Religioznawstwo unaukowiło się w II połowie XIX w. w dobie ewolucjonizmu i pozytywizmu. We wczesnej historii dyscypliny szczególnie ważne są następujące daty:
1856 – kiedy to F. Max Muller opublikował „Esej o mitologii porównawczej”
1873 – ponownie Max Muller publikuje „Wstęp do nauki o religii”
1876/7 – W wyniku wcześniej podjętej uchwały w owym właśnie roku akademickim na uniwersytetach państwowych w Holandii (Leida, Amsterdam, Utrecht, i COŚ JESZCZE) znosi się katedry teologiczne a w ich miejsce weszła NAUKOWA DOKTRYNA O BOGU czyli HISTORIA RELIGII.
Rzecznikami wyodrębnienia się religioznawstwa jako nauki byli w dużym stopniu teologowie, którzy uważali, że trzeba podchodzić do religii w sposób naukowy.
Kandydatami do ojcostwa byli
F.M. Muller oraz Korneliusz Piotr Tiele.
Muller był autorem pierwszych publikacji religioznawczych- najbardziej znacząca to właśnie wydana w 1873 roku „Wstęp do nauki o religii”. Pyzatym uważał za niezbędne poznanie źródeł religij, był wybitnym orientalistą i w 49 tomach wydał tłumaczenie wielkich ksiąg Wschodu, uważał oczywiście, że aby badać religie należy poznać język Postulował on także za wyodrębnieniem się religioznawstwa jako dziedziny naukowej Sam traktował religioznawstwo jako naukę empiryczną, ponadto przecieżsam nadał jej miano „Sience” – czyli zwrot wskazujący na tzw. nauki ścisłe.
Tiele natomiast jest uważany za ojca religioznawstwa akademickiego. Jak wiadomo żadna nauka nie mogłaby być właściwąnauką,gdyby nie miała swojej katedry na uniwersytecie. Otóż Tiele właśnie był pierwszym wykładowcą religioznawstwa na Uniwersytecie w Leidzie.
Gdy rodziło się religioznawstwo przyjęło się nazywać je historią porównawczą religii, lub po prostu historią religii
W Niemczech pierwotnie występowało RELIGIONSGESCHICHTE, a potem RELIGIONSWISENSCHAFT. /ludzie – piszę fonetycznie, to przecz ustny egzamin, nie?? Nie musicie wiedzieć jak się poprawnie pisze;) / {fonetycznie byłoby - religionsgesziśte i religionswisenszaft -A.H.}
W Angli funkcjonuje po prostu HISTORY OF RELIGIONS, chociaż tam często używa się niemieckiej nazwy, jako że w języku angielskim takie konstrukcje nie występują. Warto zwrócić uwagę, że Anglicy używają końcówki S co wskazuje na pluralis – mówimy o historii wielu religii. Anglii (podobnie jak we Francji i Niemczech) nie przyjął się natomiast termin Sience of religion, a to z tego względu, że zwrot Science jest używany tylko aby określić nauki ścisłe. Jeżeli zaś chodzi o przedmioty humanistyczne to funkcjonuje dla nich termin Arts. Mimo tych kłopotów Max Muller określił naukowy przedmiot o religiach właśnie terminem Science, opierając się na argumencie, że bada on religie empirycznie –poznając je za pomocą tekstów = filologicznie.
Również we Francji i we Włoszech używa się sformułowania Historia religij{należy zwrocic uwage na staropolską odmianę. kiedyś mowilo się ‘religij’. niektorzy wolą jej używać do dziś, dla pewności...-Ania Hoffmann}. Jednak szkopuł w tym, że nazwa Historia religii nie oddaje w pełni zakresu badań prowadzonych w ramach naszej dyscypliny. Faktem jest że w początkowych dziejach religioznawstwa dominowały badania historyczne, stąd takowe nazewnictwo {eh,sentymenty..;] }.
Z kolei dziwna historia jest w Rosji, tam początkowo występowała nazwa ISTORIJA RELIGII I ATEIZMA lub wprost NAUCZNYJ ATEIZM, czyli naukowy ateizm. Dopiero później zaczęto wprowadzać termin RELIGIOWIEDINIJE.
Na rodzimych ziemiach – w Polsce początkowo podobnie jak w krajach Europy Zachodniej utożsamiano religioznawstwo z Historią Religii. Ponadto – zwłaszcza wśród XIX-wiecznych ludoznawców {ludożerców} i folklorystów (etnografów) rozpowszechniony był termin Wiaroznawstwo. W okresie międzywojennym obok „religioznawstwa” funkcjonował termin religionistyka, ukuty zapewne przez analogię do funkcjonującego terminu „orientalistyka” . W okresie Polski Ludowej posługiwano się określeniem religiologia, którą przeciwstawiano „empirycznemu” (w praktyce „laickiemu”- głownie marksistowskiemu) ‘religioznawstwu.
41 Religioznawstwo a teologia – różnice i związki
Wg światłego uczonego – dr Henryka Hoffmanna wyróżniamy 3 (słownie trzy) zasadnicze różnice pomiędzy wyżej wspomnianymi.
1. Teologia bada jedną religię – własną. Religioznawstwo bada wszystkie.
2. Nawet w obrębie jednej religii można wyróżnić kilka różnych teologii, np. w obrębie chrześcijaństwa wyróżniamy teologię dążącą do poznania, dogmatykę, apologetykę etc. Religioznawstwo natomiast niczego się rozstrzyga. Religioznawstwu powinien przyświecać cel opisowy i heurystyczny. Ot co!!
3. Podejście teologiczne charakteryzuje podejście priori oparte raczej na domniemaniach. Natomiast religioznawstwo korzysta z badań empirycznych w punkcie zarówno wyjścia jak i dojścia.
Wyróżniamy jednakowoż następujące związki zachodzące między teologią a religioznawstwem:
1. Związek GENETYCZNY – katedry religioznawstwa powstawały w miejscu kater teologicznych.
2. Związki PERSONALNE – Otóż co się okazuje? Że większość religioznawców była teologami! Tak tak! I to nie byle jakich religioznawców, ale właśnie same nasze gwiazdy – choćby wspomnieć dla przykładu – Tiele, Soderblom, Otto, Wanderleuf. To oni – teologowie postulowali za unaukowieniem się religioznawstwa i właśnie do tego dążyli
3. Związki INSTYTUCJONALNO PROBLEMOWE – ponieważ religioznawcze katedry wyrosły na gruzach katedr teologicznych, a wielu wybitnych religioznawców było teologami to nie dziwi akt, że te dwie dziedziny łączą zbliżone normy instytucji uniwersyteckich, czy też zagadnienia poruszanych problemów. Do dziś zresztą wiele katedr religioznawczych funkcjonuje przy wydziałach teologicznych, ponadto wiele wiele periodyków i innych informatorów religioznawczych godzi swój zakres zainteresowań pomiędzy religioznawstwo, teologię, misjologię itp.
42 Religioznawstwo a filozofia religii.
Jak uważa światowej sławy religioznawca – dr Henry Hoffmann, związki łączące te dwie dziedziny są wielce skomplikowane. Wynika to z wieloznaczności terminu „filozofia religii”. Otóż okazuje się, że za dziedzinę religioznawstwa może być ona uważana tylko wówczas, gdy przez „filozofię religii” rozumiemy „ogólną teorię religii”. W innych znaczeniach jest ona bądź wprost filią religijną, bądź też filozoficzną krytyką (albo apologetyką) religii lub historią (ujmując tu bardziej ogólnie) filozoficznej (ludzkiej) refleksji mad religią . We wszystkich tych znaczeniach – jak podkreśla dr Hoffmann – powinna być ona traktowana bądź to jako przedmiot religioznawczych zainteresowań, bądź też jako nauka dla religioznawstwa pomocnicza.
Przedmiotem zainteresowania tejże jest badanie ogólnych prawidłowości kształtowania się wierzeń religijnych oraz kwestie „istoty” religii – czyli jej genezy, źródeł, struktury, pełnionych przez nią funkcji, a także kwestia obumierania religii (tanatologii – remember;) ). Wnioski wyprowadzane z wielu różnych badań nad poszczególnymi systemami wierzeniowymi są tu uogólniane w postać rozmaitych hipotez i teorii, które odnoszą się do religii jako do całości, bądź poszczególnych jej aspektów. Tu należy podkreślić ogólny właśnie, podsumowujący charakter owych teorii i wywodów. Ogólny charakter wywodów prowadzony jest również na poziomie poszczególnych dyscyplin religioznawczych.
W ramach teoretycznych rozważań nad religią bada się również wielorakie relacje zachodzące pomiędzy nią a innymi dziedzinami kultury, lub też formami świadomości społecznej (nauka, sztuka, moralność, polityka, ideologia, światopogląd itp.)
W Polsce Ziggy Poniatowski i jakiś mało znany M. Nowaczyk postulowali aby teoretyczne rozważania nad religią łączyć z tzw. metareligioznawstwem. A cóż to takiego??? Otóż moi drodzy, jego przedmiotem nie jest już sama religia lecz nauka o religii (czujecie subtelną różnicę?) – tj. historia, teoria i metodologia religioznawstwa. Stawiane są tu pytania o genezę religioznawstwa jako nauki i rozwój jego rozmaitych orientacji metodologicznych.
44. Dziedziny religioznawcze
Dziś najczęściej stosuje się podział:
1. Teoria religii [albo religioznawstwo ogólne czyli: teoria religii + metareligioznawstwo (teoria, historia, metodologia RELIGIOZNAWSTWA)]
2. Historia porównawcza religii
3. Fenomenologia religii
4. Etnologia religii
5. Socjologia religii
6. Psychologia religii
7. Geografia religii
Wymieniane są (w zależności od badacza) także inne poddyscypliny np politologia religii, ekologia relgii
Czy filozofia religii jest dziedziną religioznawstwa, zależy od tego jak rozumiemy filozofię religii. Można ją zaliczyć do religioznawstwa jeśli jest przedmiotem badań lub nauką pomocniczą
45. Historia (porównawcza) religii
- to najbardziej rozwinięta dziś dziedzina religioznawstwa
- bada ona znane w historii systemy religijne (również te wymarłe, sekty, denominacje, parareligie) pod kątem ich :
1. powstawania (np powstanie religii założonych ale też źródła religii pierwotnych
2. przemian, kształtowania i rozwoju (też ekspansji)
3. obumierania i zaniku
- te trzy zagadnienia poprzez porównywanie: klasyfikuje, systematyzuje i typologizuje (wg Poniatowskiego: opisuje, porządkuje i interpretuje)
- te badania są: porównawcze, historyczne i nomotetyczne (dążą do poznania ogólnych prawidłowości)
46. Fenomenologia jako dziedzina badań religioznawczych
W sumie na to pytanie to nie wiem co napisać, bo o fenomenologii są pytania 66 itd. chyba chodzi o to, że fenomenologia jako dziedzina zajmuje się wewnętrzną strukturą religij, bada je porównawczo głównie statycznie i synchronicznie (w poprzek) a rzadziej diachronicznie (wzdłuż) osi czasu.
Natomiast w Skrypcie z etnologii było jedno rozumienie fenomenologii takie, które wg mnie najbardziej tu pasuje ale nie zostało tam nazwane dziedziną religioznawstwa:
fenomenologia religii jako klasyfikacja tradycji religijnych, związana ze studiami porównawczymi. Nacisk jest położony na możliwość wyodrębnienia ogólnych kategorii klasyfikacyjnych. Taka fenomenologia stanowi encyklopedyczną wiedzę, dzięki której można klasyfikować i porównywać różne zjawiska, tak by móc odróżnić ostatecznie co należy do sfery religii a co nie należy.
47. Psychologia religii
- przedmiot badań: związki religii z życiem psychicznym jednostki i grup ludzkich (początkowo przeważały badania religijności w aspekcie indywidualnym ale dziś jest psychologia tłumu itp...)
- badanie wpływu religii na psychikę i psychiki na wyobrażenia i zachowania religijne
- przeżycia religijne (np konwersje, ekstazy, mistycyzm) się typologizuje, analizuje, szuka ich źródeł
- jest ona spleciona metodą i narzędziami z innymi dziedzinami psychologii (np kliniczną, rozwojową, społeczną)
HISTORIA DZIEDZINY
1. unaukowienie samej psychologii:
W. Wundt w 1879 w Lipsku otworzył pracownię z użyciem do badań psychiki obserwacji i eksperymentu
2. lata 80-te XIXw. USA
obserwowano tu od lat 50-tych wyraźne przemiany religijności, rozpad kościołów tradycyjnych (np. baptystów, metodystów) i powstawanie nowych, masowych ruchów , denominacji, sekt (milleneryzm, z którego wykształciły się ruchy badackie, ruch Adwentowy), zaczęto poszukiwać przyczyny tych zjawisk
- Granville Stanley Hall, przeniósł idee psychologii eksperymentalnej W. Wundta z Europy do USA, gdzie założył pierwsze w USA laboratorium psychologii eksperymentalnej.
- Edwin Diller Starbuck w roku 1899 publikuje pierwszą naukową monografię pt „Psychologia religii” (pierwszy używa tej nazwy) gdzie podkreśla konieczność jej usamodzielnienia się(zwłaszcza od filozofii religii), zakreśla jej cele i metody
- William James: w 1902 roku zostały wydane jago wykłady pt. „ Doświadczenia religijne”. Uważał, że religijność należy badać poprzez analizę jej wybujałych przejawów u „wirtuozów” religijnych czyli np. konwertytów, mistyków, bada też w tym celu teksty religijne (np historię nawrócenia Pawła/Szawła). Uważał, że religijność i życie psychiczne człowieka są jednym i dlatego można je badać tymi samymi metodami
- James Henry Leuba, który był pod wpływem Halla i Jamesa, badał psychobiologiczne warunki mistycyzmu, poprzez badanie stanów mistycznych sztucznie wywołanych psychotropami, badał także związki religii z moralnością
Po szybkim rozwoju w latach początkowych, nastąpił w dziedzinie impas bo od lat 20-tych dominującą dziedziną był behawioryzm, który w psychologii religii okazał się nieadekwatny, bo nie dało się badać religijności tylko na podstawie zachowań i metodami ilościowymi. Tę lukę wypełniała psychoanaliza: [Freud, Jung i Fromm (o nich pyt 63-65, heh, ktoś inny się będzie męczył:)))))]
Impas został w końcu przezwyciężony po II wojnie św. przez Gordona Allporta, który badał/postulował:
- rolę religijności w strukturze osobowości
- istnienie wspólnego ale kształtowanego indywidualnie „sentymentu” (uczucia) religijnego
- religijność to niezbędny element osobowości (choć czasem następuje zwątpienie)
- trzeba mówić też o innych religiach, bo to sprzyja postawom tolerancji i otwartości
48. Socjologia religii
-przedmiot badań: najogólniej: wzajemne stosunki między religią a społeczeństwem
-kolektywny aspekt religii i religijności
- bada stronę organizacyjną religii, kościoły, sekty i inne zjawiska tego typu, przemiany w nich, wpływ na nie takich zjawisk jak np. urbanizacja, technizacja, stosunek religii do takich elementów struktur społecznych jak np szkoła, państwo, małżeństwo
-początkowo w ramach szeroko rozumianej socjologii podejmowano problemy etnologii religii ale dziś jest ona samodzielną dziedziną religioznawczą.
-socjologia religii rozwinęła się pod wpływem filozofii pozytywistycznej A. Comte, ewolucjonizmu Herberta Spencera (manizm) i teorii materializmu dialektycznego Karola Marksa
„ojcowie założyciele”:
- Emile Durkheim – (Elementarne formy życia religijnego) twórca francuskiej szkoły socjologicznej (pyt.56)
- jego kontynuatorzy to Mauss, Levy-Bruhl, H.Hubert
- Max Weber: dokonał historyczno – socjologicznej analizy orientalnych systemów religijnych (Judaizm, Mitraizm, religie Chin i Indii),
Socjologia religii Webera jest częścią badań socjol. nad społeczeństwem, gospodarką i religią. Problematykę powiązań między kalwinizmem a początkami niektórych form kapitalistycznej ekonomii podejmuje Etyka protestancka a duch kapitalizmu, gdzie twierdził w przeciwieństwie do Marksa, że to nie byt określił świadomość a odwrotnie
(te badania kontynuował Ernest Troeltsch)
- jego kontynuatorzy R.H.Tawney
- Joachim Wach – uważany za twórcę socjologii religii, autor podręcznika do tej dziedziny (Socjologia religii) wprowadził rozumienie religii jako doświadczenie sacrum i jako religijność przeżywaną. Tak pojęta religia umożliwia zastosowanie procedur socjologicznych w badaniu 3 podstawowych jej poziomów: teoretycznym (doktryna), praktycznym (kult), społecznym (organizacja). (tak było w Encyklopedii, Hoffmann mówił oczywiście tylko o metodologii):
Wach był także metodologiem religioznawstwa, w pracy Religionswissenschaft pisze, że religioznawstwo to nie tylko historia religii i że religioznawstwo ma analizować religię przez jej struktury, zajmował się też różnicami między teologią, filozofią religii a religioznawstwem
- zajmował też się organizacjami religijnymi, więziami w grupach religijnych, typologią autorytetów, związkami religia, struktura społeczna i państwo
Po II wojnie światowej znaczny wpływ na socjologię religii wywarł Gabriel Le Bras: Był inicjatorem badań socjologicznych nad katolicyzmem francuskim, zwłaszcza nad praktykami religijnymi Francuzów, przy zastosowaniu metod historycznych i socjograficznych
Pyt. 49
Na podstawie encyklopedii religii PWN
etnologia religii (etnografia religioznawcza, etnoreligioznawstwo) gałąź religioznawstwa, dyscyplina religioznawcza i zarazem etnologiczna, zajmująca się religiami (systemami ideologiczno-rytualnymi) społeczności tradycyjnych: archaicznych, plemiennych i ludowych. O specyfice etnologii religii w odniesieniu do pozostałych dyscyplin religioznawstwa stanowi odmienny charakter badanych społeczności w stosunku do społeczeństw historycznych oraz wynikające z niego specyficzne metody badań, koncentrujące się na człowieku jako istocie kulturowej. Tradycyjnym przedmiotem badań etnologii religii są religie społeczności etnicznych: archaicznych (prahistorycznych), współczesnych społeczności plemiennych i warstw ludności w obrębie cywilizacji zach.; ich cechą wspólną jest tradycjonalizm polegający na względnej izolacji świadomościowej, swoistej recepcji czasu (nakierowanie na przeszłość — czas mityczny), zdominowaniu myślenia i działań przez tzw. logikę mityczną lub magiczną, struktury symbolicznej i zasadę wielofunkcyjności działań. W tego typu społecznościach tradycyjnych sfera sacrum jest nie do wyodrębnienia od całokształtu życia społecznego i zachowań codziennych, przenika myślenie i działanie, organizując swoisty porządek kosmiczny, symboliczne uniwersum, w którym porusza się jednostka szukająca sensów w porządku naturalnym.
Etnologia religii umieszczana jest zwykle w obrębie historii religii (Z. Poniatowski, T. Margul) lub uznawana za dyscyplinę pomocniczą (prahistoria religii, historia religii plemiennych, kultur „niższych” itp.). Badania etnoreligioznawcze mają różnić się od historycznoreligioznawczych odniesieniem do żywego materiału badawczego (badania terenowe) i opisem bezpośrednich postaw i motywacji wyznawców. Za podstawowy przedmiot etnologii religii część badaczy uznaje badanie „przeżytków” poprzednich etapów religii we współczesnym społeczeństwie zach. (E.B. Tylor, J.G. Frazer, S. Tokariew, H. Swienko).
Podstawy terminologii i metoda porównawcza ukształtowały się w XVIII w. (G. Vico, Ch. de Brosses, J. Long, B. de Fontenelle, J. Lafitau), lecz dopiero w XIX w. narodziła się, wraz z ewolucjonizmem, niezależna dyscyplina nauki określana jako antropologia lub etnologia. Zgodnie z założeniami ewolucjonizmu, celem etnologii religii stała się rekonstrukcja uniwersalnych etapów rozwoju religii, poczynając od jej genezy aż po etyczny monoteizm. W rekonstrukcji dopomóc miały badania wierzeń społeczności plemiennych, uważanych za pozostające na pierwotnych etapach rozwoju.
W opozycji do ewolucjonizmu kształtowały się wczesne XX-wieczne nurty etnologii religii W obrębie dyfuzjonizmu zrodziło się przekonanie o możliwości odczytania metodami historycznymi kolejnych nawarstwień wzorców mitycznych i rytualnych (L. Frobenius) oraz dróg ich rozprzestrzeniania (dyfuzji) w poszczególnych kulturach (stąd określenie szkoła kulturowohistoryczna).
We Francji powstała skupiona wokół É. Durkheima szkoła socjologiczna (m.in. M. Mauss, H. Hubert, R. Granet) oparta na ujmowaniu religii jako elementu systemu społ., sankcjonującego porządek i ład w zbiorowości; źródeł religii nie należy więc szukać w naturze ludzkiej, lecz w życiu społecznym.
Znamienny wpływ na rozwój etnologii religii wywarły koncepcje psychoanalityczne S. Freuda i C.G. Junga. W ich ujęciu istnieją niezależne od kultury mechanizmy psychiczne, powodujące powstawanie i funkcjonowanie wierzeń i obrzędów magicznych i religijnych.
W latach 20. pojawiły się koncepcje funkcjonalistyczne (funkcjonalizm) A.R. Radcliffe-Browna i B. Malinowskiego. Wedlug nich niemożliwe jest rekonstruowanie historii i wcześniejszych faz rozwoju religii, zaś jedyne możliwe badania są synchroniczne ze względu na połączenie wszystkich elementów kultury wzajemnymi powiązaniami funkcjonalnymi.
W latach 60. w antropologii nastąpiło przesunięcie akcentów z badań struktury społ. na badanie myślenia i modelowania świata i stopniowe gromadzenie doświadczeń dotyczących roli religii w całości systemu kulturowego. Reakcją na funkcjonalizm były strukturalizm i semiotyka oraz nurty fenomenologiczne i symboliczne. Natomiast nurt iluzjonistyczno-materialist., który oparł się na dorobku F. Nietzschego, K. Marksa i Freuda, próbował wykazać iluzoryczność przedmiotu religii i uwypuklał negatywną rolę wiary dla kondycji człowieka. W tym nurcie mieści się szkoła marksistowska w etnologii religii, rozwijana zwłaszcza w ZSRR (S. Tokariew, A. Anisimow).
Strukturalizm, reprezentowany przez C. Lévi-Straussa, częściowo przez E. Leacha, M. Douglasa, czerpiąc z dorobku językoznawstwa, opierał się na założeniu istnienia uniwersalnych struktur umysłu ludzkiego, które sprawiają, że mimo różnej historii i środowiska wiele wytworów i instytucji kulturowych, jak mity i rytuały zdradza analogiczne cechy.
Fenomenologia w etnologii religii reprezentowana była przez religioznawców: G. van der Leeuwa i M. Eliadego.
Do antropologicznych teorii religii lat 70. i 80., koncentrujących się na analizie stosunków człowiek–otoczenie należy także ekokulturalizm M. Harrisa oraz nurty socjobiologiczne.
„etnologia religii stanowi integralną część etnologii, tak jak sfera wierzeń jest integralną częścią kultury pierwotnej społeczności”
geografia religii, jedna z najmłodszych dyscyplin geograficznych wyodrębnionych w ramach szeroko pojętej geografii kultury, antropogeografii czy tzw. geografii humanistycznej (P. Deffontaines 1948). Religioznawcy traktują geografię religii zarówno jako dyscyplinę geograficzną badającą oddziaływanie religii na środowisko, jak i dyscyplinę religioznawczą, określającą wpływ czynników geograficznych na religię (A. Bronk 1996).
Po raz pierwszy terminu geografia religii użył angielski pisarz, uczony i lekarz Th. Browne w dziele Religio Medici (1642). Rozwój badań geograficznych z tego zakresu przypadł na wiek XIX. Geografia zaczęła wówczas odchodzić od studiów ograniczonych do środowiska i rozpoczęła badania różnych aspektów działalności człowieka, związanych przede wszystkim z migracjami ludności (w tym także z przyczyn religijnych). Dużą rolę w procesie wykształcania się geografii religii jako samodzielnej dyscypliny geograficznej odegrali geografowie niemieccy F. Ratzel (Anthropogeographie 1882–91) i C. Ritter. Nasilenie studiów z zakresu geografii religii przypadło na koniec lat międzywojennych XX w. oraz po II wojnie światowej. Wielu geografów dostrzegało znaczenie zjawisk religijnych w przestrzeni geograficznej, próbując zdefiniować i określić ich rolę. W polskiej geografii tematykę tę poruszano m.in. w ramach tzw. geografii przejawów kultury duchowej (B. Zaborski, A. Wrzosek 1939).
Głównym przedmiotem zainteresowania współczesnej geografii religii są następujące zagadnienia: środowisko geograficzne a religia; krajobraz sakralny (Sakrallandschaft, sacred landscape); przestrzeń sakralna (m.in. przekształcenia krajobrazu naturalnego i kulturowego w wyniku rozwoju funkcji rel.); rozwój przestrzenny religii; pielgrzymki a rozwój horyzontu geograficznego społeczeństw; migracje religijne (m.in. typy migracji, zasięg przestrzenny, kierunki, dynamika, struktura społ.); religia a typy osadnictwa (m.in. typologia jednostek osadniczych o funkcji religijnej, wpływ religii na rozwój sieci osadniczej, osiedla pielgrzymkowe, miejskie centra rel., rozwój przestrzenny i struktura przestrzenna ośrodków kultu, rozwój infrastruktury w ośrodkach kultu); wpływ religii na rozwój różnych dziedzin gospodarki (np. rolnictwa, przemysłu); religia a turystyka (m.in. „turystyka religijna”); religia a ochrona środowiska; regionalizacja zjawisk religijnych; kartografia religijna.
Badając dzieje poszczególnych religii i wierzeń, można odnaleźć ślady czci oddawanej już przez ludy pierwotne krajobrazowi nieprzekształconemu. Powstanie charakterystycznych krajobrazów (np. pustynnych) w wielu mitologiach i wierzeniach przypisuje się działaniu nadnaturalnych istot. Ścisłe relacje między środowiskiem przyr. a wierzeniami obserwujemy w niektórych religiach do dziś (np. w Indiach mitologia silnie zaznacza się we współczesnym kulcie świętych rzek ...
Tika02