ANTROPOLOGIA KULTUROWA
29.09.2007 r.
1. Miejsce antropologii wśród nauk społecznych, dyscyplina, współczesne kierunki antropologii kulturowej.
2. Treści i zakres pojęcia kulturowego, podstawowe składniki kultury.
Antropologia - jako nauka zajmuje się człowiekiem w aspekcie biologicznym, filozoficznym, kulturowym i teleologicznym. Jest nauką interdyscyplinarną. Cechuje ją wielość ujęć i interpretacji ( cechuje ją chaos interdyscyplinarny). Naukowe podstawy antropologii rozwinięto w XIX wieku.
Swoje korzenie ma już ze starożytności. Niektórzy wywodzą naukę z ludzkiego plotkarstwa związanego z wędrówkami greków w basenie Morza Śródziemnego, którzy snuli opowieści o różnych ludach i kulturach (starszej od greckiej), odmiennych obyczajach, wierzeniach, prawach, sposobie organizowania społeczeństwa i gospodarki. Te praźródła antropologii tkwią w pierwotnym ludzkim zdziwieniu, zetknięciu z obcymi w próbie wartościowania i refleksji nad odmiennością.
Przy zetknięciu się kultury greckiej z dawnymi kulturami bliskiego wschodu A wyrosła z Europy i jest najbardziej europejską z europejskich nauk. Najstarsze źródła literackie zawierają już informacje dotyczące obyczajów życia codziennego, zawiera je Iliada i Odyseja powstałe po 850 r. p.n.e. Najobszerniejsze i najstarsze informacje historyczne i geograficzne zawierają dzieje Herodota. Anglicy nazwali go ojcem antropologii i historii.
Historie antropologii można podzielić na okres zorganizowany i niezorganizowany. Okres zorganizowany to przypuszczalny rok 1860, antropolodzy zaczynają wydawać swoje książki. Dzieło Darwina „O pochodzeniu gatunku”- 1859; „Rodowód człowieka” – 1871. Choć antropologia nie wywodzi się z koncepcji Darwina jednak wywarła ona znaczny wpływ na antropologię spekulatywną rozwijaną przez ewolucjonistów.
Inny znany Antropolog Boas przyszedł do antropologii poprzez geografie fizyczną. Obalał myślenie ewolucjonistów co do źródła i stadiów ewolucji. Obalał rasizm jako wyjaśnienie różnic kulturowych. Przeczył determinizmowi. W przeciwieństwie do spekulatywnych ewolucjonistów uważał, że by osiągnąć zrozumienie konieczne jest uwzględnienie kontekstu każdego badanego faktu, czego wcześniej ewolucjoniści nie uwzględniali.
Boas ograniczał się do bezpośredniego tła sytuacyjnego. Pomijał wszelkie odkrycia związane z psychologią, psychoanalizą. Bagatelizował empatie w odkryciach. Z kolei inni badacze mocno zaufali psychologii i psychoanalizie w swoich badaniach (Banedikt). Zaczęto zajmować się badaniem wzorców. W nurcie psychoanalizie pozostaje praca Froida, który wniósł wiele do antropologii kultury (”totem i tabu”)
Nowy temat osobowość i kultura wiązał się z psychologicznym podejściem antropologicznym. Stosunek kulturowy i osobowość nadal pozostawał najważniejszym problemem antropologii. Z punktu widzenia antropologii nie ulega wątpliwości, że bezpośrednimi przyczynami sprawczymi zjawisk społecznych i kulturowych są ludzie i ich wyjaśnianie odbywać się musi również w wymiarze psychologicznym. Jednak nie dla wszystkich jest to oczywiste. Istoty ludzkie ukształtowane są przez istniejącą kulturę, a istniejąca kultura zdeterminowana jest kulturę poprzednią. Na to nakładają się „przypadki nieskończone” , w których rola indywidualnych czynników osobowościowych może być niewielka.
Antropologia - jest nauką typowo interdyscyplinarna. Antropologia jako nauka, która zajmuje się grupami ludzi jest nauką społeczną, jest też z samej definicji nauką o człowieku. Zatem utożsamiana jest też z naukami humanistycznymi. Jednocześnie antropologia poprzez antropologię fizyczną wiąże się też z naukami przyrodniczymi. Jednak z najprostszych podziałów dzielimy ją na:
· Antropologię fizyczną
· Antropologię kulturową.
Inni wyróżnili też:
· etnografie (wiążę się z obserwacją i opisem konkretnych społeczności. Jest typową pracą w terenie. Właściwym typem badań są tu monografię dotyczące organizacji konkretnej społeczności. Badacz gromadzi dane dzięki własnemu doświadczeniu. Niektórzy traktują ją jako naukę o materialnym aspekcie kultury),
· etnologie (która jest nauką która zmierza ku syntezie).
Antropologia fizyczna - zajmuje się takimi problemami jak ewolucja człowieka począwszy od form zwierzęcych, czy obecny podział na grupy rasowe, różnice anatomiczne i fizjologiczne. Bada przemiany anatomiczne i fizjologiczne spowodowane przez pojawienie się życia społecznego języka i systemu wartości.
Ta synteza na gruncie etnologii rozwinęła się w 3 różnych kierunkach, które są od siebie odległe:
1. geograficzny- scala wiadomości dotyczące sąsiadujących ze sobą grup
2. historyczny- odtwarza przeszłość jednej lub więcej populacji
3. systemowy- skupia uwagę na określonym typie obyczaju lub instytucji.
Etnologia jest zatem nauką porównawczą i sumuje wiedzę o różnych kulturach.
Z kolei antropologia społeczna (jako nazwa zakorzeniła się w Anglii) i antropologia kulturowa (w USA) związane są z 2 stopniem syntezy.
Buduje swoje wnioski na podstawie wniosków etnologii i etnografii. Dąży do uzyskania wiedzy dającej się zastosować do całokształtu rozwoju ludzkości. Formułuje wnioski prawomocne dla wszystkich społeczeństw ludzkich.
Nowicka dzieli antropologię kulturową na:
· antropologię społeczności pierwotnych,
· antropologię społeczności chłopskich,
· antropologię społeczności miejskich,
· antropologię historyczną.
Według. Prof. Janusza Gajdy antropologię kulturowa obejmuje:
· historię kultury,
· studia nad procesami kulturowymi,
· istotę i analizę kultury i osobowości,
· etos kultury,
· studia poszczególnych regionów i dziedzin kultury.
Antropologia filozoficzna - poszukuje odpowiedzi na pytanie: o istotę społeczeństwa. Jest to ogólne zainteresowanie antropologią kulturową. Wspólne jest zainteresowanie człowiekiem jako całością i istotą człowieka.
Antropologia rozwija się w bliskim związku z innymi naukami. Korzysta z pojęć ukształtowanych na gruncie psychologii, filozofii, socjologii, historii. Dyscyplinami najbliższymi antropologii z uwagi na przedmiot badań i metody są socjologia i historia. Niektórzy naukowcy utożsamiają socjologię z antropologią. Inni traktują antropologię jako dział socjologii, a jeszcze inni socjologię jako dział antropologii. Wszyscy antropologowie korzystają z odkryć historyków. Jednak antropologia w mniejszym stopniu niż historia stawia problem chronologiczności dziejów.
Spotkanie z innością jako korzenie antropologii.
Ludzkiej świadomości od zalania dziejów towarzyszy przekonanie o uprzywilejowanym miejscu w świecie. Świat własnej kultury stanowi dla człowieka podstawową płaszczyznę człowieka w ocenie innych kultur i obyczajów.
Etnocentryzm to od zawsze główny wyznacznik samo wartościowania grup społecznych, podstawa samoidentyfikacji. Większość ludów uznawała swoje ziemie za „centrum świata” (pępek ziemi zamieszkiwali zawsze prawdziwi ludzie , a nie nieludzie, barbarzyńcy ?).
Zdaniem A. Edmunda Leacha : uniwersalne przeciwstawienie „my” – „oni” poprzedzone jest opozycyjnym zestawienim ludzie – nieludzie.
Różnice ustanawiające obie pary tych opozycji opierają się na 3 identycznych zasadach:
Ø ludzie różnią się od innych gatunków zwierząt tym, że ogień służy im nie tylko jako źródło ciepła ale i do przygotowywania jedzenia
Ø ludzie angażują się uczuciowo w związki seksualne
Ø ludzie dokonują zabiegów na swym ciele poprzez malowanie, przywdziewanie strojów, różnorodne akcesoria
Stosunek do tych 3 obszarów stanowi prawie we wszystkich kulturach sferę obramowaną swoistym tabu. Społeczności wypracowują szczegółowe zasady i warunki związane z tymi aspektami życia. Z definicji żaden obcy czy inny nie powinien mieć do nich dostępu. Aprioni zakłada, że „swoi” są lepsi od innych. Własne koncepcje kulturowe, czyli to jak myślimy, działamy traktowane jest jako słuszne i naturalne. W takim rozumieniu i odróżnieniu siebie od innych tkwią źródła megalomani plemiennych i narodowych. Niektórzy uważają to również za warunek rozwoju społecznego, sprężynę postępu i powstania wielkich kultur i państw.
Antropologia kulturowa nowocześnie rozumiana wskazuje na podłoże tych etnocentryzmów idei środka i naturalności własnej kultury. Spotkanie Europejczyków z nowym światem miało decydujące znaczenie dla antropologii w wieku XVI . Europejczycy szturmowali świat wprowadzając własny porządek w sensie pojęciowym, ekonomicznym, politycznym.
Pod wpływem odkryć geograficznych rozszerzyły się horyzonty poznawcze starego świata. Przedstawiciele kultury europejskiej nie mieli kim są i jakie miejsce im się należy w hierarchii społeczeństwa. Jednak prawdziwy dylemat tkwił w próbie określenia statusu przynależności i praw nowo odkrytych „dzikich ludów”.
Podstawowa kwestia dotyczyła tego czy są to w ogóle ludzie a jeśli tak to skąd się wzięli na antypodach globu i jak to pogodzić z biblią. Czy „dzicy” to potomkowie Adama i Ewy ? Czy należą do rodzaju ludzkiego pozostającego pod opieką Boga. Czy w takim razie przywrócić ich Kościołowi? Stanowiło to na owe czasy poważny problem teologiczny.
Europejczycy wyrazili w swoich postępowaniach w sposób obiektywny to co może być potencjalną konsekwencją naturalnej postawy etnocentrycznej każdego społeczeństwa. W przypadku pragmatycznie nastawionych ludzi z Europy etnocentryzm doprowadził do niewolnictwa i bezwzględnego tępienia kultur niższych. Było to zgodne z zasadą etnocentrycznego postrzegania świata. „Inny” znaczył gorszy. Siebie postrzegano jako harmonijną i samo przez się zrozumianą całość. „Innym” przypisuje się wszelkie braki i odstępstwa od normy. „Dzikim” przypisywano zatem braki sądu, rządu, religii, dobrych manier, ubioru, byli ”inni” czyli gorsi. Jedli pchły, pająki, robactwo.
28.10.2007 r.
Treści i zakres pojęcia kultury
Pojęcie kultury - podstawowym pojęciem w antropologii jest kultura. Pierwszą definicje kultury przedstawił Edward Tylor w 1871 roku : kultura - czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje, zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.
Zmiany w pojmowaniu kultury stanowią wyznaczniki w rozwoju antropologii. Najważniejsze i zawsze rozważane kwestie związane z kulturą:
1. Wartościujące i nie wartościujące rozumienie kultury - ważnym elementem rozwoju antropologii było pojawienie się naturalnego i niedoceniającego pojęcia kultury. Wprowadziło ono opisowy punkt widzenia. Do XIX wieku dominowało wartościujące rozumienie kultury (niższe, wyższe, lepsze, gorsze). Kulturę pojmowano jako zjawisko kumulujące się i narastające w toku swoich dziejów, stopniowalne (ewolucjonizm). Zakładano, że najwyższy stopień rozwoju osiągała cywilizacja europejsko- amerykańska. W znaczeniu nie wartościowym kultura to zespół wielu zjawisk, które wzajemnie powiązane i uwarunkowane mogą być opisywane i analizowane ale nigdy nie wartościowane.
2. Atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury - atrybutywne to kultura jako cecha stała, atrybut (cecha) ludzkiego życia (kultura tylko w liczbie pojedynczej); dystrybutywne kultura jest rozumiana jako zbiór cech i zjawisk występujących w określonej zbiorowości (kultura może występować w liczbie mnogiej ale też i w liczbie pojedynczej).
3. Definicje kultury - definicja kultury jest sprawą kontrowersji, często jest wynikiem obyczajów językowych i praktyki naukowej:
Ø Kultura związana jest z człowiekiem - z jednej strony człowiek jest jej twórcą a z drugiej człowiek jest ukształtowany przez jej kulturę. Za pomocą kultury człowiek wyróżnia swoje potrzeby, emocje, wrażenia. Człowiek zatem tworzy kulturę, jest jej nosicielem i odbiorcą, człowiek manipuluje kulturą jako narzędziem w życiu zbiorowym.
Ø Kultura jest zjawiskiem ponad jednostkowym, z jednej strony kultura związana z człowiekiem jako istotą z natury społeczną. Z jednej strony kształtuje i wpływa na życie jednostki oraz tworzą ją wybitne indywidualności, a z drugiej kultura istnieje dzięki życiu zbiorowemu. W ramach życia społecznego jest przekazywana w przestrzeni i czasie, kumulowana na drodze przekazu, doświadczeń z pokolenia na pokolenie (wymiar społeczny). Kultura jest sposobem organizowania życia zbiorowego oraz organizowania życia jednostki, kreuje, tworzy psychiczny profil jednostki.
Ø Kultura jest regularna – do kultury zalicza się te zjawiska rozgrywające się w zbiorowości, które odznaczają się powtarzalnością i które można ujmować w jakieś prawa. Powtarzalność wzoru polega na trwałości jego znaczenia w umysłach wielu ludzi. Elementem kultury są więc różne fakty, których konkretne jednostki nie muszą znać w szczegółach przedmiotów, z których nie muszą korzystać (wszystkich), oraz zachowania których nie przejawiają, kryterium jest tu niejasna świadomość istnienia tych faktów oraz pewne stosowanie się do określonych norm. Dla Ralfa Lintona zjawisko kultury wymaga relacji pomiędzy co najmniej dwiema osobami .
Ø Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych - kultura nie jest przekazywana na drodze biologicznej za pośrednictwem genów, ale w procesie uczenia się (świadome i nie). Przedmiotem poza biologicznego przekazu może być wiedza, wartości, normy, sposoby zachowania, myślenia, sposoby przeżywania.
Ø ...
margit777