dotyczący bud użyteczności publicznej. Przedstyawicielami tej fazy SA Chrystian Piotr Aigner 1756-1841, Antonio Corazzi 1792-1877 – Teatr Wielki w Warszawie – 1826-33, 1954-65- najb monumentalny gmach epoki i architekta, jedna z najwyb realizacji europejskich XIX w
EFRAIM SCHROGER 1727-1783 architekt bedacy przedst. Klasycyzmu polskiego w jego pierwszej fazie – tzw stanisławowskiej. Zdobywal doswiadcvzenie artyst pod opieka Krola Stanislawa Augusta. W 1755 r projektuje fasade koscuiola Iwang augb w Toruniu, w latach 1761-83 fasade Kosiora karmelitów Warszawie. W 1774 tworzy Dom Treppera w wwie – wielkomiejska kamienie czynszowa. W l 1777-86 pracuje nad Pałacem Prymasowskim w Wwie – [pierwsze zalozenie palladiańskie w Polsce w archit miejskiej. W 1779-81 projektuje kościół pw sw Jakuba w Skierniewicach nawiązujący do Pantweonu. 1779-83 – rewaloryzacja katedry w Poznaniu.
KÓRNIK-ZAMEK DZIAŁYŃSKICH 1843-60
Xv zamek przebudowany w 1843 przez Karola Friuedrischa Schinkla zinicjatywyTytusa Działyńskiego. Przebudowy w okresie historyzmu w gormie neogotyku angielskiego. Wnętrza komponowane były dowolnie, np. w zbrojowni wystoj mauretanski
HISTORYZM ZMODERNIZOWANY faza historyzmu przyp na lata 1906-1925/50 w ktorej dodatkowo wyróżnić można nurt neoromantyczny i neoklasyczny. Faza ta charakteryzuje się tym, ze detal architektoniczny, ornamentacje pozostawia się, ale jest on poddawany mniej lub bardziej posunietej stylizacji lub zredukowaniu. Warszawa – kościół pw NSJ, kościół MB Czestochowskiej, Sejm Kazimierz Skorewicz, Krakow – BANK PKO Adolf szyszko Bohusz
STANISŁAW WITKIEWICZ 1851-1915
Wprowadził w Polsce styl zakopianski – witkiewiczowski w latach 90 XIX w. Dązyl do stworzenia podstawy dla nowoczesnej polskiej architektury narodowej na podlozu sztukli Podhala. Cechy stylu: jedno lub dwu traktowy dom ze spadzistym dachem, wysokie podmurówki, sciany z drewnianycg płazów na zrąb, liczne daszki ozdrobione pazdurami, okna i drzwi ozdobione słoneczkami –waskie listwy przybijane promieniście, wystające poza obrya, skrzyżowane w węgłach płazy – tzw rysie z mot roślinnymi, pod wysunietym okapem często otwarta weranda – przyłap i Male pokoiki na poddaszu-wyględy, odzodbne tarasy, ganki, wewnątrz pośrodku izby Sosrąb-szeroka drewniana rzezbiona belka Willa Koliba 1892, Willa Zofiówka 1896, Willa pod Jedlami 1897, Konstatntynówka 1900
WARSZAWA-BELWEDER-1819-22
Dzieło Jakuba Kubickiego, pomyślany jako siedziba Wielkeigo Ksiecia Konsantego. Budynek w konwencji klasycystycznej okresu przejściowego, usytuowany na skarpie warszawskiej o dwoch portykach od frontu i od str elewacji ogrodowej zalozenie palladiańskie z tym ze galerie polaczone pod katem prostym
SZKOŁA WARSZAWSKA nurt zwany tez półmodernizmem polskim, zbliżony do nurtu poznomodernistycznego klasycyzmu bezporzadkowego. Przyklady: pierwszy budynek w tej konwencji to Bank Towarzyst Spoldzielczych w warszawie – dom pod orłami z lat 1912-17 jana Heinricha mł, Kraków – gmach biblioteki jagiellońskiej 1930-9 wacław krzyżanowski
ŁÓDŹ – TEATR WIELKI 1949-67
Budynek w konwencji klascyzymu bezporządkowego. Autorzy: Józef Kaban, Witold Karski, Roman Szymborski
BIAŁYSTOK KOSCIOL SW ROCHA 1927-46
Najwybitniejsze dzielo tzw szkoly krakowskiej- historyzm. Dzielo Oskara Sosnowskiego. Centralny żelbetowy kościół z gotycyzujaca wieżą i attykami nawiązującymi do snycerki ludowej./
a.bunia