BAZA SUROWCOWA POLSKI
I. SUROWCE ENERGETYCZNE
A.WĘGIEL KAMIENNY- karboński, zasoby 64 mld. ton, roczne wydobycie 103 mln ton, kopalnie głębinowe.
a) Zagłębie Górnośląskie (Górnośląski Okręg Przemysłowy- GOP) - obszar Wyżyny Śląskiej (na której rozwinęła się konurbacja katowicka). Dostarcza 98% krajowej produkcji węgla. Występuje wysokokaloryczny węgiel koksujący (antracyt), zwłaszcza w południowej części- w Rybnickim Okręgu Węglowym (ROW). Dość dobre warunki wydobycia- węgiel zalega płytko, większość pokładów osiąga > 2m. grubości.
b) Zagłębie Dolnośląskie - niecka śródsudecka - rejon Wałbrzycha. Zasoby 1,3 mld. ton, wydobycie bardzo utrudnione przez budowę geologiczną (orogeneza hercyńska - fałdy i alpejska - uskoki). Większość pokładów o grubości 0,4- 2m., o ciągłości przerywanej uskokami. Wysokie koszty wydobycia i niewielka produkcja wymusiły decyzję likwidacji zagłębia pomimo, występowania w nim najbardziej kalorycznego węgla (miejscami antracyt- prawie 90% pierwiastka węgla). W roku 1999 zamknięto już wszystkie kopalnie .
c) Zagłębie Lubelskie zasoby 17 mld ton, jedyna kopalnia w Bogdance, minimalne wydobycie na potrzeby regionu. Karbońskie osady węglonośne leżą pod 700 metrową warstwą osadów mezozoicznych, w których istnieje wiele poziomów wód gruntowych zalewających kopalnię.
B.WĘGIEL BRUNATNY- trzeciorzędowy, wydobywany metodą odkrywkową powodującą osuszanie, stepowienie terenu, wody gruntowe ”uciekają” na duże głębokości, tworzy się lej depresyjny. Zasoby 14mld. ton, roczne wydobycie ok. 60mln. ton
I.Bełchatów - woj.( łódzkie) II.Konin- Koło- Turek, (wielkopolskie) III. Bogatynia- Turoszów(dolnośląskie).
nieeksploatowane: Mosina na płd od Poznania, okolice Zgierza i Lubina, Trzcianka nad Notecią.
C.GAZ ZIEMNY- trzeciorzędowy, występuje często z ropą naftową (ale nie zawsze), zasoby 140mld m3 , roczne wydobycie 5mld m3 wystarcza na pokrycie ok. 30% potrzeb kraju. Import z Rosji gazociągiem Jamał-Europa Zach. oraz do Przemyśla oraz Kobryń- Brześć- Warszawa i Grodno- Białystok
a) Lubaczów- Jarosław- Przemyśl
b) Okolice Krosna Odrzańskiego
c) Ostrów Wielkopolski i Gorzów Wielkopolski
d) Trzebnica , Garki (woj.dolnośląskie).
e) Bornówek - ostatnie odkrycia.
D.ROPA NAFTOWA- trzeciorzędowa lub permska, zasoby ok. 20 mln ton, roczne wydobycie ponad 800 tys. ton pokrywa 2% zapotrzebowania. Import głównie z Rosji rurociągiem „Przyjaźń” z Samary (Kujbyszew) - Płock- Poznań- Gorzów Wlk.- Rostock (Niemcy). Ropa importowana z innych państw drogą morską do Gdańska, który jest połączony rurociągiem z Płockiem
a) Karpaty fliszowe- Doły Jasielsko Sanockie (Krosno, Jasło, Sanok, Gorlice) - trzeciorzędowa
b) Kamień Pomorski, Karlino,
c) Krosno Odrzańskie - permska
d) Bałtyk- okolice przylądka Rozewie
II. SUROWCE METALICZNE I ICH WYKORZYSTANIE
A.RUDY MIEDZI- permskie, zasoby 2,5 mld ton rud miedzi (wyd. 25 mln) zawartość Cu do 2%, liczne domieszki srebra, kadmu, kobaltu i złota. Legnicko Głogowski Okręg Miedziowy (LGOM). Rudy występują:
a) Na Dolnym Śląsku pomiędzy Lubinem i Głogowem w monoklinie przedsudeckiej.
b) Pomiędzy Bolesławcem i Złotoryją – już nieeksploatowane
Kopalnie: „Rudna”, „ Polkowice”, „Lubin”, „Sieroszowice”
Huty miedzi: „Legnica” i „Głogów”, oraz walcownia w Orsku. Inne zakłady przetwórcze w GOP- ie (Trzebinia, Katowice, Czechowice- Dziedzice) oraz we Wrocławiu.
B.RUDY CYNKU I OŁOWIU- triasowe i jurajskie, zasoby 0,2mld ton, roczne wydobycie ok. 4,5mln ton. Występowanie: Olkusz, Bytom, Tarnowskie Góry
Huty Zn i Pb: Bukowno koło Olkusza, Trzebinia , Tarnowskie Góry, Katowice. Lokalizacja w pobliżu miejsca wydobycia ze względu na małą zawartość metali w rudzie (2- 5%) i wobec tego nieopłacalny transport .
C.RUDY ŻELAZA- w 1992r zaprzestano wydobycia (mała zawartość Fe). Import z Ukrainy i z Rosji oraz z Brazylii i Szwecji. Polskie rudy jurajskie i triasowe ( syderyty i limonity pochodzenia osadowego ) występują:
a) Wyż. Kielecko- Sandomierska (Stąporków- Starachowice, Centralny Okręg Przemysłowy)
b) Wyż. Krakowsko- Częstochowska (Zawiercie, Wieluń, Częstochowa).
c) Poj. Suwalskie- rudy bogate w Fe ( pochodzenia magmowego , metamorficznego z prekambru ) wyst. na głębokości 700m. zawierają metale rzadkie tytan i wanad (rudy ilmenitowo – magnetytowe ). Nigdy nie eksploatowane !
Ze względu na energochłonność większość hut zlokalizowana jest na Górnym Śląsku: Chorzów, Ruda Śląska, Gliwice, Katowice, Sosnowiec. Największe huty: „ Katowice” w Dąbrowie Górniczej, „ Sendzimira” w Krakowie
D.HUTNICTWO ALUMINIUM brak własnych złóż - Skawina pod Krakowem (zamknięta z powodów ekologicznych), huta Maliniec koło Konina- zlokalizowana przy źródle energii i zasobach wodnych ( elektrownie na węglu brunatnym Pątnów i Adamów i woda z rz. Warty) ze względu na ogromną energochłonność i wodochłonność. Produkcja oparta o boksyty sprowadzane z Węgier.
E.HUTNICTWO NIKLU Hutnictwo niklu ( huta zamknięta na początku lat 90-tych)- Szklary koło Ząbkowic Śląskich ( niewielkie złoża).
A. ZŁOŻA SIARKI- trzeciorzędowe należą do najbogatszych na świecie (zasoby 500 mln t, wyd. 800 tys t) – powstały z rozkładu gipsów w procesach hydrotremalnych, przy udziale bakterii, eksploatacja metodą odkrywkową i otworową (podziemny wytop gorącą wodą). Złoża w Kotlinie Sandomierskiej: Tarnobrzeg, Lubaczów, Jeziórko, Grzybów. OBECNIE B. DUŻY SPADEK WYDOBYCIA , ze względu na jego nieopłacalność – spadek cen siarki na światowych rynkach (siarkę pozyskuje się dzisiaj głównie z odsiarczania np spalin)
B. SÓL KAMIENNA- permska: (w postaci: wysadów solnych - Wał Kujawsko-Pomorski) Inowrocław, Kłodawa, Wapno; Zatoka Pucka – z domieszką soli potasowych oraz trzeciorzędowa: w postaci pokładów Bochnia, Wieliczka, Rybnik Żory. Zasoby 80 mld ton, wydobycie 3,9 mln ton
STRUKTURA GAŁĘZIOWA PRZEMYSŁU W POLSCE (Poza energetyką)
Przemysł hutniczy
Przemysł surowcochłonny, wodochłonny i przede wszystkim energochłonny (zwłaszcza hutnictwo aluminium)
· hutnictwo żelaza (surówka żelaza, stal surowa, wyroby walcowane, rury i blachy stalowe); huty w : miastach GOP-u, Częstochowie, Krakowie, Ostrowcu Świętokrzyskim, Zawierciu, Stalowej Woli i Warszawie
· hutnictwo metali nieżelaznych: miedzi, cynku i ołowiu (Bukowno, Trzebinia), aluminium (Konin), miedzi (Głogów, Legnica)
Przemysł elektromaszynowy
Przemysł ten wyróżnia duże zróżnicowanie produkowanych wyrobów, wysoka ranga w gospodarce. Rola tego przemysłu polega na zaopatrywaniu w maszyny i urządzenia innych gałęzi przemysłu i działów gospodarki. Poziom rozwoju tego przemysłu wpływa na ogólny poziom produkcji i jakość wyrobów. Stąd istotne są związki tego przemysłu z dziedzinami nauki i jego zdolność szybkiego przekładania osiągnięć technologicznych na proces wytwórczy. O rozmieszczeniu ośrodków przemysłu elektromaszynowego decyduje zespół czynników:
· wykwalifikowana kadra inżynieryjno-techniczna
· zaplecze naukowo-badawcze
· dostępność bazy surowcowej, którą w Polsce stanowią głównie wyroby hutnicze
· rynek zbytu
Produkcja samochodów osobowych, ciężarowych i ciągników rolniczych (w tys. sztuk)
Do najważniejszych gałęzi tego przemysłu należy przemysł środków transportu, w tym:
· przemysł samochodowy - skupia się w Warszawie, w Bielsku-Białej, Tychach i Lublinie, gdzie produkowane są samochody osobowe. Samochody ciężarowe produkowane są w Lublinie, Starachowicach, Jelczu. W Jelczu i Sanoku wytwarzane są ponadto autobusy. W Polsce produkowane są także samochody dostawcze, między innymi w Nysie i Poznaniu. Żywiołowy rozwój motoryzacji w Polsce spowodował, że kraj nasz stał się jednym z ważniejszych rynków zbytu w Europie. Rozwój przemysłu samochodowego umożliwiły inwestycje kapitałowe obcych koncernów: Opla, GM, Fiata i Volkswagena.
· przemysł taboru kolejowego - reprezentują go głównie zakłady we Wrocławiu, gdzie produkowane są lokomotywy, Poznaniu - lokomotywy, wagony, Chorzowie – między innymi wagony tramwajowe.
· przemysł stoczniowy - głównymi stoczniami Polski są obecnie stocznia w Szczecinie i w Gdyni - wykupiła ona stocznię w Gdańsku.
· przemysł lotniczy - po rozwiązaniu Układu Warszawskiego, paktu wojskowego krajów socjalistycznych, produkcja tego przemysłu załamała się. Ośrodkami produkcji samolotów pozostają Mielec i Świdnik, w których konstruowane są głównie helikoptery.
· przemysł maszynowy - wywarzający w Polsce maszyny budowlane (między innymi Stalowa Wola, Wrocław), włókiennicze (np. Łódź, Bielsko-Biała), maszyny górnicze (ośrodki GOP-u, Piotrków Tryb.), maszyny rolnicze (Ursus, Płock, Lublin, Kutno, Poznań).
Produkcją rynkowych wyrobów, takich jak kuchnie gazowe, pralki, lodówki, zamrażarki, narzędzia i drobne przedmioty metalowe, zajmuje się przemysł metalowy. W zakładach tego przemysłu wzrósł udział firm zachodnich, przez co na rynku jest dostatek sprzętu gospodarstwa domowego o wzrastającej jakości (np. Wronki, Wrocław, Łódź). Przemysł metalowy produkuje także konstrukcje stalowe, łożyska, narzędzia skrawające. Zakłady wytwarzające te wyroby skupiają się w pobliżu hut, głównie na Górnym Śląsku.
Stosunkowo niedużą rolę odgrywa w Polsce przemysł elektroniczny i elektrotechniczny. Centrum produkcji stanowi Warszawski Okręg Przemysłowy. Rośnie udział zainwestowania obcego kapitału w wytwórczość tego przemysłu, między innymi firm Thomson i Philips. Główne wyroby tego przemysłu stanowią telewizory, sprzęt telekomunikacyjny, kable, radioodbiorniki, komputery (Kwidzyń, Mława, Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, niebawem Kobierzyce)
Przemysł chemiczny
Poziom rozwoju przemysłu chemicznego odzwierciedla ogólny poziom rozwoju kraju. W produkcji przemysłu chemicznego liczy się zaplecze naukowo-badawcze, wykwalifikowana kadra oraz nakłady finansowe, uwzględniające także wydatki na zabezpieczenie i ochronę środowiska. Wśród działów przemysłu chemicznego wyróżnia się działy nowoczesne, takie jak produkcja tworzyw sztucznych, leków, i tradycyjne, nie wymagające tak dużych nakładów, np. produkcja kwasu siarkowego, nawozów sztucznych. W Polsce stosunkowo dobrze rozwinięte są tradycyjne działy:
· przemysł sodowy - opiera się na soli kamiennej i wapieniach. Skoncentrował się w rejonie kujawskich złóż soli kamiennej, między innymi w Inowrocławiu oraz w Krakowie, wykorzystując sól Wieliczki i Bochni
· przemysł kwasu siarkowego - wytwórnie kwasu nawiązują do zakładów nawozów fosforowych, w których jest największe zużycie tego związku
· zakłady nawozów fosforowych zlokalizowano w Gdańsku i Policach koło Szczecina, ze względu na dogodną dostawę fosforytów drogą morską. Mniejsze zakłady nawiązują do rynków zbytu, np. koło Poznania i we Wrocławiu
· produkcja nawozów azotowych - duże zakłady znajdują się we Włocławku i Puławach
Na bazie węgla i ropy naftowej rozwinęła się produkcja związków organicznych. Obejmuje ona:
· tworzywa sztuczne - wyroby z tworzyw sztucznych wytwarzane są głównie w Pustkowie, Pionkach, Wąbrzeźnie
· włókna sztuczne – syntetyczne, jak elana, anilana, stilon produkowane są odpowiednio w zakładach w Toruniu, Łodzi, Gorzowie Wielkopolskim, a sztuczne, jak wiskoza, czy jedwab sztuczny w Jeleniej Górze, Tomaszowie Mazowieckim i in.
· przemysł farmaceutyczny - nawiązuje głównie do rynku zbytu, ale też do dużych miast zapewniających kadrę specjalistów i rynek zbytu, np. Warszawa, Łódź, Kraków, Pabianice, Jelenia Góra
· przemysł gumowy - największe znaczenie ma produkcja opon samochodowych w Olsztynie i Dębicy. Wzrostowi produkcji posłużyły inwestycje koncernów np Michelin
Przemysł chemiczny odznacza się dużą wodochłonnością, stąd charakterystyczną cechą lokalizacji ośrodków jest koncentracja w dorzeczu Wisły i Odry. Ścieki, gazy i odpady tego przemysłu są agresywne dla ludzi i środowiska.
Przemysł mineralny
Przemysł surowcochłonny (np. piaski szklarskie, wapienie, granity). Istotnym czynnikiem lokalizacji jest również rynek zbytu . Ośrodkami tego przemysłu jest wiele miast w pasie wyżyn, gdzie te surowce występują. Najważniejsze branże to:
· kamieniarski – pozyskiwanie i obróbka skał w stanie naturalnym
· przemysł materiałów budowlanych : cementowy (Górażdże, Małogoszcz, Działoszyn, Sitkówka-Nowiny), wapienniczy, gipsowy (Pińczów), cegielniany, prefabrykatów betonowych,
· przemysł szklarski (Krosno, Piotrków Tryb.)
· przemysł ceramiczny (porcelana stołowa, wyroby fajansowe, wyroby sanitarne z porcelany, porcelana elektrotechniczna i techniczna) – Opoczno, Paradyż
...
nauka11